RISĀLA AL-QUDSIYYA AND ITS PLACE IN THE NAQSHBANDĪ CULTURE

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 67 - 84, 31.05.2023

Abdulmelik İbrahimoğlu

https://doi.org/10.38004/sobad.1235559

Öz

Muhammad Pārsā, one of the leading caliphs of Bahā’ al-Dīn Naqshband (d. 791/1389), is an important Sufi who lived in Central Asia at the end of the 14th century and the beginning of the 15th century. Muhammad Pārsā, who is understood to have a good madrasa education, reflected this knowledge in his works. One of the works written by Pārsā, who has many works, is Risāla al-Qudsiyya. The importance of Risāla al-Qudsiyya in Naqshbandī is quite high. Because the treatise is a work that records the words of Bahā’ al-Dīn Naqshband, the leader of the sect. In this work, Pārsā classified the words of Bahā’ al-Dīn Naqshband according to their content and interpreted them with some quotations and poems from the basic classics of Sufism. With this feature, the work was accepted as important both in Naqshbandī and other sects and gained the feature of being a basic source. In this article, detailed information about Risāla al-Qudsiyya has been given and this importance of the work has been emphasized.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Naqshbandiyya, Muhammad Pārsā, Risāla al-Qudsiyya

RİSÂLE-İ KUDSİYYE VE NAKŞBENDÎ KÜLTÜRÜNDEKİ YERİ

Öz

Bahâeddîn Nakşbend’in (ö. 791/1389) önde gelen halifelerinden Muhammed Pârsâ, 14. asrın sonları ile 15. asrın başlarında Orta Asya’da yaşamış önemli bir sûfîdir. İyi bir medrese tahsiline sahip olduğu anlaşılan Muhammed Pârsâ, bu birikimini yazdığı eserlerine yansıtmıştır. Çok sayıda eseri bulunan Pârsâ’nın kaleme aldığı eserlerden biri de Risâle-i Kudsiyye’dir. Risâle-i Kudsiyye’nin Nakşbendîlikteki önemi oldukça fazladır. Zira risâle, tarikatın piri Bahâeddîn Nakşbend’in sözlerini kayıt altına alan bir eserdir. Pârsâ, bu eserinde Bahâeddîn Nakşbend’in sözlerini içeriklerine göre tasnif etmiş ve bunları tasavvufun temel klasiklerinden bazı iktibaslarla ve şiirlerle şerh etmiştir. Bu özelliğiyle eser gerek Nakşbendîlikte gerekse diğer tarikatlarda önemli kabul edilmiş ve temel bir kaynak olma özelliği kazanmıştır. İşte bu makalede Risâle-i Kudsiyye hakkında etraflıca mâlûmat verilmiş ve eserin bu önemi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Nakşbendîlik, Muhammed Pârsâ, Risâle-i Kudsiyye

Kaynakça

• Âbidî, M. (1373). “Mukaddime”. Nefehâtü’l-üns min hazarâti’l-kuds’ün içinde. İntişârât-ı Ittılâât.
• Acer, A. (2019). İbnü’l-Arabî Takipçisi Olarak Abdurrahman Câmî ve Şerhu Fusûsi’l-Hikem’i: Tahkik ve İnceleme, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akkuş, M. (1998). Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin (Salâhî) Hayatı ve Eserleri, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Algar, H. (1989). “Alâeddîn Attâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/319-320. TDV Yayınları.
• Arvas, M. M. (2014). Salâhî Abdullah Uşşâkî’nin Risâle-i Kudsiyye Tercümesi’nin Transkripsiyonu ve Tahlîli, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Babanzâde, B. İ. P. (1951-55). Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Millî Eğitim Basımevi.
• Bâharzî, A. N. (1371). Makāmât-ı Câmî, Neşr-i Ney.
• Beyazıt YEK, Veliyüddin Efendi, No. 3254/3, vr. 59b-95a.
• Buhârî, E. M. er-Risâletü’l-Bahâiyye. Râşid Efendi YEK, 1110/1, 1b-144a.
• Câmî, N. A. (1354). “Havâşî-i Kudsiyye”. Kudsiyye: Kelimât-ı Bahâeddîn Nakşbend’in içinde. 71-88. Kitâbhâne-i Tahûrî.
• Ceyhan, S. (1998). Abdullah Salâhî Uşşâkî’nin Vücûd Risâleleri, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ceyhan, S. (2009). “Salâhî Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/17-19. TDV Yayınları.
• Çalık, P. (2018). Yemezzâde Süleyman Rüşdî ve Pend-i Attâr Tercümesi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çîme, M. A. (1353). Şahsiyyet-i İrfânî vü İlmî-yi Hâce Muhammed-i Pârsâ-yı Nakşbendî Buhârî. Costârhâ-yi Edebî (Mecelle-i Dânişkede-i Edebiyyât ve Ulûm-ı İnsânî-yi Dânişgâh-ı Firdevsî), 10(39), 467-502.
• Deliktaş, S. (1990). Selahaddîn-i Uşşâkî ve Kasîde-i Hamriyye Şerhi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dirâyetî, M. (1391-94). Fihristgân-ı Nushahâ-yi Hattî-yi Îrân. Sâzmân-ı İsnâd ve Kitâbhâne-i Millî-yi Cumhûrî-yi İslâmî-yi Îrân.
• Godlas, A. ‘A. (1994). “Hadith and the Qudsîya of Khwâja Pârsâ”, Remembrance: Proceedings of the First Annual International Milad an-Nabi Conference. 50-73. Naqshbandiya Foundation for Islamic Education.
• Gömbeyaz, K. (2010). Molla Fenârî’ye Nispet Edilen Eserlerde Aidiyet Problemi ve Molla Fenârî Bibliyografyası. 467-524. Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu (4-6 Aralık 2009 Bursa).
• Heyet, (1380). “Alâeddîn Attâr-ı Buharayî”, Dânişnâme-i Edeb-i Fârsî: Edeb-i Fârsî der Âsyâ-yi Miyâne. 1/657. Sâzmân-ı Çâp u İntişârât-ı Vezâret-i Ferheng u İrşâd-ı İslâmî.
• Hıdırova, N. (2006). Hâce Muhammed Pârsâ’nıng Hâcegân-Nakşbendiyye Tarîkatining Rivaclenişide Tutgen Örni ve Roli (14. Asr Ahiri-15. Asr Başleri). Özbekistan Cumhuriyeti Fenler Akademisi, Tarih Enstitüsü.
• Irâkî, A. T. (1354). “Mukaddime”. Kudsiyye: Kelimât-ı Bahâeddîn Nakşbend’in içinde. 9-92. Kitâbhâne-i Tahûrî.
• İbrahimoğlu, A. (2022-1). Muhammed Pârsâ’nın Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İbrahimoğlu, A. (2022-2). Muhammed Pârsâ’nın Başyapıtı Faslü’l-hitâb. Şarkiyat, 14(3), 1116-1143. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1189871.
• İkbâl, M. M. (1395). “Mukaddime”. Risâle-i Kudsiyye’nin içinde. 3-109. İntişârât-ı Merkez-i Tahkîkât-ı Fârsî-yi Îrân u Pâkistân.
• İnebey YEK [Bursa], Genel, No. 334/3, vr. 170b-217a.
• İnebey YEK [Bursa], Ulu Cami, No. 1720/7, vr. 131b-159a.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, No. 942/10, vr. 78a-83a.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, No. 1132/1, vr. 1b-23a.
• Karabulut, A. R. (ts.). Mu‘cemü’l-mahtûtâti’l-mevcûde fî mektebâti İstanbûl ve Ânâtûlî, b.y.
• Kâtib, Ç. (1941). Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Maârif Matbaası.
• Kılıç, M. E. (1999). The Ibn al-‘Arabî of the Ottomans, Abdullah Salahaddîn al-‘Ushshaqî (1705-82): Life, Works and Thoughts of an Ottoman Akbarî. Journal of the Muhyiddîn Ibn ‘Arabi Society, (26), 110-120.
• Kişmî, M. H. (1375). Tashîh-i Nesemâtü’l-kuds min hadâikı’l-üns. Tahran Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi.
• Lâmi‘î Çelebi, M. b. O. (1270). Terceme-i Nefehâtü’l-üns, Dâru’t-Tıbâ‘ati’l-‘Âmire.
• Leipzig Üniversitesi Ktp. [Almanya], No. 912, vr. 1b-56a.
• Manisa YEK, No. 1140/5, vr. 8b-24a.
• Molé, M. (1337). Nakşbendiyyât-I: Quelques Traités Naqshbandis. Ferheng-i Îrân-zemîn, 6(6), 273-284.
• Muhammed Kâdî b. B. S. Silsiletü’l-ârifîn Tercümesi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, No. 603/4, vr. 110a-136a.
• Münzevî, A. (1362-75). Fihrist-i Müşterek-i Nüshahâ-yı Hattî-yi Fârsî-yi Pâkistân. İntişârât-ı Merkez-i Tahkîkât-ı Fârsî-yi Îrân u Pâkistân.
• Nefîsî, S. (1344). Târîh-i Nazm u Nesr Der Îrân ve Der Zebân-ı Fârsî. Çâphâne-i Mîhen.
• Nevâyî, A. Ş. (2006). Hamsetü’l-mütehayyirîn: Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin. Seçkin Yayıncılık.
• Özbekistan Fenler Akademisi (Ebû Reyhân el-Bîrûnî) Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesi (Özb. FAŞE Ktp.), No. 11812/3, vr. 19a-46a.
• Özbekistan Fenler Akademisi (Ebû Reyhân el-Bîrûnî) Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesi Özb. FAŞE Ktp., No. 5501/2, vr. 32a-59a.
• Pârisa, H. M. (1969). Risâle-i Kudsiyye Terceme ve Şerhi, İslâmî Neşriyat.
• Pârsâ, M. (1308). “Risâle-i Kudsiyye”. Resâil-i Sitte-i Zarûriyye’nin içinde. 38-41. y.y.
• Pârsâ, M. (1354). Kudsiyye: Kelimât-ı Bahâeddîn Nakşbend. Kitâbhâne-i Tahûrî.
• Pârsâ, M. (1381). Faslü’l-hitâb. Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî.
• Pârsâ, M. (1395). Risâle-i Kudsiyye. İntişârât-ı Merkez-i Tahkîkât-ı Fârsî-yi Îrân u Pâkistân.
• Pârsâ, M. (1998). Risâle-i Kudsiyye: Muhammed Bahâeddîn Hazretlerinin Sohbetleri. çev. Necdet Tosun, Erkam Yayınları.
• Pârsâ, M. (2010). Şâh-ı Nakşibend’den Sözler: Risâle-i Kudsiyye. çev. Hasan Almaz, Semerkand Yayınları.
• Rieu, C. (1966). Catalogue of the Persian Manuscripts in The British Museum. British Museum.
• Safî, F. A. (2536). Reşehât-ı Aynü’l-hayât. İntişârât-ı Bünyâd-ı Nîkûkârî-yi Nûriyânî.
• Salâhaddîn-i Uşşâkî, A. ve Sâmî-yi Uşşâkî, A. (1998). Uşşâkî Sâliklerinin Âdâbı (Tuhfetü’l-‘Uşşâkıyye), Asitâne-i Uşşakî Neşriyatı.
• Selimiye YEK [Edirne], No. 68/4, vr. 1b-24a.
• Semenov, A. A. vd. (1952-87). Sobranie Vostoçnih Rukopisei Akademii Nauk Uzbekskoi SSR. Özbekistan SSR Bilimler Akademisi Yayınevi.
• Sirhindî, A. F. (1913). Mektûbât-ı İmâm-ı Rabbânî. Matbaa-i Munşî Nevel Kişor.
• Süleymaniye YEK, Ağa Efendi Tanaçan, No. 21/9, vr. 109b-118a.
• Süleymaniye YEK, Ayasofya, No. 1663/2, vr. 172b-212a.
• Süleymaniye YEK, Ayasofya, No. 4795/31, vr. 267b-284a.
• Süleymaniye YEK, Cârullah Efendi, No. 2055/6, vr. 84b-109a.
• Süleymaniye YEK, Esad Efendi, No. 1500/8, vr. 23b-33b.
• Süleymaniye YEK, Esad Efendi, No. 3736/6, vr. 74b-93a.
• Süleymaniye YEK, Hacı Beşir Ağa, No. 372/3, vr. 348a-370b.
• Süleymaniye YEK, Lala İsmail, No. 702/10, vr. 117a-128a.
• Süleymaniye YEK, Pertev Paşa, No. 633/3, vr. 38b-76b.
• Süleymaniye YEK, Tahir Ağa Tekkesi, No. 276/3, vr. 3a-14a.
• Süleymaniye YEK, Yazma Bağışlar, No. 7150/4, vr. 8b-37b.
• Şehâbeddîn M. (ts.), Makâmât-ı Emîr-i Külâl, y.y.
• Şimşek, H. İ. (2007). Mehmed Emin Tokadî’nin Tuhfetü’t-Tullâb li Hidâyeti’l-Ahbâb Risâlesinin Karşılaştırmalı Neşri, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 8(18), 263-275.
• Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Hazine Kitaplığı, No. 322, vr. 1b-40a.
• Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Yeni Yazmalar, No. 354, vr. 1b-20a.
• Tosun, N. (2012). Bahâeddîn Nakşbend: Hayatı, Görüşleri, Tarîkatı. İnsan Yayınları.
• Urunbayev, İ. v.dğr. (1385) Fihrist-i Nusah-i Hatti-yi Fârsî-yi İnstîtû-yi Şarkşinâsî-yi Ebû Reyhân-ı Bîrûnî-yi Ferhengistân-ı Ulûm-ı Uzbekistân, Merkez-i İsnâd ve Târîh-i Diplomasi.
• Uşşâkî, A. S. (1323). Risâle-i Kudsiyye Tercümesi, Ahmed İhsân Matbaası.
• Yılmaz, Ö. (2011). Medine Melik Abdülaziz Kütüphanesinde Farklı Dillerde Yazılmış Tasavvufla İlgili Yazma Eserler, Islamic University of Europa Journal of Islamic Research-İslâm Araştırmaları, 4(2), 74-93.
• Yusuf Ağa YEK [Konya], No. 677/4, vr. 204b-217b.