GRİ İLİŞKİSEL ANALİZ YÖNTEMİYLE FİNANSAL PERFORMANS ANALİZİ: BİST İMALAT ALT SEKTÖRLER UYGULAMASI

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 145 - 167, 30.11.2023

Şenol Bardi

https://doi.org/10.38004/sobad.1333980

Öz

İşletmelerin ekonomik faaliyetlerine sürdürebilirlik kazandırabilmeleri, sahip oldukları varlık ve kaynaklarının etkin ve verimli kullanabilmelerine bağlıdır. Varlık ve kaynakların ne derece etkin ve verimli kullanıldıklarının anlaşılabilmesi için finansal performans analizlerinin yapılması gerekmektedir. İşletmelerin finansal başarılı olmaları için gelir ve giderlerinin denetim altına alınmasına bağlıdır. Fiyatların piyasa tarafından belirlendiği dikkate alındığında işletmeler, maliyet bileşenlerini minimize ederek kârlılıklarını artırabilmektedirler. Dolayısı ile maliyet girdi bileşenleri etkinliklerinin hesaplanması, işletmeler için hayati önem taşımaktadır. Bu araştırmada Borsa İstanbul’da (BİST) faaliyet gösteren dokuz imalat alt sektörünün finansal performansları Gri İlişkisel Analiz yöntemi ile ölçülmeye çalışılmıştır. Çalışmada likidite, faaliyet, mali yapı, kârlılık, faaliyet giderleri arasından seçilen 21 finansal oran ile finansman giderleri oranının da dahil edilmesi ile birlikte 22 adet oran kullanılmıştır. İmalat alt sektörlerinin 2017-2022 dönemlerini kapsayan üçer aylık finansal oran ortalama değerleri kullanılarak analizler yapılmıştır. Analizden elde edilen bulgulara göre, sektörlerin finansal performans derecelerini belirleyen birinci etmen işletme giderleridir. Sektörlerin finansal performansları üzerinde etkisi en çok olan oran %67,0 derecesi ile gider oranıdır. Sektörlerin finansal performansları üzerinde faaliyet oranları %60,7; kaldıraç oranları %57,3; likidite oranları %51,3 ve kârlılık oranları %51,0 düzeyinde etkili oldukları görülmüştür. İşletme giderleri içerisinde yer alan satılan malın maliyeti ile finansman giderlerinin azaltılması, likidite derecelerinin artırılması, kaldıraç derecelerinin azaltılması, tahsilat sürelerinin azaltılması finansal performans derecesini olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gri İlişkisel Analiz, Finansal Performans, BİST.

FINANCIAL PERFORMANCE ANALYSIS WITH GRAY RELATIONAL ANALYSIS METHOD: BIST STOCK MANUFACTURING SUB-SECTORS APPLICATION

Öz

The sustainability of economic activities of enterprises depends on the effective and efficient use of their assets and resources. In order to understand to what extent assets and resources are used effectively and efficiently, financial performance analysis is required. In order for businesses to be financially successful, their income and expenses must be under control. Considering that prices are determined by the market, enterprises can increase their profitability by minimizing cost components. Therefore, calculating the efficiency of cost input components is of vital importance for enterprises. In this study, the financial performances of nine manufacturing sub-sectors traded on the BIST were tried to be measured with the Gray Relational Analysis method. In the study, 21 financial ratios selected from liquidity, activity, financial structure, profitability, operating expenses and 22 ratios with the inclusion of the financing expenses ratio were used. Quarterly financial ratio averages of the manufacturing sub-sectors covering the 2017-2022 periods were used in the analysis. According to the findings obtained from the analysis, the first factor determining the financial performance of the sectors is operating expenses. The indicators with the least impact on financial performance are liquidity and profitability indicators. The ratio with the highest impact on the financial performance of the sectors is the expense ratio with 67.0%. Operating ratios (60.7%), leverage ratios (57.3%), liquidity ratios (51.3%) and profitability ratios (51.0%) have an impact on the financial performance of the sectors. Reducing the cost of goods sold and financing expenses, increasing the degree of liquidity, reducing the degree of leverage, reducing the collection period, which are included in operating expenses, are expected to positively affect the degree of financial performance.

Anahtar Kelimeler

Grey Relational Analysis, Financial Performance, BIST.

Kaynakça

• Akyüz, M. & Ertel, N. (1989). Ansiklopedik Ekonomi Sözlüğü (2. Baskı). Dünya Yayınları.
• Akyüz, K. C. (2021). Orman ürünleri sanayi sektöründe gri ilişkisel analiz yöntemiyle performans değerlendirme. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 22(2), 300-305.
• Arslan, E., (2022a). BİST Kayseri (XSKAY) endeksinde yer alan işletmelerin finansal performanslarının entropi ve gri ilişki analizi (GİA) yöntemleriyle değerlendirilmesi. Turizm Ekonomi ve İşletme Araştırmaları Dergisi, 4(2), 117-132.
• Arslan, E., (2022b). BİST’te orman ürünleri ve mobilya sektöründe işlem gören işletmelerin finansal performanslarının gri ilişkisel analiz yöntemiyle değerlendirilmesi. 4. Uluslararası Ankara Multidisipliner Çalışmalar Kongresi (s.386-396). Ankara, Türkiye.
• Başcı Nur, H. & Çalbörü, M. (2023). Türkiye’de sektörlerin dış ticaret ve istihdamdaki yeri: Türkiye otomotiv sektörü analizi. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 35-53.
• Bozkır, B., Yıldız, U.E. & Türkmen, S.Y., (2022). Covid‐19 pandemisinde Borsa İstanbul'a kote gıda sektörü işletmelerinin finansal performanslarının gri ilişkisel analiz yöntemi ile değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü Dergisi, 4(2), 49-57.
• Can Öziç, H., Gündoğmuş, M.E. & Gümüş, U.T. (2017). Gri ilişkisel analiz yöntemi kullanılarak bist’te tarım ve hayvancılık sektöründe işlem gören işletmelerin finansal performansının değerlendirilmesi. International Journal of Academic Value Studies (Javstudies).3(15), 69-75.
• Cenglin, Y., (2012). Application of Gray Relational analysis method in comprehensive evaluation on the customer satisfaction of automobile 4S enterprises, 1184-1189. 2012 International Conference on Medical Physics and Biomedical Engineering, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1875389212015076 [17.06.2023].
• Çabuk, A., (2019). Likidite ve Kısa Dönemli Borç Ödeme Gücü. S. Önce (Ed.), Mali analiz, (96-109). Anadolu Üniversitesi Yayını No: 3013.
• Çanakçıoğlu. M., (2019). Bist kimya, petrol kauçuk ve plastik ürünler sektöründeki işletmelerin finansal performanslarının hibrid çkkv yaklaşımı çerçevesinde değerlendirilmesi. Beykoz Akademi Dergisi, 7(1), 123-152.
• Cihangir, M. (2004). Türkiye’de banka birleşmeleri ve birleşen bankaların verimlilik ve etkinliğinin ölçülmesi üzerine karşılaştırmalı- uygulamalı bir inceleme. [Doktora Tezi], Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Deng, J.-L. (1982). Control Problems of Grey Systems. Systems & Control Letters, 1(5), 288-294.
• Ecer, F. & Günay, F. (2014). Borsa İstanbul’da işlem gören turizm şirketlerinin finansal performanslarının gri ilişkisel analiz yöntemiyle ölçülmesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi. 25(1), 35-48.
• Güleç, Ö. M. & Özkan, A. (2017). Gri ilişkisel analiz yöntemi ile finansal performansın değerlendirilmesi: BİST çimento şirketleri üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Denetime BAKIŞ. 2018, (54), 77-96.
• Günay, F., Karadeniz, E., & Dalak, S. (2018). Türkiye’de en yüksek net satış gelirine sahip 20 şirketin finansal performanslarının gri ilişkisel analiz yöntemiyle incelenmesi. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(2), 51-73.
• Wang, R.T., Ho, C.T., Feng, C.M. & Yang, Y.K. (2004). A comparative analysis of the operational performance of Taiwan’s major airports. Journal of Air Transport Management 10(2004), 353–360
• İktisat sözlüğü. (2023). İşgücü nedir? http://www.iktisatsozlugu.com [17.06.2023].
• İktisat sözlüğü. (2023). Sanayileşme nedir? http://www.iktisatsozlugu.com [17.06.2023].
• Karadeniz, E., Koşan, L., Günay, F. & Beyazgül. M., (2017). Türk imalat sektöründe finansal performansın gri ilişkisel analiz yöntemi ile incelenmesi: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası imalat alt sektör bilançolarında bir araştırma. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 10(2), 161-184.
• Koç, E., Şenel, M.C. & Kaya, K. (2018). Dünyada ve Türkiye’de sanayileşme II-yapısal sorunlar, istihdam ve işsizlik. Mühendis ve Makine 59(691), 15-43.
• Meydan, C., Yıldırım, B.F. & Senger, Ö. (2016). BİST’te işlem gören gıda işletmelerinin finansal performanslarının gri ilişkisel analiz yöntemi kullanılarak değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 69, 147- 167.
• Şengül, Ü. & Ece, N. (2018). Gri ilişkisel analiz yöntemi ile finansal performans değerlendirilmesi: BİST 100 üzerine bir araştırma. Journal Of Awareness, 3, Özel sayı, 865-880.
• Uygurtürk, H., Yıldız, İ., (2021). İşletmelerin etkinlikleri ile finansal performansları arasındaki ilişki: bilişim sektörü üzerine bir araştırma. Verimlilik Dergisi, 1, 3-15.
• Pala., F., (2023). BİST teknoloji ve bilişim sektöründe işlem gören şirketlerin finansal performanslarının çok kriterli karar verme yöntemleri ile ölçülmesi ve yöntemlerin karşılaştırılması. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 121-155.
• Patil, A.N., Walke, G.A. & Gawkhare, M. (2019). Grey Relation Analysis Methodology and its Application. International Journal of Multidisciplinary, 4(2), 409-411. https://www.researchgate.net/publication/331374486
• Petek, A. & Şanlı. O. (2018). Makro ekonomik değişkenler açısından Türkiye’de sanayi sektörünün gelişimi ve imalat sanayinin teknolojik yapısı. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(3), 185-203.
• Söylemez, Y. (2020). Finansal performans değerlendirmesinde topsis ve gri ilişkisel analiz yöntemlerinin karşılaştırılması. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 18(3), 61-79.
• Şahin, İ. E., Karacan, K. B. (2019). BİST'te işlem gören inşaat şirketlerinin çok kriterli karar verme yöntemleri ile finansal performans ölçümü. International Journal of Multidisipliner Studies and Innovative Technologies, 3 (2), 162-172.
• Tayyar, N., Akcanlı, F., Genç, E. & Erem, I., (2014). BİST’e Kayıtlı Bilişim ve Teknoloji Alanında Faaliyet Gösteren İşletmelerin Finansal Performanslarının Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ve Gri İlişkisel Analiz (GİA) Yöntemiyle Değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (61), 19-40.
• Türk Dil Kurumu - TDK. (2023). Sanayileşmek. https://sozluk.gov.tr/ [17.06.2023].
• Wei, G. (2011). Grey Relational Analysis Model for Dynamic Hybrid Multiple Attribute Decision Making. Knowledge-Based Systems, 24(5), 672-679. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0950705111000347 [17.06.2023].
• Yıldırım, M., Bal, K. & Doğan, M., (2021). Gri ilişkisel analiz yöntemi ile finansal performans analizi: BİST’te işlem gören demir çelik şirketleri üzerinde bir uygulama. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 23(1), 122-143.