THE USE OF ROCK-CUT CHURCHES AS BURIAL PLACES OF IHLARA AND BELİSIRMA IN PERISTREMMA VALLEY

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 88 - 117, 31.03.2024

Hülya Coşgunaras

https://doi.org/10.37991/sosdus.1401474

Öz

The use of churches and chapels as burial places is common in Byzantine architecture. In particular, it is observed that parts of churches that have secondary liturgical importance, such as porchs, narthex or side naves, are used as burial places. There can also be seen burial chambers, burial chapels, parakklesia and arcosolia type graves adjacent to the church. The churches of the Belisırma and Ihlara, which are the settlements with the highest density of churches in the Peristremma Valley, with different plan types have similar burial places, as well as a large number of graves carved into the floor of the naos and narthex. Differences are observed in the locations and directions of burial places and pavement graves according to church plan types, but nevertheless, it can be said that the Byzantine burial tradition was maintained, albeit with minor differences, in a provincial area. Using the Peristremma Valley churches as burial places is also clearly expressed in the donor portraits and inscriptions, which are an indication of the expectations of prayer after death. In this respect, Peristremma Valley has been considered and evaluated as a settlement reflecting the Byzantine burial tradition thanks to the burial sites, wall paintings and inscriptions in churches and places of worship carved into the rock.

Anahtar Kelimeler

Cappadocia, Peristramma Valley, rock-cut architecture, death, burial places

IHLARA VADİSİ, IHLARA VE BELİSIRMA KAYA KİLİSELERİNİN GÖMÜ ALANI OLARAK KULLANIMI

Öz

Bizans mimarisinde kilise ve şapellerin gömü alanı olarak kullanımı yaygındır. Özellikle kiliselerin portiko, narteks ya da yan nefler gibi litürjik açıdan ikincil öneme sahip bölümlerinin gömü alanı olarak kullanıldığı görülür. Ayrıca kiliseye bitişik mezar odaları, mezar şapelleri, parekklesion ve arkosolium tipinde mezarlara da rastlanır. Ihlara Vadisi’nde kiliselerin en yoğun görüldüğü yerleşimler olan Belisırma ve Ihlara yerleşimlerinin farklı plan tiplerindeki kiliseleri de benzer gömü mekanlarının yanı sıra naos ve narteks zeminine oyulmuş çok sayıda mezara sahiptir. Gömü mekanları ve zemin mezarlarının kilise plan tiplerine göre konumları ve doğrultularında farklılıklar gözlenir ancak yine de Bizans’ın gömü geleneğinin bir taşra eyaletinde küçük farklılıklarla da olsa sürdürüldüğü söylenebilir. Ihlara Vadisi kiliselerinin gömü alanı olarak kullanımı, ölümden sonraki dua beklentilerinin bir göstergesi olan bani portre ve yazıtlarında da açıkça ifadesini bulmaktadır. Bu yönüyle Ihlara Vadisi, kayaya oyulmuş kilise ve ibadet mekanlarındaki gömü alanları, duvar resimleri ve yazıtları sayesinde Bizans’ın ölü gömme geleneğini yansıtan bir yerleşim olarak ele alınmış ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kappadokia, Ihlara Vadisi, Kaya Mimarisi, Ölüm, Gömü Alanları

Etik Beyan

Bu araştırma için etik kurul kararına ihtiyaç bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Bu makalenin araştırılması sürecinde Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü’nden alınan bir aylık depremzede bursu kapsamında aynı enstitünün kütüphanesinde çalışılmıştır. Ayrıca arazi çalışmaları sürecinde Aksaray Müze Müdürlüğü her türlü doküman sağlanması konusunda yardımcı olmuşlardır.

Teşekkür

Yayının ortaya çıkmasında destek ve katkılarından dolayı başta Prof. Dr. M. Sacit Pekak'a, sonrasında Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü (BIAA) ve Aksaray Müze Müdürlüğü'ne teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aföldi-Rosenbaum, E. (1971). Anamur Nekropolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Akçay, T. (2017). Yunan ve Roma’da Ölü Kültü. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Akyürek, E. (1996). Bizans’ta Sanat ve Ritüel. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Booth, P. ve Tingle, E. (1986). “Introduction: Dying, Death, and Commemoration, 1350-1700.” A Companion to Death, Burial and Remembrance in Late Medieval and Early Modern Europe, c. 1300-1700, ed. P. Booth and E. Tingle, 1-30.
• Chitwood, Z. (1986). “Dying, Death and Burial in the Christian Orthodox Tradition: Byzantium and the Greek Churches, ca. 1300-1700.” A Companion to Death, Burial and Remembrance in Late Medieval and Early Modern Europe, c. 1300-1700, ed. P. Booth and E. Tingle, 199-224.
• Coşgunaras, H. (2021). “Kapadokya Bölgesi, Ihlara Vadisi’ndeki Bizans Dönemi İki Nefli Kaya Kiliselerinde Mimari Düzenleme.” XXIII. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler. Trakya Üniversitesi, Edirne 6-8 Kasım 2019: 562-575.
• Doğan, S. (2008). Kızıl Kilise. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Downey, G. (1959). “The Tombs of the Byzantine Emperors at the Church of the Holy Apostles in Constantinople.” The Journal of Hellenic Studies 79: 27-51.
• Epstein, A. W. (1979). “The Problem of Provincialism: Byzantine Monasteries in Cappadocia and Monks in South Italy.” Journal of the Marburg and Courtauld Institutes 42. 28-46.
• Fedwick, P. J. (1976). “Death and Dying in Byzantine Liturgical Tradition.” Eastern Christian Review 8: 152-161.
• Grierson, P., Mango, C., and Sevcenko, I. (1962). “The Tombs and Obits of the Byzantine Emperors”. Dumbarton Oaks Papers 16: 1+3-63.
• Kazhdan, A. P. (1991). “Death”. The Oxford Dictionary of Byzantium: 593-594.
• Kyriakakis, J. (1974). “Byzantine Burial Customs: Care of the Deceased from Death to Prothesis.” The Greek Orthodox Theological Review XIX: 37-72.
• Maleon, B-P. (2010). “Imperial Death in Byzantium: A Preliminary View on the Negative Funerals.” Transylvanian Review XIX: 9-32.
• Marinis, V. (2009). “Tombs and Burials in the Monastery tou Libos in Constantinople.” Dumbarton Oaks Papers 63: 147-166.
• Milburn, R. (1988). Early Christian Art and Architecture. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Millingen, A. V. (1912). Byzantine Churches in Constantinople. Their History and Architecture. London: Macmillan and Co., Limited St. Martin’s Street.
• Morris, R. (2002). Monks and Laymen in Byzantium 843-1118. Cambridge University Press.
• Mutie, J. (2013). “Death in Second-Century Christian Thought.” Ph.D. diss., Dallas Theological Seminary.
• Oikonomides, N. 1992. “The Dedicatory Inscription of Eğri Taş Kilisesi (Cappadocia).” Harvard Ukranian Studies 7: 501-506.
• Ötüken, S. Y. (1982). "Zweischiffige Kirchen in Kappadokien und in den angrenzenden Gebieten.” Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistic (XVI. Internationaler Byzantinistenkongress, 4-9 Oktober, Wien) 32/4: 543-552.
• Ötüken, S. Y. (1987). Göreme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ötüken, S. Y. (1990). Ihlara. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pekak, M. S. (2008). “Kappadoki’da Bizans Dönemine Ait Haç Planlı İki Kilise”. Sanat Tarihi Dergisi XVII/2: 85-113.
• Plumpe, J. C. (1943). “Death and Burial in Christian Antiquity by Alfred C. Rush.” (Review). The Classical Weekly. Mar. 1. No. 15, 36: 177-179.
• Ramsey, S. W. M. ve Bell, G. L. (1909). The Thousand and One Churches. London: Hodder and Stoughton.
• Rush, A. C. (1941). Death and Burial in Christian Antiquity. Washington D.C.: The Catholic University of America Press.
• Sevcenko, N. P. (1984). “The Tomb of Isaak Komnenos at Pherrai.” Greek Orthodoks Theological Review 29/2: 135-140.
• Striker, C. L. (1932). The Myrelaion (Bodrum Camii) in İstanbul. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
• Strzygowski, J. (1903). Kleinasien, ein Neuland der Kunstgeschichte. Leipzig: J. C. Hinrichs.
• Şahna, H. ve Soykan, A.N. (2016). “Aksaray-Belisırma, Karagedik C Kilisesi”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 151: 105-118.
• Şahna, H. (2018). “Kapadokya Bölgesi, Ihlara Vadisi’ndeki Bizans Dönemi Kaya Mimarisi”. Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi.
• Şahna, H. (2019). Kapadokya Bölgesi, Ihlara Vadisi’ndeki Bizans Dönemi Kayaya Oyma Yapı Toplulukları. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 162, s. 105-126.
• Teteriatnikov, N. (1996). “The Liturgical Planning of Byzantine Churches in Cappadocia”. Orientalia Christina Analecta. Rome .
• Vermeule, C. C. (1968). Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor. Cambridge: The Belknap Press Harvard University Press.