MODERNİTE’NİN SÖYLEMSEL ARAÇLARINI İFŞA EDEN BİR ROMAN: SAATLERİ AYARLAMA ENSTİTÜSÜ

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 43, 1301 - 1330, 31.07.2022

Zuhal Eroğlu Koşan

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1115708

Öz

Ahmet Hamdi Tanpınar tarafından yazılan Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Türkiye’nin modernleşme sürecini Osmanlı’nın son döneminden başlatıp romanın yazıldığı 1954’lere kadar getirerek ele alır. Bu süreçte Modernite’nin söylemsel oluşumlarla insanlara nasıl nüfuz ettiği, Modernite için önemli bir kavram olan “zaman”ın, yine Modernite’nin önemli kurumlarından olan enstitü aracılığıyla somutlaştırılması yolu ile işlenir. Bir ihtiyaçtan kaynaklanmadan kurulan Saatleri Ayarlama Enstitüsü, kuruluşunu önce söylemsel bir zemine oturtarak meşruiyet kazanır. Böylece topluma nüfuz etmeye başlar. Çalışma süresi boyunca söylemsel oluşumların bir parçası olarak işleyen kurum, nihayet mevcut söylemin değişmesiyle lağvedilir. Romanın ironik dili bu noktada son derece önemlidir. Roman, insanın yaşarken idrak edemediği hâl ve durumları ironik bir dille ortaya koyarak resmettiği absürt tablo ile insana içinde yaşadığı gerçekliğe dışarıdan bakabilmesini sağlar.

Anahtar Kelimeler

Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Modernite, zaman, söylem, ironi

A Novel Disclosing the Discursive Formations of Modernity: Saatleri Ayarlama Enstitüsü (The Time Regulation Institute)

Öz

Written by Ahmet Hamdi Tanpınar, Saatleri Ayarlama Enstitüsü (The Time Regulation Institute) deals with Turkey’s modernization process, starting from the last period of the Ottoman Empire and bringing it to 1954, when the novel was written. In this process, how Modernity penetrates people with discursive formations is handled through the concretization of “time”, which is an important concept for Modernity, through the institute, which is also one of the important institutions of Modernity. The Time Regulation Institute, which was founded out of a need, gains legitimacy through discursive formations. Thus, it begins to permeate society. The institution, functioning as a part of discursive formations, is finally dissolved with the change of discourse. The ironic language of the novel is extremely important at this point. With the absurd picture it paints, the novel ironically reveals the situations that people cannot comprehend while living, thus enabling people to look at the reality they live in from an outside perspective.

Anahtar Kelimeler

Saatleri Ayarlama Enstitüsü (The Time Regulation Institute), Modernity, time, discourse, irony

Kaynakça

• Abacı, T. (2015). Gerçekçilik açısından Ahmet Hamdi Tanpınar. İkaros Yayınları.
• Althusser, L. (1989). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (Çev: Y. Alp), İletişim Yayınları.
• Aytaç, G. (2016). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın zaman ve toplum hicvi: Saatleri Ayarlama Enstitüsü. Çağdaş Türk Romanı Üzerine İncelemeler içinde (138-153. ss.), Doğu Batı Yayınları.
• Barker, C. (2000). Enter postmodernism. Cultural Studies. Sage.
• Barrett, M. (1991). The politics of truth: From Marx to Foucault. Polity Press.
• Best, S. & Douglas, K. (1991). Foucault and the critique of modernity. Postmodern Theory içinde (34-75. ss.), Guilford Press.
• Demiralp, O. (2001). Kendini dinlemeyen kent. Kutup Noktası: Ahmet Hamdi Tanpınar Üzerine Eleştirel Deneme içinde (116-127. ss.), Yapı Kredi Yayınları.
• Enginün, İ. (2009). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı. Dergâh Yayınları.
• Foucault, M. (1992). The Foucault reader. P. Robinow (Ed.), Penguin Books.
• Foucault, M. (2004a). Discipline and punish. J. Rivkin, M. Ryan (Ed.), Literary Theory içinde (549-566. ss.), Blackwell Publishing.
• Foucault, M. (2004b). The archeology of knowledge. J. Rivkin, M. Ryan (Ed.), Literary Theory içinde (90-96. ss.), Blackwell Publishing.
• Foucault, M. (2011). Aydınlanma nedir?. F. Keskin (Yay. haz), (Çev: I. Ergüden, O. Akınhay), Özne ve İktidar içinde (173-192. ss.), Ayrıntı Yayınları.
• Kaplan, M. (2015). Saatleri ayarlama enstitüsü. Z. Kerman (Ed.), Yavaş Yavaş Aydınlanan Tanpınar içinde (166-169. ss.), Dergâh Yayınları.
• Keskin, F. (1997). Foucault’da öznellik ve özgürlük. Toplum ve Bilim (73), 30-46.
• Koç, M. (2014). Ahmet Hamdi Tanpınar araştırmaları: Ömrün gecesinde sükût. Dergâh Yayınları.
• Köroğlu, E. (1996). Gidenle gelmeyenin eşiğinde: A. H. Tanpınar’ın romanlarında zaman kavramı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Moran, B. (2008). Saatleri ayarlama enstitüsü. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1 içinde (297-322. ss.), İletişim Yayınları.
• Oğuzertem, S. (2008). Hasta saatler, bozuk sıhhatler: Enstitü sorununa babasız bir yaklaşım. A. Uçman, H. İnci (Ed.), “Bir Gül Bu Karanlıklarda”: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde (460-477. ss.), 3F Yayınevi.
• Pamuk, O. (2010). Kara kitap. İletişim Yayınları.
• Samsakçı, M. (2017). Tanpınar’ın eşiğinde: Ahmet Hamdi Tanpınar ve eserleri üzerine düşünceler. Kitabevi.
• Şahin, S. (2013). Modernizmin oyunu/Oyunun modernizmi: Tanpınar’da oyun. Kapı Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (1998). Saatleri ayarlama enstitüsü. Dergâh Yayınları.
• Ürgüp, F. (2008). Tanpınar’da abes duygusu. A. Uçman, H. İnci (Ed.), “Bir Gül Bu Karanlıklarda”: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde (127-128. ss.), 3F Yayınevi.