A SOCIOLOGICAL OUTLOOK TO MISSIONARY SCHOOLS: TALAS AMERICAN COLLEGE CASE

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 2, 79 - 103, 28.10.2023

İbrahim Hakan Göver

https://doi.org/10.18490/sosars.1382509

Öz

Accomodation and food are utmost importance of human beings to survive biologically. This is also valid for education, that means it is utmost importance of people to exist socially and to obtain a social status. Without any language, religion and ethnic discrimination, some religious organizations and institutions who are aware of this utmost importance provided education to various countries during the history. It is seen that the missionary bodies, following the challenges they encountered in the field, redefined themselves and changed both the countries they served and theirselves. Such a missionary organization that operates under the education roof is American Board of Commissioners for Foreign Missions (shortly ABCFM or American Board). This organization carried out missionary activities in the territories of the Ottoman State since 1820’s and opened numerous schools in the Anatolia. One of the schools opened by the American Board is Kayseri Talas American College that gave education between the years of 1871 and 1967. Although various studies were conducted about Talas American College especially in the fields of history, education and architecture, there is no study exploring missionary activities and the school from a sociological perspective. Therefore, it was aimed to evaluate the missionary activities and the effects of Talas American College on local people sociologically in this study. Within the context of the study, American Board archive documents were used other than the papers in the corresponding literature.

Anahtar Kelimeler

Missionary activities, education, sociology, Talas American Boarding School, Kayseri

TALAS AMERİKAN KOLEJİ ÖZELİNDE MİSYONER OKULLARINA SOSYOLOJİK BİR BAKIŞ

Öz

Barınma ve gıda insanların biyolojik anlamda varlıklarını sürdürebilmeleri için ne anlam ifade ediyorsa eğitim de insanların sosyal anlamda var olabilmeleri ve toplumsal statü elde edebilmeleri için aynı anlamı ifade etmektedir. Eğitimin taşıdığı bu önemin farkında olan bazı dini örgütler ve yapılar, tarihsel süreç içerisinde dil, din ve ırk ayrımı gözetmeksizin çeşitli ülkelere eğitim hizmeti götürmüşlerdir. Literatürde kapsamlı çalışmalara ve tartışmalara konu olan misyoner yapıların sahada karşılaştıkları zorluklar sonrası kendilerini yeniden tanımladıkları ve hizmet götürdükleri ülkeleri değiştirirken aslında kendilerinin de değiştiği görülmektedir. Bu tür faaliyet yürüten örgütlerden biri de “American Board of Commissioners for Foreign Missions” dır (Kısaca ABCFM ya da Amerikan Board). Bu kuruluş, 1820’li yıllardan itibaren Osmanlı topraklarında misyonerlik faaliyetleri yürütmüş ve Anadolu’da çok sayıda okul açmıştır. Amerikan Board’un açtığı bu okullardan biri de 1871-1967 yılları arasında faaliyet gösteren Kayseri Talas Amerikan Kolejidir. Bu okul hakkında özellikle tarih, eğitim ve mimarlık alanlarında çeşitli çalışmalar yapılmış ancak misyonerlik faaliyetlerini ve okulu sosyolojik açıdan ele alan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle bu çalışmada misyonerlik faaliyetleri ve Talas Amerikan Kolejinin bölge halkı üzerindeki etkilerinin sosyolojik açıdan değerlendirilmesi amaç edinilmiştir. Çalışma kapsamında konu ile ilgili literatürün yanı sıra Amerikan Board’un arşiv belgelerinden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Misyonerlik, eğitim, sosyoloji, Talas Amerikan Koleji, Kayseri

Kaynakça

• Adıbelli, R. (2007). XIX. Asırda Ermenı̇-Cemaatı̇nde Görülen Dı̇nı̇ Farklılaşma Sürecı̇ ve Kayserı̇'dekı̇ Yansımaları. M.M. Hülagü, S. Demirci, Ş. Batmaz ve G. Alan (Ed.), Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, 4. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Akgün, S. (1989). Amerikalı Misyonerlerin Ermeni Meselesinde Rolü. Türk Kültürü Araştırmaları, 37(1-2), 1-12.
• Alan, G. (2007). Amerikan Board Okullarında Yürütülen Misyonerlik Faaliyetleri. Journal of lslamic Research, 20(4), 464-475.
• American Board Almanac of Missions. American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, Online in Digital Library for International Research Archive, Item #11233, Erişim adresi: http://www.dlir.org/archive/items/show/11233 (Accessed March 22, 2023) (Orijinal çalışma 1898 yılında yayımlanmıştır).
• Near East Mission in Turkey Talas-Kayseri Station Annual Report. Erişim adresi: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/44774, Erişim tarihi: 08.08.2023.
• Badeau, J.S. (1954). The Role of the Missionary in the Middle East. London: Morrison and Gimb Ltd.
• Baron De Tott, F. (1978). Türkler ve Tatarlara Dair Hatıralar (Türkler 18.yy’da) (Çev. M. R. Uzmen). Tercüman 1001 Temel Eser Dizisi No 89. İstanbul: Kervan Kitapçılık. (Orijinal çalışma 1784’de yayınlanmıştır).
• Bedir, Ş.F. (2013). Reformasyon’dan Günümüze Evanjelik Hristiyanlık. Birey ve Toplum Dergisi, 3(6), 73-97.
• Charter and By-Laws of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, Online in Digital Library for International Research Archive, Item #11166, Erişim adresi: http://www.dlir.org/archive/items/show/11166 (Accessed March 22, 2023) (Orijinal çalışma 1922’de yayımlanmıştır).
• Cihan, A. (2007). Osmanlı’da Eğitim. İstanbul: 3F Yayıncılık.
• Çelebi, Ç.L. (2017). Kayserı̇ Hırı̇stı̇yanlarının 19. Yüzyılda Sancak Yönetı̇mı̇ne Katılmaları Üzerı̇ne. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 16(31), 1-32.
• Çelebi, Ç.L. (2019). Lyman Barlett’in Kayseri İstasyonu Raporu, 1877-1878. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 36, 83-127.
• Coşgun-Kandal, S. (2017). Kuruluşu, Öğrencileri, Etkisi: Amerikalı Seyyah Diplomat ve Misyonerlerin Anılarıyla Robert Kolej. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 1, 91-105.
• Ctstatelibrary.org. (2023). John Treadwell Governor of Conneticut, 1809-1811. Erişim adresi: https://ctstatelibrary.org/wp-content/uploads/2015/05/John-Treadwell.pdf Erişim Tarihi: 06.08.2023.
• Çalışkan, T. (2021). Cumhuriyet Döneminde Azınlık ve Yabancı Okulları (1923-1980) (Doktora Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Çelikkaya, H. (1991). Eğitimin Anlamları ve Farklı Açılardan Görünüşü. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3, 73-85.
• Dennis, J.S. (1897). Christian Missions and Social Progress: A Sociological Study of Foreign Missions, Vol 1. USA: Fleming H Rewell Company.
• Demir, C. (2012). Amerikan Board Belgelerine Göre Talas Amerikan Kız ve Erkek Kolejleri. Turkish Studies, 7(4), 1405-1420.
• Demir, C. (2014). Amerı̇kan Board’un İzmı̇r’dekı̇ Faalı̇yetlerı̇ ve İzmı̇r Uluslararası Koleji (Doktora Tezi). Ercı̇yes Ünı̇versı̇tesı̇, Kayseri. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Deringil, S. (2014). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji: II. Abdülhamit Dönemi (1876-1909) (Çev. G.Ç. Güven). İstanbul: Doğan Yayıncılık.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2023). Kuran’ı Kerim, Nahl Suresi 125. Ayet Tefsiri. Erişim adresi: https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nahl-suresi/2026/125-ayet-tefsiri. Erişim Tarihi: 20.04.2023.
• Doğan, M.A. (2013). ABCFM and “Nominal Christians”: Elias Riggs (1810-1901) And American Missionary Activities in The Ottoman Empire (Doktora Tezi). University of Utah, ABD. Erişim adresi: https://collections.lib.utah.edu/details?id=196003.
• Doğan, M. A ve Sharkey, H. (2011). American Missionaries and the Middle East: Foundational Encounters. Utah, ABD: University of Utah Press.
• Elshakry, Marwa (2020). When Science Became Western: Historiographical Reflections. The History of Science Society, 101(1), 98-109.
• Ensari, O. (2017). Amerikan Koleji Önce Milli Takımlar Kamp Merkezi Sonra VİP Gençlik Merkezi Oldu. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/kayseri/amerikan-koleji-once-milli-takimlar-kamp-merkez-40659435.
• Erdoğdu, T. (1996). Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 51(1-4), 183-247.
• Evered, E. (2005). The Politics of Late Ottoman Education: Accomodating Ethno-Religious Pluralism Amid Imperial Disintegration, (Doktora Tezi). University of Arizona, ABD. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/277852776_ The_Politics_of_Late_Ottoman_Education_Accomodating_Ethno-Religious_Plurali-sm_Amid_Imperial_Disintegration
• Fortna, B.C. (2002). Imperial Classrom: Islam, The State, and Education in the Late Ottoman Period. London: Oxford University Press.
• Göver, İ. H. (2022). Osmanlı’dan Günümüze Kayseri Lisesi: Tarihi Yönü ve Eğitime Katkıları. M. Baş (Ed.), Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler alanında araştırmalar VIII . Konya: Eğitim Yayınevi.
• Gündüz, Ş. (2020). Misyonerlik, TDV İslam Ansiklopedisi 30.Cilt. Ankara: TDV İSAM Yayınları.
• Güvenç, B. (1979). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Handbook for Missions and Missioners of The American Board of Commissioners for Foreign Missions (1901). Boston: Beacon Press.
• Herrick, G.F. (Ed.), Survey of the work of the American Board in Turkey, American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, Online in Digital Library for International Research Archive, Item #11170. Erişim adresi: http://www.dlir.org/archive/items/show/11170 (accessed March 22, 2023) (Orijinal çalışma 1910’da yayımlanmıştır).
• Huntington, S. (2015). Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması (Çev. M. Turhan ve C. Soydemir). İstanbul: Okuyanus Kitabevi.
• Hülagü, M. (2001). Osmanlı’dan Cumhurı̇yet’e Mı̇syoner, Ermenı̇, Terör ve Amerı̇ka Dörtgeninde Türkiye. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 57-99.
• Işık, M. (1999). Kişiler arası İletişimde Kaynak Olgusu ve Kaynağın Özellikleri. Selçuk İletişim, 1(1), 70-77.
• Kaçmazoğlu, H.B. (2017-1). Mübeccel Belı̇k Kıray’ın Sosyolojı̇k Görüşlerı̇ Üzerı̇ne. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 55, 385-412.
• Karpat, K. (1998). 1880’de Kayseri Sancağı’nın Sosyal, Ekonomik ve İdari Durumu: İngiltere’nin Anadolu Konsolos Yardımcısı Lieutenant Ferdinant Bennet’in Raporu (Ekim 1880). Belleten, 62(235), 881-912.
• Kartal, K. (2017). 1848/1849 (1264) Tarihli Cizye Defterine Göre Kayseri’deki Rum ve Ermeni Nüfusun Sosyo-Ekonomik Yapısı. Kesit Akademi Dergisi, 3(9), 446-468.
• Kayseri Talas Amerikan Okulları ve Hastanesi (2006). Erişim adresi: http://wowturkey.com/forum/viewtopic. php?t=21271&start=0, Erişim Tarihi: 14 Mart 2023.
• Keha, M. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda Misyonerlik ve Erzurum’daki Faaliyetleri. Ekev Akademi Dergisi, 18(58), 73-96.
• Kılıç, S. (2005). Cumhuriyet Döneminde Yabancı Okullar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 21(61), 259-280.
• Kıray, M. B. (2002). Hayatımda Hiç Arkama Bakmadım. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kıray, M. B. (2006). Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme (2. bs.). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. (2013). Cyrus Hamlin: Misyoner, Eğitimci, Müteşebbis. Kebikeç, 36, 83-104.
• Kocabaşoğlu, U. (2013). Bir varmış, Bir yokmuş: Talas Amerikan Koleji. Kebikeç, 36, 105-120.
• Kozlu, H. (2019). Osmanlı Dönemi’nden Günümüze Talas Amerikan Koleji Eğitim ve Konaklama Binalarının Dönüşüm Süreci. International Journal of Studies, 11(5), 1627-1665.
• Köse, M. (2018). Kayseri Şehri (1830–1860) İdari, Demografik, Sosyal ve İktisadi Yapısı. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları Tarih Dizisi No. 143. Kayseri: Orka Matbaacılık.
• Makdisi, U. (2008). Artillery of Heaven: American Missionaries and the Failed Conversion of the Middle East. Ithaca: Cornell University Press.
• Missions of the A.B.C.F.M. in Turkey, American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #11281. Erişim adresi: http://www.dlir.org/archive/items/show/11281 (Accessed April 5, 2023) (Orijinal çalışma 1904 yılında yayımlanmıştır).
• Nye, J.S. (1991). Bound to Lead: The Changing Nature of American Power. New York: Basic Books.
• Oğuz, N. (2010). Minority and Foreign Schools on The Ottoman Education System. E-International Journal Of Educational Research, 1(1), 42-57.
• Okkenhaug, I.M. (2015). Christian Missions in The Middle East and The Ottoman Balkans: Education, Reform, and Failed Conversions, 1819–1967. International Journal of Middle East Studies, 47 (2015), 593–604.
• Özmerdivenli, Y. (1996). Talas Amerikan Koleji (1889-1967). Kayseri Lisesi Dergisi, 3(6), 6-10.
• Sezer, A. (1999). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Misyonerlerin Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16, 169-183.
• Soyubol, K. (2022). Fazla Dünyevi Temayüller: (İstanbul) Amerikan Kız Koleji, Misyoner-Süfrajetler ve Osmanlı-Türk Kadın Hareketi Üzerine Notlar. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, 59, 225-260.
• Sharkey, H.J. (2006). Missionary Legacies: Muslim-Christian Encounters in Egypt and Sudan During The Colonial and Postcolonial Periods. Muslim-Christian Encounters in Africa , 57-88.
• Sharkey, H.J. (2021). American Missionaries in Egypt, Gender Relations, and the Professional and Social Formation of Women, 1854–1967. Social Sciences and Missions, 34, 62-91.
• Strong, W.E. (1910). The Story of the American Board: An Account of the First Hundred Years of the American Board of Commissioners for Foreign Missions. Boston: Pilgrim Press.
• Tekin, H.H. ve Baktır, H. (2016). Talas Amerikan Koleji Klinik Tarihinden Bir Kesit. H. Eşberk (Ed.). Kayseri: Tiydem Yayıncılık.
• The Turkish Quest: The Story of the American Board in Turkey (1936). American Board of Commissioners for Foreign Missions. Boston, USA.
• Turhan, M. (2010). Kültür Değişmeleri Sosyal Psikoloji Bakımından bir Tetkik (6.bs.). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Tuzcu, A. (2007). Talas (1850-950) Zaman, Mekân ve İnsan Manzaraları. Kayseri: Talas Belediyesi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri (2023). Misyoner. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/. Erişim Tarihi: 09.01.2023.
• United States Catholic of Bishops (2023), Matthew, Chapter 28. Erişim adresi: https://bible.usccb.org/bible/matthew/28. Erişim Tarihi: 20.04.2023.
• Uzun, T. (2000). Osmanlı Devleti’nde Milliyetçilik Hareketleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 4, 257-275.
• Vassileva, E. (2016). Ottoman İstanbul from The Perspective of The Catholic Missionaries in The Post-Tridentine Period, End of 16ᵗʰ-17ᵗʰ centuries. F.M. Emecen, A. Akyıldız, E.S. Gürkan (Ed.), IV. Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 289-311). İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları
• Yıldız, Ö. (2016). ABCFM (Amerikan Board) Arşivleri’nin Osmanlı Amerikan İlişkileri Bağlamında Değerlendirilmesi. Tarih Okulu Dergisi, 9(27), 519-541.