İSLÂMÎ İLİMLER TEMELİNDE SÜLEYMAN HİLMİ TUNAHAN’IN TEDRİS VE İRŞAD HAREKETİ

Yıl 2024, Sayı: 99, 143 - 158, 29.09.2024

Hasan Gümüşoğlu

https://doi.org/10.17753/sosekev.1402438

Öz

Süleyman Hilmi Tunahan, Osmanlı’nın son dönem ulemasından ve meşâyihinden olup cumhuriyet döneminde dinî hareketler noktasında oldukça etkili bir şahsiyet olmakla birlikte onun faaliyetleri hakkındaki çalışmalar sınırlı kalmıştır. Bu sebeple çalışmamızın amacı bilgi ve belgelere dayalı olarak Süleyman Efendi’nin irşad ve tedris hareketinin usûl ve esaslarının ortaya koymaya yöneliktir. Bunun için bu çalışmada doküman analiz metodu kullanılmıştır. Tunahan’ın özellikle irşad ve tedris hareketinin usûl ve esaslarının ortaya konulması çağdaş İslâmî hareketlerin sağlıklı bir şekilde anlaşılmasına katkı sunacaktır. Tunahan, Osmanlı medreselerinde tahsiline devam ederek ihtisas kısmından üstün derece ile mezun olup dersiâm ve kadılık unvanı almıştır. O ayrıca tahsili esnasında Nakşibendiyye/Müceddidiyye şeyhi Salâhüddin b. Mevlânâ Sirâcüddîn’e intisap ederek seyr ü sülûkünü tamamlayıp aynı tarikatın son mürşid-i kâmili olmuştur. Tunahan’ın talim usûlü Osmanlı medreselerinde verilen eğitim ve okutulan kitaplar temelinde olmakla birlikte onun tevarüs edilen ilim geleneğini tecdit ederek eğitime aksiyon kazandırması dikkat çekmiştir. Kendisinden sonra talebeleri tarafından devam ettirilen tedris ve talim usûlüyle Süleyman Efendi, İslâmî eğitimi medreseye nispetle daha kısa zamanda tamamlatmakla temayüz etmiştir. Süleyman Efendi, İslâmî ilimlerin her birine ait genel kabul gören ve asırlardır medrese müfredatında yer alan kitapları okutmuş ve bu usûle daha sonra talebeleri de devam etmiştir. Ehl-i Sünnet’in esaslarından taviz vermeksizin faaliyetini yürütmekle bilinen Süleyman Efendi, Nakşibendiyye tarikatına göre sohbet, rabıta, zikir ve hatm-i hâcegân gibi vuslat yollarının usûlüne uygun bir şekilde icra edilmesine büyük önem vermiştir. Süleyman Efendi ve talebelerinin Kur’an kurslarıyla başlayıp talebe yurtlarıyla yaygınlık kazanan ve sonraki dönemde kreş, anaokulu ve özel okul gibi kurumlarda yapılan tedris ve irşad faaliyetleri, bazı zorluklarla beraber devam etmiştir. İmam-hatip okullarının 1958 yılında ilk mezunlarını vermesine kadar dinî vazife yapanların sistemli olarak yetiştikleri tek yer Kur’an kursları olmuştur. İmam-hatip okulu mezunlarının sayılarının sınırlı olması sebebiyle bu durum, 1965 yılında kadar fazla bir değişiklik olmadan devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslami ilimler, Süleyman Hilmi Tunahan, Nakşibendî, Talim, İrşad

Proje Numarası

Makaleye tasavvuf ve mezhepler tarihi anabilim dallarından hakem atanabilir

The Fundamental Characteristics and Qualities of the Educational and Guidance Movement Carried Out by Suleyman Hilmi Tunahan

Öz

sis of Ahl as-Sunnah and gained qualifications to become a lecturer and judge, which were at the highest level of Islamic scholarship. While continuing his education he joined the Naqshibandi/Mujaddidi Sufi order under Salahiddin Thaqib bin Mawlana Sirajuddin and became Murshid Kamil (perfect spiritual guide). Tunahan served as a professor in Istanbul for a while, after the closure of the madrasahs he carried out preaching and guidance duties in Istanbul mosques for a long time. Tunahan and his students carry out a teaching and guidance movement based on fundamental Islamic sciences. İt was based on the education and books taught in the classical period İslamic states and Ottoman madrasahs in the training method of Tunahan. However, it is noteworthy that he brought action to education by renewing the inherited science tradition. It has been pointed out that Suleyman Efendi, completed the Arabic and Islamic education in a shorter time compared to the madrasah, with the teaching and training method continued by his students after him and he increased the quality considerably. Suleyman Efendi had the generally accepted books of each of the Islamic sciences included in madrasah curriculum for centuries and this method was continued by his students later on. Suleyman Efendi who is known for carrying out science and guidance activities without compromising the principles of the Ahl as-Sunnah and Camaa scet he emphasized the importance of his students’ adherence to the practices of the Naqshibandi Sufi order, such as dhikr, rabita and Khatim Khawajagan Naqshi, in addition to their religious education. It has been observed that the teaching and guidance activities of Suleyman Efendi’s students, which started with the Qur’an Madrasahs’ and expanded with student dormitories, and in the following period included various institutions such as nurseries, kindergartens, and private schools, continued without losing their dynamism despite the difficulties. Until the Imam-Hatip Schools had their first graduates in 1958, the only place where those who performed religious duties were systematically trained were the Qur’an Madrasahs. Due to the limited number of Imam-Hatip School graduates, it was observed that this situation continued without much change until 1965

Anahtar Kelimeler

Islamic Sciences, Suleyman Hilmi Tunahan, Naqshibandi, Education, Guıdance

Proje Numarası

Makaleye tasavvuf ve mezhepler tarihi anabilim dallarından hakem atanabilir

Kaynakça

• Afacan, S., & Çağlar, İ. (2015). Sosyolojik bir mesele olarak süleymancılık. Hayati Hökelekli-Vejdi Bilgin (Eds.), Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme Sempozyum Bildirileri (ss. 609-620). Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• Akgündüz, A. (1997). Arşiv Belgeleri Işığında Silistreli Süleyman Hilmi Tunahan. Osav.
• Ayni, M. A. (1341). Tasavvuf Tarihi. Vatan Matbaası.
• Birgivî Mehmed Efendi. (1218). Risâle-i Birgivî. Dâru’t-Tıbâ’a.
• Birgivî Mehmed Efendi. (2011). et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve’s-siretü’l-Ahmediyye. Dâru’l-Kalem.
• Çağlar, İ. (2016). Tevarüs edilmemiş gelenek: Süleymancılık. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1-9.
• Çakmak, E. S. (2018). Süleyman Hilmi Tunahan’ın Talim ve Terbiye Usulü. Akademisyen.
• Çubak, H. https://www.youtube.com/watch?v=28hYUQwXyps.
• Dağılma, İ. (2023). Nebevî Vârisler: Süleyman Hilmi Tunahan. Siyer.
• Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi Nizamnâmesi. (1340). Matbaa-ı Ahmed Kâmil.
• Dihlevî, Ş. (1992). Huccetullâhi’l-bâliğa. (2. baskı, C.2) Dâru ihyâi’l-ulûm.
• Emre, M. (2016). Üstazım Süleyman Hilmi Tunahan (k.s.) ve Hatıralarım. Sağlam.
• Erol, A. (2011). Hatıratım. Fazilet.
• Erzurûmî, İ. H. Tertîbü’l-ulûm. İBB. AK. YZ. No: 420.
• Gazzâlî, M. (1993). el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl (C.4). el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Geylânî. A. (1996). el-Gunye li tâlibî tarîki’l-Hak azze ve celle. thk. Muhammed Hâlid Ömer. Dâru’l-Kütübi’l-ilmiye.
• Gümüşoğlu, H. (2023a). Osmanlı’dan Günümüze Mezhep ve Tarikatlar. Kayıhan.
• Gümüşoğlu, H. (2023b). Mâverâünnehir’den Anadolu’ya Akan Nehir: Nakşibendilik ve Nakşibendî-Müceddidî Şeyhi Süleyman Hilmi Tunahan. International Euroasia Congress on Scientific Researches and Recent Trends XII. (ss. 1029-1055). Baku.
• Gümüşoğlu, H. (2024c). Yeni Bir Asra Girerken Türkistan’dan Anadolu’ya Nakşibendî Teveccühü, Süleyman Hilmi Tunahan Örneği”. Tasavvuf Adabiyotı va Falsafası XXI Asr Ko’zgusıda, 2023 yil 23 Noyabr (ss. 241-251). Toshkent Davlat Sharqshunoslık Universiteti.
• Halebî, M. (1988). İ’lâmü’n-Nübelâ bi Târihi Halebi’ş-Şehbâ. thk. Muhammed Kemâl (2. baskı, C.7). Dâru’l-Kalem.
• Hâlid-i Bağdâdî. (ts.). Risâle fî hakkı’r-rabıta. İBB. AK. No: Yz. K0547.
• Hânî, A. (1996). el-Kevâkibü’d-Dürriyye. Dâru’l-Beyrûtî.
• Heyet. (1992). Süleyman Hilmi Tunahan. Evliyalar Ansiklopedisi ( ss. 91-94). İhlas.
• Heytemî, İ. (1324). el-Hayrâtü’l-hisân fî menâkıbi’l-İmâmi’l-A’zam Ebî Hanîfe. Matbatu’s-Saâde.
• İbn Abdi’l-Berr. (1350). el-İntikâ fî fezâili’s-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâ Mâlik, ve’ş-Şâfi’î ve Ebî Hanîfe. Mektebetü’l-Kudsî.
• İbn Emîru’l-Hâc. (1999). et-Takrîr ve’t-tahbîr (C. 3). Dâru’l-Kütübi’l-ilmiye.
• İbnü’l-Hümam, K. (2003). Fethu’l-kadr. nşr. Abdurrâzâk Ğâlib el-Mehdî (C. 10). Dâru’l-Kütübi’l-ilmiye.
• İbnü’l-Mubârek, A. (2004). Kitâbü’z-zühd. Dâru’l-Kütübi’l-ilmiye.
• İbnü’n-Nedîm. (ts.). el-Fihrist. Dâru Marife.
• İlmiyye Salnâmesi. (1334). Matbaa-i Âmire.
• İmâm-ı Rabbânî. (ts.). Mektûbât. (C.2). Fazilet.
• Kaçar, İ. (1994). Türkiye’deki Dini Akımların Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi [Doktora Tezi] Selçuk Üniversitesi.
• Kâtib Çelebi. (1943). Keşfü’z-zünûn an esmâi’l-kütüb ve’l-fünûn (C.2). Milli Eğitim.
• Kısakürek, N. F. (1970). Son Devrin Din Mazlumları. Toker.
• Kirman, M. A. (2000). Türkiye’de Yeni Dinî Bir Cemaat Olarak “Süleymancılık”, [Doktora Tezi] Ankara Üniversitesi.
• Kuşeyrî, A. (1997). er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Dâru’ş-Şu’be.
• Kuşeyrî, A. (2000). Letâifü’l-işârât (3. baskı, C. 3). el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme.
• Leknevî, A. (1324). el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Matbaatu’s-saâde.
• Mecdî Efendi. (1269). Tercüme-i Şakâik. Dâru’t-Tıbâatü’l-Âmire.
• Mehmed Nûri Efendi. (1299). Mecmua-ı Cedîde. Esad Efendi Matbaası.
• Molla Câmî, A. (1358). ed-Dürretü’l-fâhira fî tahkiki mezhebi’s-sûfiyye ve’l-mütekellimîn ve’l-hükemâi’l-mütekaddimîn. nşr. Nicolas Heer-A. Musevî Behbehânî.
• Molla Câmî, A. Serrişte-i Tarîk-ı Hâcegân (Tercüme-i Serrişte-i Hazret-i Molla Câmî). İBB AK: Osman Ergin Koleksiyonu No: Yz-192.
• Molla Hüsrev. (1321). Mirâtü’l-usûl. Dâru’t-Tıbâatü’l-Âmire.
• Murad Buharî. (1274). Dürrü’l-müntehâb min bahri’l-edeb fî tercemeti Sisileti’z-zeheb (Zeylü Mütercim). trc. Mehmed Rüstem Râşid.
• Murad Kazanî, M. (1307). Zeylü Reşahât, (Reşahât’ın kenarında). Dâru Sâdır.
• Münâvî, M. (1994). Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmiu’s-sağîr (c.10). Dâru’l-Ma‘rife.
• Öngören, R. (2012). Tunahan, Süleyman Hilmi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (ss. 375-7). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Râzî, F. (1992). el-Mahsûl fî ilmi usûlü’l-fıkh (C.6). Dâru’l-Kütübi’l-ilmiye.
• Safî, F. (1307). Reşahât-ı Aynü’l-hayât. trc. Muhammed Murad el-Kazânî. Dâru Sadr.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç. ve Nas, E. (2021). “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250. http://doi.org/10.33400/kuje.843306
• Serrâc, E. (1960). el-Lüma’. Dâru’l-Kütübi’l-hadîse.
• Sunguroğlu, Z. (2011). Ödemişli Ziya Sunguroğlu’nun Notları.
• Sübkî, T. (1964). Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. thk. M. Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed. Îsâ Babi el-Halebî (c. 10).
• Taşköprîzâde, İ. A. (1985). eş-Şakâiku’n-Nu’mâniyye fî ulemâi’d-devleti’l-Osmâniyye. nşr. A. Suphi Furat. İÜEFY.
• Tunahan, S. H. (1330). Risâle-i Kibrît-i Ahmer. Şirket-i Mürettebiye.
• Tunahan, S. H. (ts.). Mektuplar Risalesi ve Bazı Mesâil-i Mühimme.
• Turan, A. (1997). “Süleymancılık”, On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9 (997). 35-39.
• Yazır, H. (1979). Hak Dini Kur’ân Dili (c.10). Eser.
• Zirikli, H. (2002). el-A’lâm (15. Baskı, C.8). Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.