Klasik Türk Şiirinde Derviş Tipi

Yıl 2009, Cilt: 10 Sayı: 17, 349 - 374, 01.12.2009

Teymur Erol

Öz

Tasavvufî düşünceye paralel olarak ortaya çıkan dervişlik, edebi eserlere bir motif olarak önemli ölçüde yansımıştır. Günümüze kadar devam eden dervişane yaşam tarzı, tekke ve zaviye muhitiyle sınırlı kalmamış, geçmişin bu kültürel mirası şairlerin dizelerinde ölümsüzleşmiştir. Bu makalede Klasik Türk Şiiri'ndeki "derviş tipi"ni ana hatlarıyla vasıflandırmak için 30 divan taranmış, böylece genel bir kanaate varılmaya çalışılmıştır. Divanların seçiminde yalnız mutasavvıf şairlerin değil aynı zamanda din dışı şiirleriyle öne çıkan şairlerin divanları da gözden geçirilmiştir. Şairlerin düşünce ve yaşayışları, dergâhların manevi atmosferinden beslenmiştir. Ele alınan divanların şairleri, dini tutumları ne olursa olsun dervişliği işlemişlerdir. Şairler, bazen bir şiirin tümünde konu olarak dervişliği seçmiş, bazen de doğrudan ya da imlemeyle beyit düzeyinde konuya temas etmişlerdir

Anahtar Kelimeler

Derviş, Sûfî, Tasavvuf, Divan Edebiyatı, Klasik Türk Şiiri

The Dervish Type in Classic Turkish Poetry

Öz

The dervish like lifestyle, which spread out in paralel with mystical thought, affected the literary works to a great extent. Up to now the lifestyle of dervish's which has been continioning wasn't only restricted to dervish lodges but was also immortalized in the lines of the poets. In this article, for characterizing 'the dervish type'in Classic Turkish Poetry in general, thirty divans have been studied, thus a general idea of this type has been tried to be formed. In the selection of the divans not only sufic poets, but also the poets who stand out with their profane poems have also been taken into consideration. The spiritual atmosphere of the dervish lodges nourished the poets thoughts and styles of life. The poets of the divans, which have been dealt with in this article handled the dervish subject in their works irregardless of their religious attitudes. From time to time the poets chose the dervish matter as the main topic of the whole poem and sometimes directly or indirectly they touched on the suject in the couplets

Anahtar Kelimeler

Dervish, Sufi, Mysticism, Divan Literature, Classic Turkish Poetry

Kaynakça

• Altıntaş, Hayrani, Tasavvuf Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, Tarihsiz, s. 7–20 Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü,Rehber Yay., Ankara, 1997, s.216
• Çavuşoğlu, Mehmet, Divan Şiiri, Türk Dili, Yıl 36,Cilt LII, Sayı 415–416–417, 1986, s.7
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yay., Ankara, 1996,s. 177
• Doğan, Abdurrahman, Kütahyalı Sunullah Gaybî, Önde Matbaacılık, İstanbul,2001, s.542–543
• İnançer, Tuğrul, "Varlık Dairesinde Her Şey Birdir", Tasavvuf Seni Çağırıyor, (Haz. Ercan Alkan), Hayykitap, İstanbul, 2008, s.31
• İsen, Mustafa, Divan Şairlerinin Tasavvuf ve Tarikat İlişkileri, Milli Eğitim, Sayı 84,1989, s.22–23
• İz, Mahir, Tasavvuf, Kitabevi Yay., İstanbul, 2001, s.60
• Kabaklı, Ahmet, Yunus Emre, Türk Edebiyatı Vakfı Yay., İstanbul, 1991, s. 72
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem, İnsan ve İnsanlar, Evrim Basım-Yayım, İstanbul, 1988, s. 254–256
• Kara, Mustafa,Metinlerle Osmanlılarda Tasavvuf ve Tarikatlar, Sır Yay., İstanbul,2004, s. 140
• ___________, Dervişin Hayatı Sûfînin Kelâmı, Dergâh Yay., İstanbul, 2005, s. 17–56
• ___________, Tasavvuf, "Kalbi Allah'ı Sevebilecek Bir Kaliteye Yükseltir", Tasavvuf Seni Çağırıyor, (Haz. Ercan Alkan), Hayykitap, İstanbul, 2008, s.155
• Kemikli, Bilal, Dost İlinden Gelen Ses, Kitabevi Yay.,İstanbul, 2004, s. 6
• ___________, Sûfi Aşk ve Ölüm, Sütun Yay., İstanbul, 2007, s. 17-41
• Kılıç, Mahmut Erol, Sûfî ve Şiir, İnsan Yay., İstanbul, 2007, s. 98–186
• Köprülü, Mehmet Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, TTK Basımevi, Ankara,1993, s. 16–302
• _________________, Edebiyat Araştırmaları, TTK Basımevi, Ankara,1999, s.184–185
• _________________, Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara, 2004, s.146
• Kurnaz, Cemal; Tatcı, Mustafa, Ümmî Sinân,Hayatı ve Şiirleri, Akçağ Yay., Ankara, 1998
• Macdonald, D. B., "Derviş" Mad., İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, C. 3, İstanbul, 1963, s. 545
• Ocak, Ahmet Yaşar, Türk Sufîliğine Bakışlar, İletişim Yay.,İstanbul, 2005, s. 115
• _________________, İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2007, s. 91–102
• Onay, Ahmet Talat, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, (Haz. Cemal Kurnaz), Birleşik Yay., Ankara, 2007, s.138–242
• Pala,İskender,Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, L&M Yay., İstanbul, 2002, s.122, 288
• Redhouse, Sir James W.,Turkish And English Lexicon, Çağrı Yay., İstanbul, 2006, s.898
• Seyyid Hüseyin Nasr, Tasavvufî Makaleler, (Çev. Prof. Dr. Sadık Kılıç), İnsan Yay., İstanbul, 2007, s.40-65
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yay., İstanbul, 2006, s. 607–608
• Tatcı, Mustafa, Aşk Bir Güneşe Benzer, H Yay., İstanbul, 2008, s. 56,186
• Tolasa, Harun, Ahmet Paşanın Şiir Dünyası, Akçağ Yay., Ankara, 2001, s. 69
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay., İstanbul, 1991, s.136-422
• Üstüner, Kaplan, Divan Şiirinde Tasavvuf, Birleşik Yay., Ankara, 2007, s. 338–406
• Vett, Carl, Dervişler Arasında İki Hafta, Kaknüs Yay., İstanbul, 2004, s. 20
• Yazıcı, Tahsin, "Derviş" Mad., İslâm Ansiklopedisi, TDV Ansiklopedisi, C.9, İstanbul, 1994, s. 188–189
• G: Gazel, K: Kaside