Çalışmanın Yapay Zekâyla Dönüşümüne Dair Anlatılar: Gelecek Sosyolojisi Çerçevesinde Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 2, 152 - 179, 30.10.2024

Anlam Filiz , Neşe Voyvoda Keskin

https://doi.org/10.18490/sosars.1575283

Öz

Bu makalenin amacı yapay zekâyla beraber çalışmanın dönüşümüne dair küresel alanda oluşturulan gelecek tahayyüllerini incelemektir. Makale bu incelemeyi Türkiye’de sosyolojinin bir alt alanı olarak henüz varlık göstermeyen gelecek sosyolojisi çerçevesinde yaparak alana katkı sağlar. Böylece Türkiye sosyolojisine hem yapay zekâ ve çalışma hayatının dönüşümü konularında uluslararası düzeyde yapılan araştırmaları hem de gelecek sosyolojisi alanını tanıtmayı hedefler. Bu sayede, yapay zekâ konusunda son zamanlarda oluşmaya başlayan literatüre katkı yapmayı hem de Türkiye sosyolojisinde gelecek sosyolojisine bir giriş niteliği sağlamayı amaçlar. Makalede küresel kurumların raporlarında yapay zekânın çalışma hayatına gelecekte getireceği değişikliklerin nasıl tartışıldığı incelenecek, bu bağlamda iş gücünün dönüşümü üzerine oluşturulan gelecek tahayyülleri gelecek sosyolojisi literatürü çerçevesinde değerlendirilecektir. Bunun için küresel alanda yapay zekâ konusunda söylem yaratma gücü olan üç kurum ve grup seçilmiştir. Bunlar, Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Ekonomik Forumu (WEF) ve Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) ev sahipliğinde çalışmalar yürüten ve farklı alanlardan uzmanlardan oluşan Yapay Zekâ Küresel Ortaklığı (GPAI)’dır. Makalenin kullandığı metodolojik yaklaşım küresel kurumlar tarafından oluşturulan gelecek senaryosu çalışmalarını metin analizi yoluyla yapısöküme uğratmaktır.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ, Çalışma Hayatı, İşin Geleceği, Gelecek Sosyolojisi, Gelecek Anlatıları

Kaynakça

• Acemoglu, D. ve Restrepo, P. (2018). Artificial intelligence, automation and work. NBER Working Paper No. 24196. Erişim adresi (27.06.2024): https://www.nber.org/system/files/working_papers/w24196/w24196.pdf.
• Adam B. (2023). Futures imperfect: A reflection on challenges. Sociology, 57(2), 279–287.
• Adaş, E. ve Erbay, B. (2022). Yapay zekâ sosyolojisi üzerine bir değerlendirme. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(1), 326-337.
• Aligica, P. D. (2011). A critical realist image of the future: Wendell Bell's contribution to the foundations of futures studies. Futures, 43(6), 610-617.
• Aquino, Y. S. J., Rogers W. A., Braunack-Mayer, A., Frazer, H., Win, K. T., Houssami, N., Degeling, C., Semsarian, C., Carter, S. M. (2023). Utopia versus dystopia: Professional perspectives on the impact of healthcare artificial intelligence on clinical roles and skills. International Journal of Medical Informatics, 169, 104903, 1-10.
• Bazzani G. (2023). Futures in action: Expectations, imaginaries and narratives of the future. Sociology, 57(2), 382–397.
• Bell, W. (1996). The sociology of the future and the future of sociology. Sociological Perspectives, 39(1), 39–57.
• Bell, W. ve Mau, J. A. (1971). The sociology of the future. New York, NY: Russell Sage Foundation.
• Berger, P. L., & Luckmann, T. (1991). The social construction of reality: A treatise in the sociology of knowledge. Londra: Penguin Books.
• Bozkurt, V. ve Gürsoy, D. (2023). The Artificial Intelligence Paradox: Opportunity or Threat for Humanity?. International Journal of Human–Computer Interaction, 1–14.
• Carroll, W. K. ve Carson, C. (2006). “Neoliberalism, capitalist class formation and the global network of corporations and policy groups.” Plehwe, D., Walpen, B. ve Neunhöffer, G. (Der.), Neoliberal Hegemony: A Global Critique içinde (s. 51-69). New York ve Londra: Routledge.
• Cazzaniga, M., Jaumotte, F., Li, L,,Melina, G., Panton, A. J., Pizzinelli, C., Rockall, E. J. ve Mendes Tavares, M. (2024). “Gen-AI: Artificial Intelligence and the Future of Work.” IMF. Erişim adresi: (14.01.2024): https://www.imf.org/en/Publications/Staff-Discussion-Notes/Issues/2024/01/14/Gen-AI-Artificial-Intelligence-and-the-Future-of-Work-542379.
• Chimni, B. S. (2004). International institutions today: an imperial global state in the making. European Journal of International Law, 15(1), 1-37.
• Derin, O. E. (2023). Rossum’un evrensel robotları: Lüks komünizmden tanrının gazabına gelecek vizyonlarını güncel siyasette yeniden konumlandırmak. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 26(2), 209-229.
• Derrida, J. (2011). Gramatoloji (Birkan, İ., Çev.). Bilgesu Yayıncılık.
• Di Zio, S., Tontodimamma, A., del Gobbo, E. ve Fontanella, L. (2023). Exploring the research dynamics of futures studies: An analysis of six top journals. Futures, 153, 103232.
• Diktaş Yerli, G. (2023). Sosyal değişme perspektifinden yapay zekâ üzerine bir değerlendirme. Social Sciences Studies Journal, 7(115), 8531–8539.
• Ersözlü, M. (2023). Yapay zekâ ve teknolojinin yaşlı bakımında rolü: Robot & Frank filmi bağlamında bir inceleme. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 352-368.
• Ertuğrul, T. (2023) Jacques Derrida’dan Hareketle Teknik ve Teknoloji. E. Tacettin (Ed.), Çağdaş Felsefe ve Teknik (s. 203-256) içinde. İstanbul: Pinhan. Fairclough, N. (1989). Language and Power. Longman.
• Foucault, M. (2014). Bilginin arkeolojisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gezgin, U. B. (Ed.). (2023). Yapay zekâ psikolojisi ve sosyolojisi. Ankara: Serüven.
• Global Partnership on Artificial Intelligence (GPAI). (2023). Future of work working group report. Erişim adresi (27.06.2024) https://gpai.ai/projects/future-of-work/Future%20of%20Work%20Working%20Group%20Report%20v2%20(November%202023).pdf.
• Goring, J., Kelly, P., Carbajo, D., & Brown, S. (2023). Young people’s presents and futures, and the moral obligation to be enterprising and aspirational in times of crisis. Futures, 147, 103099.
• Hayal. (1805-1810). Mütercim Âsım Efendi, el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsu’l-Muhît online sözlüğü içinde. Erişim adresi: https://kamus.yek.gov.tr/
• Huato, J. (2024). The Political Economy of Digital Technology. Science and Society, 88 (2), 212-249.
• Jarrahi, M. H., Lutz, C., Boyd, K., Oesterlund, C. ve Willis, M. (2023). Artificial intelligence in the work context. Journal of the Association for Information Science and Technology, 74(3), 303-310.
• Masini, E. (2006). Rethinking futures studies. Futures, 38(10), 1158-1168.
• Meadows, D. H., Meadows, D. L., Randers, J. ve Behrens III, W. W. (1972). The limits to growth. Potomac Associates Books.
• Milojevic I., Inayatullah S. (2003). Futures dreaming outside and on the margins of the western world. Futures, 35(5), 493–507.
• Morgan, H., & Tutton, R. (2024). Enabling futures? Disability and sociology of futures. Journal of Sociology, 0(0). https://doi.org/10.1177/14407833241248193.
• OECD (2024). “AI Futures.” Erişim adresi: (27.06.2024): https://oecd.ai/en/site/ai-futures.
• OECD (t.y.). OECD to host Secretariat of new Global Partnership on Artificial Intelligence. Erişim adresi (29.06.2024): https://www.oecd.org/newsroom/oecd-to-host-secretariat-of-new-global-partnership-on-artificial-intelligence.htm.
• Özbey, A. Ü. (2023). Sanallık sosyolojisi bağlamında metaverse metahuman ve yapay zekâ betimlemeleri. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32, 73-90.
• Pors, J. G., & Kishik, S. (2023). Future-making in an uncertain world: The presence of an open future in Danish young women’s lives. Sociology, 57(2), 398-414.
• Royle, N. (2000). What is Deconstruction? Royle, N. (Der), Deconstructions A User’s Guide içinde (s. 1-13). Palgrave.
• Sheikhi, M. (2022). Yapay Zeka Kullanımının İş Piyasasına Etkisi. Journal of Economics and Political Sciences, 2(1), 102-111.
• Steiner, G. (1998). After Babel Aspects of Language and Translation. Oxford University Press.
• Tutton R. (2023). The sociology of futurelessness. Sociology, 57(2), 438–453.
• Urry, J. (2016). What is the future? Polity Press.
• Uyanık, H. N. (2022). Toplumsal sistem ve sibernetik ilişkisi: Sosyo-sibernetiğin doğuşu. Medya ve Kültür, 2(2), 286-300.
• Vicsek, L. (2021). Artificial intelligence and the future of work – Lessons from the sociology of expectations. International Journal of Sociology and Social Policy, 41(7/8), 842-861.
• Willcocks, L. (2020). Robo-Apocalypse cancelled? Reframing the automation and future of work debate. Journal of Information Technology, 35(4), 286-302.
• World Economic Forum (WEF). (2023). Future of Jobs 2023. Erişim adresi: (27.06.2024): https://www.weforum.org/publications/the-future-of-jobs-report-2023/