Muhammed al-Ḳavvâs al-Halebî And His Work Entitled Rıyâḍu'l-azhâr wa nesîmu'l-asḥâr Makâmât

Yıl 2022, Sayı: 92, 206 - 217, 31.12.2022

Ramazan Ege , Halis Dede

https://doi.org/10.17753/sosekev.1128174

Öz

Muhammed al-Kavvâs al-Halebî is a theologian and literary scholar who lived in Syria in the 16th century. He wrote a book in the field of maqamah called Riyâdu'l-azhâr wa nasîmu'l-ashâr. There are 9 maqamah in this work. Different topics are covered in each. He aimed to give advice, to teach the subtleties of Arabic language, the "garib Arabic words ", idioms and proverbs. As a result of this the reader will think about them; to have fun and a pleasant time. In this study, the life of Muhammed al-Ḳavvâs al-Ḥalebî, his work Riyâḍu'l-azhâr wa nesîmu'l-asḥâr and the maqame writings that are the subject of this work are discussed. After giving summary information about the manuscripts in the introduction, the author was introduced and then the author's work was examined. The presentation of the work to the reader in an effective and entertaining, but also thought-provoking and instructive manner was emphasized, and the literary aspect of such writings, which were generally written with the art of seci, was tried to be reflected. In addition, an example of the author's effective presentation of his message to the reader using the art of makâme is given.

Anahtar Kelimeler

Riyâdu, Arabic Language and Rhetoric, Muhammed al-Kavvâs al-Ḥalebî, Riyâdu, Arabic Language and Rhetoric, Art of Makâme

MUHAMMED EL-ḲAVVÂS EL-ḤALEBÎ VE RİYÂḌU’L-EZHÂR VE NESÎMU’L-ESḤÂR ADLI MAḲÂMÂTI

Öz

Muhammed el-Ḳavvâs el-Ḥalebî, miladi 16. Asırda Suriye bölgesinde yaşamış bir kelamcı ve edebiyatçıdır. Makâme alanında Riyâḍu’l-ezhâr ve nesîmu’l-esḥâr adıyla yazdığı çalışmasında, her birinde farklı konuları ele aldığı 9 makâme bulunmaktadır. Maḳâmelerin her biri bölüm ve alt başlıklar altında işlenmiştir. Şehir adlarıyla isimlendirilen bu makâmeler emsallerinden daha uzundur. Bu makâmelerle müellif, genel olarak öğüt vermeyi, dilin inceliklerini, garip kelime, deyim ve atasözlerini öğretmeyi ve böylece onlar üzerinde düşündürmeyi, eğlenceli ve hoş vakit geçirtmeyi hedeflemiştir. Bu çalışmada Muhammed el-Ḳavvâs el-Ḥalebî'nin hayatı, Riyâḍu’l-ezhâr ve nesîmu’l-esḥâr adlı eseri ve bu eserin konusu olan makâme yazıları ele alınmıştır. Girişte makâme yazılarıyla alakalı özet bilgiler verildikten sonra yazar tanıtılmış ve sonrasında yazarın eseri incelenmiştir. Eserin, okura mesajını etkili ve eğlenceli, aynı zamanda düşündürücü ve öğretici bir tarzdaki sunumu üzerinde durulmuş ve genellikle seci sanatıyla yazılan bu tür yazıların edebi yönü yansıtılmaya çalışılmıştır. Ayrıca yazarın makâme sanatını kullanarak okura mesajını etkili bir tarzdaki sunumunun bir örneği verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muḥammed el-Ḳavvâs el-Ḥalebî, Makâmât, Riyâḍu’l-Ezhâr ve Nesîmu’l-Esḥâr, Arap Dili ve Belagatı, Maḳâme Sanatı., Muhammed al-Kavvâs al-Ḥalebî, Riyâdu, Arabic Language and Rhetoric, Art of Makâme.

Kaynakça

• Abbâs, Hasan. Neş’etu’l-Maḳâme fi’l-Edebi’l-Arabî. Kâhire: Dâru’l-Maârîf, ts.
• Abdulmu’min, Osman eş-Şeyh. el-Bedîʻiyyât fi Makâmâti ʻÂid el-Karnî es-Suʻûdî Dirâseten Tahlîliyye. Nijerya: Ilorin Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Arapça Bölümü, Doktora Tezi, 2011.
• Aladağ, Mehmet Şirin. "Âyetlerin İktibâsında Öne Çıkan Edebî Gayeler: Klasik Arap Edebiyatı Özelinde". Balıkesir İlahiyat Dergisi 13 (Haziran 2021), 95-117.
• Âşık, Nevzat. "el-Hemezânî ve Makâmâtı". Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi I (1983), 67-96.
• ʻAvad, Yûsuf Nûr. Fennu’l-Makâmat Beyne’l-Meşrik ve’l-Mağrib. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1979.
• Bağdâdî, İsmail Paşa el-. Hediyyetu’l-Arifîn Esmâu’l-Muellifîn ve Asâru’l-Musannıfîn. İstanbul: Muessesetu’t-Târîhi’l-Arabî, 1951.
• Bozkurt, Nebi. "Mahyâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27-398. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Browne, Edward G. "el-Mevrid". çev: Yahyâ el-Cubûrî. Vizâretu-Sakâfe ve’l-İʻlâm - Dâiretu’ş-Şuûni’s-Sakâfiyye ve’n-Neşr 13/2 (Yaz 1984).
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd el-. es-Sihâh Tâcu’l-Luğa ve Sihâhu’l-Arabiyye, thk. Aḥmed Abdulgaffûr Attâr. Kâhire: Dâru’l-İlim li'l-melâyîn, 2. Basım, 1376/1956, 2017.
• Dayf, Şevkî. el-Maḳâme. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 3. Basım, 1119.
• Durmuş, İsmail. "Hezl". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/304-305. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Durmuş, İsmail. "Seci". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/273-275. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Aḥmed el-. Tehzîbu’l-Luğa. thk. Abdusselâm Serhân. Kâhire: Mektebetu’l-Hancî, 1396/1976.
• Ġazzî, Şeyh Necmeddîn Muhammed b. Muhammed ed-Dımaşkî el-. el-Kevâkibu’s-Sâire biaʻyâni’l-Mieti’l-ʻÂşire. Hâşiyelendiren: Halîl el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Ġazzî, Şeyh Necmeddîn Muhammed b. Muhammed ed-Dımaşkî el-. Lutfu’s-Semer ve Katfu’s-Semer min Terâcumi Aʻyâni’t-Tabakati’l-Ûlâ mine’l-Karni’l-Hâdî Aşer. thk. Mahmûd eş-Şeyh. Dımaşk: Vizâretu’s-Sekâfe ve’l-İrşâdu’l-Kavmî, ts.
• Gülle, Sıtkı. "Arap Edebiyatında Maḳâme ve el-Harîrî’nin Osmanlı Medreselerinde Yüksek Arapça Öğretimi Çerçevesinde Okutulan el-Makâmâtı". İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat] 2 (2000), 179-201.
• Gülle, Sıtkı. el-Harîrî Hayatı, Arap Dil ve Edebiyatına Dair Çalışmaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Hasan, Muhammed Rüşdî. Eseru’l-Maḳâme fi Neş’eti’l-Kıssati’l-Mısriyyeti’l-Hadîse. Kâhire: el-Mektebetu’l-Arabiyye, 1394/1974.
• Hatipoğlu, İbrahim. "Muammerûn". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/325-326. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Hemezânî, Bedîuzzamân Aḥmed b. el-Huseyn b. Yahyâ el-. Makâmâtu Bedîuzzamân el-Hemezânî, thk. Muhammed Abduh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1426/2005.
• İbiş, Mustafa. “İḳtiṣâṣ Sanatına Özgün ve Modernist Yaklaşımlar: Kur’an Örnekliğinde”. Tokat İlmiyat Dergisi. 8/2 (Aralık 2020) 498-521.
• İbiş, Mustafa. İbn Ebî İsba‘ın Hayatı ve Belâgat İlmindeki Yeri. Ankara: İksad Yayınevi, 2020.
• İpek, M. Selim. "Arap Edebiyatında Fabl Türü". Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 12/35 (2012/II), 79-92.
• İpek, Muhammed Selim. "Arap Edebiyatında Maḳâme Sanatı". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/51 (Ağustos 2017), 109-118.
• Karabulut, Ali Rıza-Karabulut, Ahmet Turan. Mu’cemu’t-Târîhi’t-Turâsi’l-İslâmî fi Mektebâti’l-Alem (el-Mahtûtât ve’l-Matbûat). Kayseri: Dâru’l-Akabe, 2001.
• Karaca, Ahmet Cevdet. Arap Edebiyatında Maḳâme ve Bazı Makâmât Örnekleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Ḳavvâs, Kâsım b. Muhammed el-Ḥalebî el-. Makâmâtu’l-Kavvâs el-Ḥalebî el-Müsemmât Riyâḍu’l-ezhâr ve nesîmu’l-esḥâr . thk. Salâh Muhammed Mahmûd Cerrâr vd. Ammân: Dâru’l-Kunuzi’l-Maʻrife, 1440/2019.
• Ḳavvâs, Kâsım b. Muhammed el-Ḥalebî el-. Paris Bibliothéque Nationale de France/BNF Gallica Nüshası (Riyâḍu’l-ezhâr ve nesîmu’l-esḥâr). Paris Milli Kütüphane “Arabe 3952”.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-Müellifîn Terâcimu Musannifî’l-Kutubî’l-Arabiyye. Beyrut: Mektebetu’l-Müsennâ-Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1957.
• Kılıç, Hulûsi-Yetiş, Kâzım. "Cinas". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/12-14. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kocabıyık, Halil İbrahim. "Ebû Hayyân’ın el-Bahru’l-Muhît Tefsirinde Teşbih Sanatı". Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/1 (2018), 162-78.
• Kocabıyık, Halil İbrahim. “Ebû Hayyân ve El-Bahru’l-Muhît Adlı Tefsîri (II)”. Academic Platform Journal of Islamic Researches 3/3 (2019), 378-388.
• Mubârek, Zeki. en-Nesru’l-Fennî fi’l-Karni’r-Râbiʻ. Kâhire: Müessesetu Hindâvî li’t-Taʻlîm ve’s-Sekâfe, 2012.
• Özkan, İsmail Hakkı. "Makam". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/410-412. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Râcihî, Abduh er-. et-Tatbîku’s-Sarfî. Dâru’l-Medresetu’l-Câmiʻyye. 2. Basım, ts.
• Söğüt, Salim. "İstihâre". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 23/333-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Şahin, Ramazan. Osman Bektaş el-Mevsılî ve Şiiri. Ankara: Eğitim Yayınevi, 2019.
• Tomar, Cengiz. "Suriye". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/545-550. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Uludağ, Süleyman. "Makam". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/409-410. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Huseynî ez-. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. thk. komisyon, Dâru’l-Hidâye, 1358/1965.
• Ziriklî, Hayruddin b. Mahmud b. Muhammed ez-. el-Aʻlâm Kâmûsu Terâcim lieşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-Arab ve’l-Mustaʻribîn ve’l-Mustaşrikîn. Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002. https://alkindi.diamond-ils.org/agent/100986 (28.02.2021).