Karaman-Ayrancı Divle Köyü’nde Bulunan İki Çeşmenin Mimari Açıdan İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 53, 73 - 86, 31.12.2023

Ali Tekin

Öz

Türk mimarisinin en önemli yapı gruplarından olan çeşmeler, canlıların yaşamı için de vazgeçilmezdir. Çeşmeler; ortada nişi örten bir kemer, taslık/bardaklık, lüle, musluktan akan suyun biriktiği bir yalak, yalağın iki yanında dinlenme sekisi bulunan cephe düzenine sahiptir. Bu çalışmada, Divle’nin tarihi gelişimi ana hatlarıyla verilmeye çalışılmış ve köyde bulunan iki adet çeşme yapısının Türk su mimarisi içindeki yerleri belirlenmeye çalışılmıştır. Köyde bulunan çeşmeler malzeme, plan, mimari ve süsleme özellikleri bakımından sanat tarihi disipliniyle ele alınmıştır. Ayrıca çeşmeler Karaman ve Konya başta olmak üzere Anadolu’daki benzer örneklerle karşılaştırılmıştır.
Divle, Karaman’ın Ayrancı ilçesine bağlı bir köydür. Divle ve çevresinin Roma ve Bizans dönemleriyle birlikte önem kazandığı bilinmektedir. Türk yerleşimi ise muhtemelen Karamanoğulları döneminde başlamıştır. Divle, Osmanlı döneminde önemli bir kaza merkezi olarak dikkati çekmektedir. 19. yüzyılın ortalarından itibaren ise Ayrancı’nın gelişmesiyle birlikte önemini yitirmiştir. Divle Köyü çeşmeleri bağımsız, tek cepheli ve sivri kemerli kuruluş sergilemektedir. Ayrıca bu çeşmeler taştan oyma lüleleriyle dikkat çekmektedirler. Bu çeşmelerin Geç Dönem Osmanlı özellikleri gösterdiğini ve işlevsellikleri ön planda tutularak inşa edilmiş olduklarını söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Karaman, Ayrancı, Divle, Çeşme Mimarisi

Kaynakça

• 48 Numaralı Konya Şer’iyye Sicil Defteri, H. 1130-1131 (1717-1719).
• 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530) I Konya, Bey-şehri, Ak-şehir, Larende, Ak-saray, Niğde, Kayseriyye ve İç-il Livâları, Haz. Ahmet Özkılınç vd., Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:32, Defter-i Hâkânî Dizisi: III, 1996).
• Aytöre, Ayhan (1962). “Türklerde Su Mimarisi”. I. Türk Sanatları Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi: 45-69.
• Bertrandon de la Broquiére (2000). Bertrandon de la Broquiére’in Deniz Aşırı Seyahati (Haz. Ch. Schefer, Çev. İlhan Arda). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Cirtil, Saim (2008). “Denizli Çivril Su Yapıları”. Ali Boran vd. (Ed.). Uluçam Armağanı. Ankara: Van Çevre ve Kültür Derneği Yayınları: 71-96.
• Dayar, Murat (2017). Mersin - Mut’taki Mimari Eserler, Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Denktaş, Mustafa (2000). Karaman Çeşmeleri, Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Erbaş, Sümeyye (2022). Gülnar’daki Türk Devri Mimari Eserler, Yüksek lisans tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
• Erdal, Zekai (2014). Aksaray’da Türk Devri Mimarisi, Doktora tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Erdoğdu, M. Akif (1994). “Karaman Vilayeti Zaviyeleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, IX: 89-158.
• Gümüşçü, Osman (2001). XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hasol, Doğan (1979). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• Hicri 1285 Konya Vilayeti Sâl-nâmesi-1- (2007). Konya Büyükşehir Belediyesi, Konya.
• İncekara, H. İbrahim (2005). “Karaman İlçe, Köy ve Kasaba İsimlerinin Anlamları”. Şu kitapta: Karaman Tarihi ve Kültürü. VI, Karaman: Karaman Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 195-222.
• Karademir, Murat (2016). “Tarihî Bayburt Çeşmelerinden Örnekler”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 19 (1): 327-347.
• Karpuz, Haşim (2009). Türk Kültür Varlıkları Envanteri Karaman. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kayacık, Berna (2019). Divle Kazasının Nüfus Yapısı (1833-1845). Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kocatürk, Adem ve Ülkümen, Osman (2017). İlçe, Belde ve Köyleri ile Karaman Tarihi. İstanbul: Karaman Belediyesi Kültür Yayınları.
• Köylerimiz 1 Mart 1968 Gününe Kadar. (1968). Ankara: Başbakanlık Basımevi D.S.İ.
• Kurt, Mehmet (2011). Antik Çağda Karaman (Laranda) ve Yakın Çevresi (Tarihi Coğrafya-Yerleşimler-Kalıntılar-Buluntular). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Mutlu, Mehmet (2014). Konya’da Su Mimarisi, Doktora tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Mutlu, Mehmet ve Bozkurt, Tolga (2023). “Konya-Hatunsaray (Lystra) ve Çevresindeki Su Yapıları”. DTCF Dergisi, 63 (1): 686-745.
• Ödekan, Ayla (1992). “Kentiçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme”. Ömer Kırkpınar (Haz.). Semavi Eyice Armağanı İstanbul Yazıları, İstanbul, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları: 281-290.
• Önge, Yılmaz (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özdil, Orhan (2012). Osmanlı Arşiv Belgelerinde Ereğli. Konya: Anadolu Ereğli Güç Birliği Derneği Kültür Yayınları.
• Özel, Muzaffer (2008). Karaman Ayrancı Tarihi ve Bugünü. İstanbul: Çapa Matbaası.
• Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye. Sene 1273 (1857), 11. Def’a, İstanbul: Takvimhane-i Amire, (1273/1856). Ruesay-ı Milel-i Hamse yok.
• Şikârî (2005). Karamnnâme (Zamanın Kahramanı Karamanîler’in Tarihi) (Haz. Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu). İstanbul: Karaman Valiliği-Karaman Belediyesi Yayını.
• Tay, Lokman (2018). “Mersin-Erdemli Çeşmeleri”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2): 675-701.