ÇİZGİ FİLMLERİN KÜLTÜREL ÖGELER AÇISINDAN İNCELENMESİ: “ALPMAN” ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Sayı: 99, 174 - 197, 29.09.2024

Hatice Nur Yıldız

https://doi.org/10.17753/sosekev.1392436

Öz

Kültür, bir toplumu diğerinden ayıran ve o toplumda yaşayan insanlar tarafından paylaşılan değerler, inançlar, yemek alışkanlıkları, sosyal yaşantılar, görsel sanatlar, atasözleri ve deyimler gibi maddi ve maddi olmayan ögelerin bütünüdür. Kültürel ögeler çeşitli yollarla nesilden nesile aktarılmaktadır. Çocuklara bilgi aktarmanın yollarından biri de çizgi filmlerdir. Çizgi filmler aracılığıyla çocuklara çeşitli kültürel değerler anlatılmaktadır. Bu kapsamda kültürel çizgi filmlerden biri olan “Alpman” isimli çizgi film ele alınmıştır. Çalışma kapsamında incelenen çizgi filmde Türk kültürüne ait hangi ögelerin aktarıldığı, hangi kültürel ögenin daha fazla işlendiği ve bu ögelerin nasıl resmedildiği sorularına cevap aranmaktadır. Çalışmada belirlenen amaç ve sorular doğrultusunda derinlemesine mülakat yönteminin yanı sıra içerik ve söylem analizi yöntemlerinin birlikte kullanıldığı karma analizinden yararlanılmaktadır. Derinlemesine mülakat yöntemi ile 11-14 yaş arasındaki 10 çocuğa kültürel ögeler ve incelenen çizgi filmde bu ögelerin aktarımı ile ilgili sorular sorulmuştur. Ayrıca çizgi filmin içerisindeki söylemlerin ve görsellerin kültürü nasıl aktarıldığını belirlemek amacıyla sırasıyla söylem ve içerik analizi yapılmıştır. Çalışmanın sonucunda çizgi filmde yaşadıkları çadır, at, ok, yay, halı dokuma gibi maddi ögelerin yanında hikâyeler, atasözleri ve halk hekimliği gibi maddi olmayan ögelere de yer verildiği görülmektedir. Çalışmanın derinlemesine mülakat yönteminin uygulandığı katılımcıların verdikleri cevaplar çerçevesinde katılımcıların Türk kültürüne ait at, ok atma, mangala oyunu, güreş, çadır, gölge oyunu ve zerde tatlısını genel olarak bildikleri görülmektedir. Bu bilgilerin genellikle okul, aile ve medya aracılığıyla öğrendikleri anlaşılmaktadır. Özellikle ata binme, ok atma ve çadır yaşamının en çok bilinen kültürel ögeler olduğu görülmektedir. Yine gölge oyunun da bilindiği özellikle ilk olarak Hacivat ve Karagöz isimli oyunun akla geldiği dikkat çeken sonuçlardandır. Fakat Alpman çizgi filmi aracılığıyla vaşak hayvanının Türk kültüründe önemli olduğu, çevgen oyunun kültürel bir oyun olduğu öğrenilmiştir. Bu bağlamda çizgi filmin kültürel öge aktarımında etkili olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca her bölümde farklı kültürel ögeyi göstermesi ve unutulmaya yüz tutan kültürel ögeleri hatırlatması çizgi filmi değer aktarma konusunda anlamlı kılmaktadır. Çalışmanın sonuçları göz önüne alındığında kültürel ögelerin anlatıldığı çizgi filmlerin sayısının artması gerektiği önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çizgi film, Çocuk, Kültür, Kültürel öge, Alpman

Kaynakça

• Alkaya, E. (2001). Tatar Türklerinin kullandığı Türkçe kişi adları üzerine bir değerlendirme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 1-25.
• Akın, K., & Keş, D. Y. (2017). Türk kültüründeki çadır geleneğinin Osmanlı minyatür sanatına yansımaları. Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, 2 (2), 113-128.
• Arslan, Ş., &Yener, İ. (2021). Kültürel değerlerin aktarılmasında çizgi filmlerin rolü: Niloya ve Rafadan Tayfa örneği. M.Temel & Ö.F. Koçak (Ed), Dijital çağda iletişim kültür ve medya II yeni medya medya, kültür ve tüketim içinde (ss. 163-203). Çizgi.
• Balcı, A. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Akademi
• Berkmen, H. (2015). Türk kültüründe ant geleneği. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 339, 28-29.
• Çavuşoğlu, A. (2008). Çevgen/çöğen oyunu kültürü ve edebî, tasavvufî metinlerde yansıması. İSTEM, 6(11), 159-174.
• Çençen, N., & Berk Akça, N. (2014). İlköğretim 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler programlarında Türk halk kültürü ögelerinin yeri ve önemi. e – Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1 (3), 13-25.
• Çetin, Ş., & Üzer, M. (2018). ‘’Küçük Hezarfen’’ çizgi filminde yer alan millî kültür unsurlarının incelenmesi. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(3), 2049-2079.
• Daşdemir, İ., &Tekin, S. (2018). Sosyal Bilgiler ders kitaplarında Türk-kültür ögelerinin kullanımı. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies, 18(1), 215-228.
• Demirgül, F. (2018). Çadırdan saraya Türk mutfağı. International Journal of Turkic World Tourism Studies, 3(1), 103-125.
• Dever, A., & İslam, A. (2015). Tarihsel süreç içerisinde Türk kültüründe spor algısı. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(5), 46-61.
• Dursun, Z., & Uzuner Yurt, S. (2017). Popüler kültür karşısında yerelliğin sunumu: “Maysa ve Bulut” örneği. EKEV Akademi Dergisi, 0(69) , 117-129.
• Erdem, G. (2020). “Maysa ve Bulut” örneğinde yemek kültürü inşası. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 4(1), 2020, 82-99.
• Giroux, H.A. (1999). The mouse that roared: Disney and the end of ınnocence. Rowman & Littlefield
• Güngör, Z., & Güngör, E. (2022). Sultan Melikşah’ın Akdeniz’e ilk adımının Türk kültür ögeleri açısından düşündürdükleri. SUTAD, (55), 427-438.
• Gürman Şahin, A. (2018). Yeni Türk şiirinde keçi. Journal of World of Turks/Zeitschrift für die Welt der Türken, 10(3), 15-33.
• Hüseyinova, G. (2001). Cenk'ten arp'a: bir Türk sazının tarihçesi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (11), 373-384.
• İmamoğlu, O., Taşmektepligil, M. Y., & Türkmen, M. (1997). Türk kültüründe spor. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 10(1), 145-150.
• Kamacıoğlu, B. (2017). Çizgi Filmlerin Kültür Aktarımındaki Rolü ve Hayao Miyazaki Çizgi Filmleri. Sanat ve Tasarım Dergisi, 7(2), 1-18.
• Karakuş, N. (2016). Maysa ve Bulut isimli animasyon çizgi filmin kültürel ögeler açısından incelenmesi / The evalutıon of the cartoon named Maysa and Bulut in terms of cultural elements. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (34), 134-149.
• Krippendorff, K. (1980). Content analysis: an ıntroduction to is methodology. Sage.
• Kotan, S. (2022). Korku filmlerinin ideolojisi ben’in içindeki öteki. Eğitim.
• Kul, M. (2018). Türk’ün strateji ve zekâ oyunu “mangala”. Turkish Studies Social Sciences, 13(18), 979-990.
• Moralı, G., & Öner, G. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe ders kitaplarında somut olmayan kültürel miras unsurlarının incelenmesi. Turkish Studies Language and Literature, 14(3), 1345-1357.
• Odabaşı, Y., & Barış, G. (2017). Tüketici davranışı. MediaCat Akademi.
• Özbakır, İ. (2009). Geleneksel Türk çocuk oyunlarında doğal oyuncaklar ve oyuncak olmuş hayvanlar. ZWFT, 1(1), 147-162.
• Pekşen Akça, R., & Baran, G. (2018). Çizgi filmlerin Türk kültürüne ait özellikler açısından incelenmesi: “Pepee Örneği”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 215-224.
• Selanik Ay, T., & Korkmaz, Ç. (2017). Sosyal bilgiler programında yer alan değerler ve kültürel ögeler bağlamında “Küçük Hezarfen” çizgi filmi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(2), 49-62.
• Spencer-Oatey, H. (2012). What is culture? A compilation of quotations. GlobalPAD Core Concepts. GlobalPAD Open House.
• Şenocak, E., & Tağ, R. (2023). Diriliş Ertuğrul dizisinin somut olmayan kültürel mirastaki yeri ve önemi. Folklor Akademi Dergisi, 6(3), 1468-1484.
• Tarlakazan, B. E. (2018). Türk gölge oyunu “Karagöz”de doğaüstü tasvir ve semboller. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(6), 915-923.
• Taş Alicenap, Ç. (2015). Kültürel mirasın çizgi film senaryolarında kullanılması. Türklük Bilimi Araştırmaları, 11-26.
• Tekin, H. H. (2006). Nitel araştırma yönteminin bir veri toplama tekniği olarak derinlemesine görüşme. İstanbul University Journal of Sociology, 3(13), 101-116.
• Tekin, Z. (2022). Kültür aktarımında çizgi filmlerin önemi: ‘Kral Şakir’ çizgi filmindeki evrensel ve milli değerler. VECHE, 1(1) , 1-14.
• Tomalin, B., & Stempleski, S. (1993). Cultural awareness. Oxford University.
• Tozduman Yaralı, K., & Avcı, N. (2017). Bir Çizgi Filmin Popüler Kültür Açısından İncelenmesi: Rafadan Tayfa. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 5(1), 449-470.
• Türkmen, N. (2013). Çizgi filmlerin kültür aktarımındaki rolü ve Pepee. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36(2), 139-158.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (Unesco), (2023). https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Somut-Olmayan-K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras-Listeleri adresinden 21.05.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Uysal, A. (2022). “Alpman” isimli çizgi filmin alp kavramı ve alp tipi açısından incelenmesi. M. Dinç & A.T. Türk (Ed.), Çağdaş yaklaşımlar odağında toplum ve kültür araştırmaları- III içinde (ss. 65-75). Paradigma Akademi.
• Yaşar Ekici, F. (2015). Çizgi filmlerin çocuklar üzerindeki etkilerine ilişkin çok boyutlu bir değerlendirme. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(5), 70-84.
• Yeşil, S. (2012). Türkiye'nin ulusal kültürel özellikleri ve yenilikçilik potansiyeli arasındaki ilişki açısından bir değerlendirme. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, 33-62.
• Yeten, G. (2022). Çocuklara Türk kültürünün aktarılmasında çizgi filmlerin yeri ve önemi. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(2) , 71-79.
• Yıldız, O. (2022). Dijital kültürde ramazan ayı ve kültür aktarımı: Rafadan Tayfa çizgi filmi örneği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi IV. Uluslararası Rumeli [Dil, Edebiyat, Çeviri] Sempozyumu Özel Sayısı, 347-355.
• Yönal, G., &Türkmen, M. (2017). Türk kültür yaşamında okçuluk. The Journal of Academic Social Science, 5(55), 2017, 523-533.