ETNOS SÖZCÜĞÜNÜN ZAMANDA YOLCULUĞUNA EKLENEN YENİ BİR DURAK: SOVYETLER BİRLİĞİ

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 44, 119 - 131, 31.01.2023

Onur Aydın

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1173098

Öz

Etnos sözcüğü, okurların karşısına ilk olarak Antik Yunan metinlerinde çıkmıştır. O tarihten günümüze kadar süren yolculuğunda çeşitli anlam duraklarından geçmiştir. Ancak yürütülen bilimsel çalışmalara bakıldığında etnos kavramı için net ve açık bir anlamsal çerçeve çizilemediği göze çarpmaktadır. Bu sorunun çözümüne katkıda bulunmak amacıyla çalışmada etnos sözcüğü zaman bilimsel ve coğrafi düzlemde birlikte ele alınmıştır. İlk olarak, sözcüğün köken bilimsel analizi yapılmış, ardından XXI. yüzyıla kadar farklı coğrafyalarda geçirdiği tüm anlam değişimleri betimsel ve karşılaştırmalı analiz yöntemleriyle saptanmıştır. Yapılan inceleme ışığında, önceleri devlet, grup, halk, kabile, klan, sınıf, ulus gibi sözcüklerle yakın anlamlarda kullanılan etnosun son yıllarda etnik köken, etnik yapı ve etnisite sözcükleriyle daha sık yan yana geldiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca sözcüğün, farklı coğrafyalardaki çeşitli ideolojik yaklaşımları yansıttığı göze çarpmıştır. Ulaşılan sonuçlar sayesinde başta etnografi, coğrafya, etnoloji, antropoloji, arkeoloji ve tarih olmak üzere birçok alanda yararlanılmak üzere sözcüğün kavramsal bir çerçevesinin oluşturulmasına katkıda bulunulduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

etnos, etnisite, etnoloji, tarih, Sovyetler Birliği

A New Station Added to the Time Travel of the Word “Ethnos”: The Soviet Union

Öz

The word “ethnos” first appeared in Ancient Greek texts. It has passed through various definition stops during its journey from that date to the present. However, when the scientific studies carried out are examined, it is striking that a clear semantic framework cannot be drawn for the concept of ethnos. In order to contribute to the solution of this problem, in the study, the word ethnos has been discussed together on the chronological and geographical levels. First, an etymological analysis of the word was made, then until XXI. century all the meaning changes in different geographies were determined by descriptive and comparative analysis methods from the perspectives of various scientists. In the light of the examination, it has been concluded that ethnos, which was used in close meanings with words such as state, group, people, tribe, clan, class, nation before, has been more frequently used together with the words ethnic origin, ethnic structure and ethnicity in recent years. In addition, it has been noticed that the word reflects various ideological approaches in different geographies. It is thought that, thanks to the results, it has contributed to the formation of a conceptual framework of the word to be used in many fields, especially in sciences such as anthropology, archeology, ethnology, ethnography, geography, and history.

Anahtar Kelimeler

ethnos, ethnicity, ethnology, history, Soviet Union

Kaynakça

• Anderson, D. G., Arzyutov, D. V., Alymov, S. S. (2019). Grounding etnos theory: An introduction. D. Anderson, D. Arzyutov, S. Alymov (Ed.), Life Histories of Etnos Theory in Russia and Beyond içinde (1-19. ss.), Open Book Publishers.
• Artamonov, M. (1971). Snova ‘geroi’ i ‘tolpa’. Priroda, (2), 75-77.
• Atalay, H. (1999). İngilizce-Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atay, T. (2000). Kavramlar kargaşası bilim dalları çatışması: Dünyada ve Türkiye’de “sosyal içerikli” antropolojiyi adlandırma sorunu. Folklor/Edebiyat, 6(22), 135-161.
• Barnhart, R. K. (1995). The Barnhart concise dictionary of etymology. HarperCollins Publishers.
• Barth, F., Gingrich, A., Parkin, R., Silverman, S. (2005). One discipline four ways. University of Chicago Press.
• Bgajnokov, B. (2000). Osnovaniya gumanistiçeskoy etnologii. Etnografiçeskoye obozreniye, (6), 15-29.
• Bromley, Yu. & Kozlov V. (1989). The theory of ethnos and ethnic processes in Soviet social sciences. Society for Comparative Study of Society and History, 31(3), 425-438.
• Bromley, Yu. (1972). Opıt tipologizatsii etniçeskih obşçnostey. Sovetskaya etnografiya, (5), 61-81.
• Bromley, Yu. (1973). Etnos i etnografiya. Nauka.
• Bromley, Yu. (1974). Ethnographical studies in the USSR-1965-1969. Y. Bromley (Ed.), Soviet Ethnology and Anthropology Today içinde (15-30. ss.), Mouton.
• Bromley, Yu. (1983). Oçerki teorii etnosa. Nauka.
• Çeboksarov, N. (1964). Problemı proishojdeniya drevnıh i sovremennıh narodov. Nauka.
• Çelgin, G. (2011). Eski Yunanca - Türkçe sözlük. Kabalcı Yayınevi.
• Demiray, K. (1988). Temel Türkçe sözlük. İnkılap Kitabevi.
• Deniker, J. (1900). The Races of man. An outline of anthropology and ethnography (2. ed.). Walter Scott Ltd.
• Driver, H. E. (1968). Ethnology. D. L. Silis (Ed.), International Encyclopedia of the Social Sciences içinde (178-186. ss.), MacMillan.
• Dugin, A. (2011). Etnosotsiologiya. Akademiçeskiy Proyekt.
• Evans-Pritchard, E. E. (1964). Social anthropology and other essays. The Free Press.
• Fenton, S. (2010). Ethnicity: Key concepts (2. ed.). Polity Press.
• Gadjiyev, R. (2013). K tipologiçeskoy klassifikatsii osnovnıh etniçeskih obşçnostey. İzvestiya Saratovskogo universiteta. Novaya seriya. Filosofiya. Psihologiya. Pedagogika, 13(3), 11-15.
• Glazer, N. & Moynihan, D. (1981). Introduction. N. Glazer, D. Moynihan (Ed.). Ethnicity: Theory and Experience (5. ed.) içinde (1-26. ss.), Harvard University Press.
• Gove, B. P. (Ed. in chief). (1981). Webster’s third new ınternational dictionary, unabridged. Merriam Webster Inc.
• Gumilyov, L. (2006). Etnogenez i biosfera Zemli. AST.
• Harris, W. T. (Ed. in chief). (1930). Webster’s international dictionary of the English language. Based on the international dictionary of 1890 and 1900. G. & C. Merriam Company.
• Kipfer, B. A. (2021). Encyclopedic dictionary of archaeology (2. ed.). Springer International Publishing.
• Kolyev, A. N. (2005). Natsiya i gosudarstvo. Teoriya konservativnoy rekonstruktsii. Logos.
• Koptseva, N., Bakhova, N., Medyantseva, N. (2011). Classical and contemporary approaches to ethno-cultural studies. The Kernel of Ethnos. Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences, 4(5), 615-632.
• Kuznetsov, A. (2006). Teoriya etnosa S.M. Şirokogorova. Etnografiçeskoye obozreniye, 3, 57-71.
• Küçüker, S. (2013). Antik Grek yerleşim terminolojisinde “ethnos”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 32(53), 137-153.
• Lenin, V. (1973). Polnoye sobraniye soçineniy. T. 29. Filosofskiye tetradi (4. izd.). İzdatelstvo politiçeskoy literaturı.
• Mackil, E. (2017). Ethnos ve konion. (Çev: S. D. Küçüker). Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXII(1), 265-281.
• Mogilyanskiy, N. (1916). Predmet i zadaçi etnografii. Jivaya starina, 1, 1-22.
• Nanda, S. & Warms, R. L. (1998). Cultural anthropology. Wadsworth.
• Nerimanoğlu, K. (2015). Kafkaslar tarihsel, kültürel, etno sosyal, politolojik araştırma. Yeni Türkiye, (71), 32-54.
• Ojegov, S. & Şvedova, N. (2006). Tolkovıy slovar russkogo yazıka (4. izd.). OOO ‘A TEMP’.
• Pişka, M. (1993). Elence-Türkçe sözlük. Basım yeri yok.
• Pomeroy, S. B., Burstein, S. M., Donlan, W., Roberts, J. T., Tandy, D. W., Tsouvala, G. (2004). A brief history of Ancient Greece: Politics, society, and culture. Oxford University Press.
• Rıbakov, S. (2012). K voprosu ob etmiçeskom fenomene. Monitoring obşçestvennogo mneniya: Ekonomiçeskiye i sotsialnıye peremenı, 2(108), 147-155.
• Smith, A. (2010). Milli kimlik. (Çev: B. S. Şener), İletişim Yayınları.
• Snodgrass, A. (1980). Archaic Greece: The age of experiment. J. M. Dent & Sons.
• Sokolovskiy, S. (1994). Paradigmı etnologiçeskogo znaniya. Etnografiçeskoye obozreniye, 2, 3-17.
• Şimşek, N. (2004). Yapılandırmacı öğrenme ve öğretime eleştirel bir yaklaşım. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 3(5), 115-139.
• Şirokogorov, S. (2002). Etnografiçeskiye issledovaniya: Etnos. İssledovaniya osnovnıh printsipov izmeneniya etniçeskih i etnografiçeskih yavleniy. V 2-h kn. Kniga vtoraya. Vladivostok: İzdatelstvo Dalnevostoçnogo universiteta.
• Tekçam, T. (2007). Arkeoloji sözlüğü. Alfa Basım Yayın Dağıtım.
• Tişkov, V. (1997). O fenomene etniçnosti. Etnografiçeskoye obozreniye, (3), 3-21.
• Tişkov, V. (2005). O kulturnom mnogoobrazii. Etnografiçeskoye obozreniye, 1, 3-22.
• Topinar, P. (1879). Antropologiya. İzdaniye L. F. Panteleyeva.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe sözlük (C. 1, A-J). TDK Yayınları.
• Uşakov, D. (2013). Tolkovıy slovar russkogo yazıka. Adelant.
• Vlassopoulos, K. (2007). Unthinking the Greek polis: An Ancient Greek history beyond eurocentrism. Cambridge University Press.
• Weber, M. (2004). Otnoşeniya etniçeskoy obşçnosti. (Çev: K. G. Timofeyeva), Jurnal sotsiologii i sotsialnoy antropologii, 7(2), 8-21.
• Yan, E. (2000). Gosudarstvennoye i etniçeskoye ponimaniye natsii: protivoreçiya i shodstvo. Polis. Politiçeskiye issledovaniya, (1), 114-123.
• Yelvington, K. (1991). Ethnicity as practice? A comment on Bentley. Comparative Studies in Society and History, 33(1), 158-168.
• Zarinov, İ. (2002). Sotsium - etnos - etniçnost - natsiya - natsionalizm. Etnografiçeskoye obozreniye, (1), 3-30.