TARIMDA NEOLİBERAL MÜLKSÜZLEŞTİRME: TOHUM PATENTLERİ

Yıl 2017, Cilt: 20 Sayı: 1, 143 - 175, 25.04.2017

Özgür Öztürk , Elife Kart

https://doi.org/10.18490/sosars.308739

Öz

Kapitalizm, küreselleşme sürecinin de getirdiği süratle, tarım ve kırsal yaşam ilişkilerinde, dünya ölçeğinde köklü değişimler yaratmaktadır. Küresel tarım ve kimya şirketlerinin, yerel çiftçilere, bir sonraki sezonda ekmek üzere, tohum sakladıklarına dair açtıkları patent davaları dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, küresel/ neoliberal birikimin “mülksüzleştirme” süreçlerini dayatan niteliğinin, diğer bir ifadeyle “mülksüzleştirme yoluyla birikim”in, kapitalizme içkin olmayan süreçlerini ve nesnelerini nasıl birer birikim aracı haline dönüştürdüğünün tartışması yapılmaktadır. Bu bakış açısından hareketle bildiride, tohum saklamanın, cezai bir suç haline nasıl getirildiği, çiftçilerin kendi tohumlarının mülkiyetini nasıl kaybettikleri ve uluslararası firmaların, çiftçileri mülksüzleştirerek yeni bir birikim alanını nasıl oluşturdukları sorgulanmaktadır. Tohumun mülksüzleştirme sürecinin iki temel bileşeni ele alınmaktadır: Birincisi, tohumun patentlenebilir hale getirilmesini sağlayan biyoteknolojik gelişmelerdir. Biyoteknoloji ile DNA ve gen aktarımları mümkün hale gelmiş ve ortaya yeni nesil melez bitkiler çıkartılmıştır. Küresel tarım, ilaç ve kimya şirketleri, yeni nesil bitkilerin üretilmiş birer meta olduğunu iddia ederek patentlenebilir nesneler olduğunu iddia etmektedir. Bu noktada mülksüzleştirmenin ikinci ve tamamlayıcı unsuru olan hukuki/siyasi boyutunu içeren fikri mülkiyet hakları, mülksüzleştirmenin bir aracı olarak ortaya çıkmaktadır. Çalışma, çiftçiler ve şirketler arasındaki patent davalarındaki tarafların beyanları ve davaların sonuçlarından elde edilen sınırlı literatür taramasının verilerine dayanmaktadır. Veriler, tarımın unsurlarının giderek piyasa kurallarına tabi olmasıyla birlikte, rekabet ve bireycilik unsurlarının da kırsal yaşamın içerisine yerleştiğini göstermektedir.Son olarak, çiftçilerin daha fazla piyasaya içerilme süreçleri ve kırsal yaşamın dönüşen yapısı tartışılmaktadır. Özellikle Hindistan’daki devasa rakamlardaki çiftçi intiharları dikkate alınarak, kırsalın piyasalaşma süreçlerinin, Türkiye’de de benzer sonuçlar doğurma potansiyeline dikkat çekilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mülksüzleştirme, Biyoteknoloji, Fikri Mülkiyet Hakları, Tohum, Patent

Kaynakça

• Akçay, Ü. ve Türkay, M. (2006). Neoliberalizm'den Kalkınmacı Yaklaşıma; Devletin Sermaye Birikimi Sürecindeki Yeri Üzerine. B. Ülman ve İ. Akça (Der.). İktisat, Siyaset, Devlet Üzerine Yazılar; Prof. Dr. Kemal Saybaşılı'ya Armağan içinde (49-67). İstanbul: Bağlam Yayıncılık. Althusser, L. (2000). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. Y. Alp ve M. Özışık (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları. Aron, R. (2010). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri. K. Alemdar (Çev). İstanbul: Kırmızı Yayınları. Aydın, Z. (2005). The Political Economy of Turkey. London: Pluto Press. Aysu, A. (2009). Piyasa ve Küçük Köylülük. Mülkiye Dergisi (262), 223-237. Birelma, A. (2014). Emek ve Haysiyet Mücadelesi, Günümüz Türkiye’sinde Üç İşçi Hareketinin Etnografisi. İstanbul: İletişim Yayınları. Bravin, J. (2013). ABD'li Çiftçi Monsanto'ya karşı verdiği Tohum Patenti Savaşını Kaybeti. ErişimTarihi: 14.05.2016,http://www.wsj.com.tr/articles/SB10001424127887323716304578482672234858986. Brown, B. (1989). New Developments in Biotechnology: Patenting Life - Special Report. U.S. Congress, Office of Technology Assessment 5. DC: U.S. Washington: Government Printing. Brown, K., V. (2009). Fikri Mülkiyet: Metalaşma ve Bundan Hoşnut Olmayanlar. A. Buğra ve K. Ağartan (Der.), 21. Yüzyılda Karl Polanyi'yi Okumak, Bir Siyasi Proje Olarak Piyasa Ekonomisi içinde (s.211-235). Azer Kılıç (Çev.). İstanbul: iletişim Yayınları. BSB. (2012). IMF Gözetiminde On Uzun Yıl. İstanbul: Yordam Kitap. Callenbach, E. (2011). Ekoloji. Egemen Özkan (Çev.). İstanbul: Sinek Sekiz Yayınevi. Castells, M. (2008). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür - Cilt 1: Ağ Toplumunun Yükselişi. Ebru Kılıç (Çev.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Charles, D. Farmer's Fight With Monsanto Reaches The Supreme Court. Erişim Tarhi: 03.02.2016, http://www.npr.org/sections/thesalt/2013/02/18/171896311/farmers-fight-with-monsanto-reaches-the-supreme-court.
• Cooper, M. E. (2008). Life as Surplus: Biotechnology and Capitalism in the Neoliberal Era. Seattle: University of Washington Press. Correa, C. M. (2005). Fikri Mülkiyet Hukuku; Gelişmekte Olan Ülkelerden Bir Perspektif, FMR Dergisi, 5 (2): 16-35. Curci, J. (2010). The Protection of Biodiversity and Traditional Knowledge in International Law of Intellectual Property. Cambridge: Cambridge University Press. Eberliköse, M. (2009). Mahşerin Dört Atlısı: Gıda Tekelleri, Tohum Bankaları, Patentleme. ErişimTarihi: 15.04.2016, http://sendika9.org/2009/08/mahserin-dort-atlisi-gida-tekelleri-tohum-bankalari-patentleme-gdo-mustafa-eberlikose/03.03.2016. Falcıoğlu, Ö. M. (2005). Biyoteknolojik Buluşların Avrupa Patent Sözleşmesi Sisteminde Patentlenmesi. FMR Dergisi (4): 15-37. Freeman, E. Farmers Reporting Farmers. Erişim Tarihi: 03.04.2016, http://www.monsanto.com/newsviews/pages/farmers-reporting-farmers-part-2.aspx. Freeman, E. Why Does Monsento Patent Seed? Part 1 Monsento Company. Erişim Tarihi: 03. 02. 2016, http://www.monsanto.com/newsviews/pages/why-does-monsanto-patent-seeds.aspx. Giddens, A. (2012). Sosyoloji. Cemal Güzel (Çev.), İstanbul: Kırmızı Yayınları. Gorz, A. (2011). Maddesiz: Bilgi, Değer ve Sermaye. I. Ergüden (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Guardian. Thousands of farmer suicides prompt Indiato set up $1.3bn cropinsurances scheme. Erişim Tarihi: 05.01.2016, http://www.theguardian.com/world/2016/jan/14/india-thousands-of-farmer-suicides-prompt-1bn-crop-insurance-scheme. Harvey D. (2004a). Yeni Emperyalizm. Çev. H. Güldü, İstanbul: Everest Yayınları. Harvey, D. (2004b). Yeni Emperyalizm: Mülksüzleştirme Yoluyla Birikim. Praksis Dergisi (11): 23 - 48. Harvey, D. (2012a). Marx'ın Kapital'i İçin Kılavuz. B. O. Doğan (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. Harvey, D. (2012b). Yaratıcı Yıkım Olarak Neoliberalizm. E. Ç. Çığ (Çev.). Atılım Sosyal Bilimler Dergisi (2): 67-88.
• Harvey, D. (2015). On Yedi Çelişki ve Kapitalizmin Sonu. E. Soğancılar (Çev). İstanbul: Sel Yayıncılık. Hatanaka vd. (2006). Differentiated Standardization, Standardized Differentiation: The Complexity of the Global Agrifood System. T. Marsden ve J. Murdoch (Der), Between the Local and the Global: Confronting Complexity in the Contemporary Agri-Food Sector içinde (s. 39-69). San Diego: Elsevier Ltd. Heller, C. (2002). McDonalds, MTV ve Monsanto: Bilgisel Sermaye Çağında Biyoteknoloji Direnişi. Toplumsal Ekoloji Dergisi (2): 108-119. Irzık, G. (2009). Neoliberal Dünyada Bilimin Ticarileşmesi. A. Buğra ve K. Ağartan (Der), A. Kılıç (Çev.). 21. Yüzyılda Karl Polanyi'yi Okumak: Bir Siyasi Proje Olarak Piyasa Ekonomisi içinde (s.187-211). İstanbul: İletişim Yayınları. Jessop, B. (2009) Hayali Bir Meta Olarak Bilgi: Polanyici Bir Yaklaşımın Katkıları ve Sınırları. A. Buğra ve K. Ağartan (der), A. Kılıç (Çev.). 21. Yüzyılda Karl Polanyi'yi Okumak: Bir Siyasi Proje Olarak Piyasa Ekonomisi içinde (s. 163-187). İstanbul: İletişim Yayınları. Karlıdağ, S. (2010). Doğanın Patentlenmesi: TRIP Anlaşmasının Az Gelişmiş Ülkelerdeki Etkisi ve Devletin Rolü. Amme İdaresi Dergisi 43 (1): 123-144. Keyder, Ç. ve Yenal, Z. (2013). Bildiğimiz Tarımın Sonu: Küresel İktidar ve Köylüler. İstanbul: İletişim Yayınları. Köymen, O. (2008). Kapitalizm ve Köylülük: Ağalar, Üretenler, Patronlar. İstanbul: Yordam Yayınları. Lazzarato, M. (2014). Borçlandırılmış İnsanın İmali: Neoliberal Durum Üzerine Deneme, M. Erşen (Çev.), İstanbul: Açılım Yayınları. Luxemburg, R. (1984). Sermaye Birikiminin Tarihsel Koşulları, N. Kalaycıoğlu (Çev.), İstanbul: Kaynak Yayınları. Ma, M. (2012). Anticipating and Reducing the Unfairness of Monsanto's Inadvertent Infringement Lawsuits: A Proposal to Import Copyright Law's Notice-and-Takedown Regime into the Seed Patent Context. California Law Review (3): 691-720.
• MaCGregor, S. (2014). Refah Devleti ve Neoliberalizm. A. Saad-Filho ve D. Johnston (Der.), Neoliberalizm: Muhalif Bir Seçki içinde (s. 236-248). Ş. Başlı ve T. Öncel (Çev.), İstanbul: Yordam Yayınları. Marx, K. (2013). Kapital (Cilt 1). M. Selik ve N. Stalıgan (Çev.) İstanbul: Yordam Yayınları. Monsanto Company and Monsanto Technology LLC v. Vernon Hugh Bowman, 07-CV-0283 (United State Court of Appeals For The Federal Curcit 09 21, 2011). Ongun, M. T. (1996). Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları (TRIPS) Anlaşması ve Gelişmekte Olan Ülkeler. Ekonomik Yaklaşım Dergisi (22): 61-76. Özensel, E. (2014), Köylerden Kırlara: Türkiye’de Kırın Dönüşümü. L.Sunar (Der), Türkiye’de Toplumsal Değişim içinde (s. 126-154). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. Özkaya, T. (1996). Türkiye Tarımında Küçük Üreticiler, Topraksızlar Sorunu ve İzmir İlinde Küçük ve Orta Büyüklükteki Tarım İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma. İzmir: Ziraat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Yayınları. Öztürk, Ş. (2014). Yeni Köy Sosyolojisi Tartışmaları: Küreselden Yerele Tarım Politikaları, İstanbul: Doğu Kitabevi. Özuğurlu, M. (2010). Türkiye Tarımı Üzerine Gözlemler. Türk Tabipler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi (38): 4-6. Penpece, D. ve Güğerçin, U. (2014). Bir Ürün Olarak Patent ve Patent Pazarındaki Aracılar. Finans Politik ve Ekonomi Yorumları Dergisi (589): 21-37. Shiva, V. (2006). Çalınmış Hasat Küresel Gıda Soygunu. A. K. Saysel (Çev.), İstanbul: BGST Yayınları. Shiva, V. ve Jalees, K. (2006). Farmers Suicides in İndia. New Delhi: Research Foundation for Science, Technology and Ecology. Standing, G. (2015). Prekarya: Yeni Tehlikeli Sınıf. E. Bulut (Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları. Understanding the WTO: The Agreements. Erişim Tarihi: 22.02.2016, https://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/tif_e.htm.
• Yüksel, M. (2001). Küreselleşme Sürecinde Fikri Mülkiyet Hakları. Türkiye Barolar Birliği Dergisi (2): 557-578. Von Braun, J., ve Diaz-Bonilla, E. (2008). Globalization Of Agriculture And Food: Causes, Consequences, And Policy Implications. E. Diaz-Bonilla vd. (Der), Globalization Food and Agriculture and the Poor içinde (s. 1-47). New Delhi: Oxford University Press. Wolf, E. R. (1996). Peasants. New Jersey: Prentice-Hall INC. WTO. Erişim Tarihi: 02.22.2016, https://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/agrm7_e.htm.