The Other Side of the Coin: Trade Unions as the Employer Party to Collective Bargaining Agreements

Yıl 2025, Sayı: 27, 1531 - 1549

Naim Göktaş

Öz

One of the most salient features of industrial relations in Türkiye is the pervasiveness of non-union and non-collective bargaining. Numerous studies in the existing literature have examined the causes of this phenomenon from diverse perspectives. Conversely, there is a paucity of studies examining the working conditions of workers employed within trade unions. This study aims to answer the question of the extent to which union workers benefit from trade union rights, a topic that has not been sufficiently explored in the existing literature. In order to respond to this question, the study examined whether union workers are entitled to collective bargaining, which represents a fundamental aspect of trade union rights. This study, which focuses on the “other side of the coin,” revealed which trade union is a party to collective bargaining as an employer. The study considered collective bargaining agreements concluded within Trade, Office, Education, and Fine Arts Sector No. 10 and the Accommodation and Entertainment Business Sector No. 18, which are covered by union workers. The methodology consisted of an examination of the corporate websites of trade unions that have surpassed the sectoral threshold and therefore have reached a considerable level of economic power. The news archives on the relevant websites were scanned. Also, other related news in the press was utilized as a further source of information. The research findings indicated that the majority of union workers are deprived of the right to collective bargaining. In this respect, union workers are similar to other workers and trade unions as employers are not positively differentiated from other employers.

Anahtar Kelimeler

Trade Union Rights, Collective Bargaining Agreement, Trade Unions, Sectoral Threshold

Madalyonun Öteki Yüzü: Toplu İş Sözleşmesinin İşveren Tarafı Olarak Sendikalar

Öz

Türkiye’de çalışma ilişkilerinin başat özelliklerinden biri sendikasız ve toplu iş sözleşmesiz çalışmanın yaygınlığıdır. Literatürde, bu sorunun nedenlerini farklı yönlerden incelemiş pek çok çalışma mevcuttur. Ancak sendikaların bünyesinde istihdam edilen işçilerin çalışma koşulları hakkında oldukça az sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmada ise literatürde üzerine yeterince çalışma yapılmamış, sendika işçilerinin sendikal haklardan ne düzeyde faydalandığı sorusuna yanıt aranmıştır. Bu soruya yanıt vermek için çalışmada, sendikal hakların temel parçalarından birini oluşturan toplu iş sözleşmesi hakkına sendika işçilerinin yeterince sahip olup olmadığı araştırılmıştır. Hangi işçi sendikasının işveren olarak toplu iş sözleşmesinin tarafı olduğu, “madalyonun öteki yüzüne” odaklanan bu araştırmada açığa çıkartılmıştır. Çalışmada, sendika işçilerinin kapsamı altına girdiği 10 nolu Ticaret, Büro, Eğitim ve Güzel Sanatlar İşkolu ile 18 nolu Konaklama ve Eğlence Yerleri İşkolu bünyesinde bağıtlanmış toplu iş sözleşmeleri mercek altına alınmıştır. Yöntem olarak ise işkolu barajını geçen ve bu nedenle azımsanmayacak seviyede ekonomik güce ulaşan işçi sendikalarının kurumsal internet siteleri incelenmiş ve ilgili sitelerdeki haber arşivleri taranmıştır. Ayrıca, basın kuruluşlarında yer alan konuyla ilintili haberlerden de yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda, sendika işçilerinin büyük çoğunluğunun toplu iş sözleşmesi hakkından yoksun olduğu tespit edilmiştir. Bu yönüyle sendika işçileri diğer işçilerle benzeşmekte ve işveren olarak işçi sendikaları diğer işverenlerden olumlu anlamda ayrışmamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sendikal Haklar, Toplu İş Sözleşmesi, İşçi Sendikaları, İşkolu Barajı

Kaynakça

• Çelik, A. (2010). Sendikal haklar: Uluslararası çalışma hukuku ve Türkiye’nin uyumsuzluğu. Çağlar, S. (ed.). Disiplinlerarası Yaklaşımla İnsan Hakları içinde. İstanbul: Beta Yayınları, 255-332.
• Çelik, N., Caniklioğlu, N., Canbolat, T. & Özkaraca, E. (2022). İş hukuku dersleri (35. Baskı). İstanbul: Beta Yayınları.
• ÇSGB (2024, Ağustos). İşkolları istatistikleri e-bülteni, https://www.csgb.gov.tr/media/95683/2024-temmuz-iskollari-bulteni.pdf adresinden ulaşılmıştır.
• Dereli, T. (1966). Türk sendikacılığında merkezileşme temayülü ve muhtemel neticeleri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı 17, 46-92.
• Dev Sağlık-İş (2024, 26 Kasım). 123 gündür verdiğimiz adalet mücadelesini kazandık, https://www.devsaglikis.org.tr/portal/2024/11/26/1-is-kolu-barajini-astik/ adresinden ulaşılmıştır.
• DİSK-AR (2023). AKP döneminde ve başkanlık rejiminde işçiler neler kaybetti? (2002-2023). İstanbul: DİSK Yayınları.
• Emek Konukevi. http://www.emekkonukevi.com/tr adresinden ulaşılmıştır.
• Er, Z. (2011). Sendikalarda uzman istihdamı ve sendika uzmanları. Çalışma ve Toplum Dergisi, 2011/1, 279-308.
• Ertan, E. (2022). Toplu iş sözleşmesi yetkisine itirazın yetki işlemlerini durdurmasının Anayasaya aykırılığı.
• Erkmen, O. Ve Gafurova, G. (Ed.). Istanbul International Modern Scientific Research Congress-III içinde. İstanbul: IKSAD Publishing House, 844-854.
• Ertan, E. ve Göktaş, N. (2023). Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu çerçevesinde Türkiye’de meslek sendikacılığının uygulanabilirliği tartışması. Emek Araştırma Dergisi, C. 14, S. 24, 423-436.
• Evrensel (2024, 24 Nisan). Öz Sağlık-İş yöneticileri sağlık turizminden sonra otelciliğe soyundu, https://www.evrensel.net/haber/516633/oz-saglik-is-yoneticileri-saglik-turizminden-sonra-otelcilige-soyundu-oz-saglik-as adresinden ulaşılmıştır.
• Evrensel (2024, 22 Haziran). Sendika otellerinin kapısı işçilere kapalı, https://www.evrensel.net/haber/521438/sendika-otellerinin-kapisi-iscilere-kapali adresinden ulaşılmıştır.
• Genel-İş (t.y.). Abdullah Baştürk eğitim ve dinlenme tesisleri ve yönetici ücretleri ile ilgili asılsız iddialar üzerine açıklama, https://www.genel-is.org.tr/abdullah-basturk-egitim-ve-dinlenme-tesisleri-ve-yonetici-ucretleri-ile-ilgili-asilsiz-iddialar-uzerine-aciklama,2,45091#.X-85iekzaqA adresinden ulaşılmıştır.
• Gülmez, M. (2010). Sendikal hakların bölünmezliği: “Toplu sözleşmesiz ve grevsiz sendika hakkı, özünden yoksundur”. Çalışma ve Toplum Dergisi, 2010/3, 9-50.
• Hizmet-İş (2024, 2 Haziran). Çubuk sosyal tesisimiz, yenilenen yüzüyle hizmete açıldı, https://hizmet-is.org.tr/haberler/cubuk-sosyal-tesisimiz-yenilenen-yuzuyle-hizmete-acildi/ adresinden ulaşılmıştır.
• ILO (1949). 98 no’lu örgütlenme ve toplu pazarlık hakkı sözleşmesi, https://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/WCMS_377267/lang--tr/index.htm adresinden ulaşılmıştır.
• Karaçöp, E. (2017). Türk toplu iş hukukunda ehliyetsizliğin toplu iş sözleşmesine etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 19, Özel Sayı 2017, 2271-2298.
• Koop-İş. Konaklama genelgesi, https://koopis.org.tr/sayfalar/konaklama/33 adresinden ulaşılmıştır.
• Koop-İş. Toplu iş sözleşmesi birimi, https://koopis.org.tr/sayfalar/toplu-is-soezlesmesi-birimi/21 adresinden ulaşılmıştır.
• Kristal-İş (2013, 3 Mayıs). Kuşadası eğitim tesislerimiz hizmete girmiştir, https://www.kristalis.org.tr/2013/05/03/kusadasi-egitim-tesislerimiz-hizmete-girmistir/ adresinden ulaşılmıştır.
• Kutal, M. (1977). Sendika üyelik ödentisinin işçinin ücretinden kesilmesi (Check Off). Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı 28, 15-51.
• Kutal, M. (2012). 61. sosyal siyaset konferansları tebliğleri “toplu iş hukukunda yeni yasal düzenlemeler” açılış konferansı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı 62-63, 110-119.
• Milliyet (2015, 18 Temmuz). ‘Sendika otel’ furyası, https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/sendika-otel-furyasi-2089184 adresinden ulaşılmıştır.
• Müftüoğlu, Ö. (2008). Yeni liberal dönüşüm süreci ve sosyal politika, https://ozgurmuftuoglu.blogspot.com/2008/09/yeni-liberal-dnm-sreci-ve-sosyal.html adresinden ulaşılmıştır.
• Mülayim, B. O. (2023). Avrupa ve ülkemizde toplu iş sözleşmesi kapsama oranı ve bu oranı etkileyen faktörler. ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, 2023/1, 110-153.
• Odatv (2015, 16 Temmuz). İşte otelcilik yapan sendikalar, https://www.odatv.com/ekonomi/iste-otelcilik-yapan-sendikalar-78734 adresinden ulaşılmıştır.
• Öz Büro-İş. Toplu iş sözleşmeleri, https://www.ozburois.org/toplu-is-sozlesmeleri adresinden ulaşılmıştır.
• Öztürk, M. O. ve Çelik, A. (2023). İşkolu barajından muafiyet uygulaması ve endüstri ilişkilerine etkileri. Emek Araştırma Dergisi, C. 14, S. 23, 43-70.
• Özveri, M. (2012). Toplu iş ilişkileri yasa tasarısı ve sendikal haklar. İstanbul: Birleşik Metal-İş Yayınları.
• Özveri, M. (2013). Türkiye’de toplu iş sözleşmesi yetki sistemi ve sendikasızlaştırma (1963-2009). İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Pusula (2023, 6 Haziran). Büyük Anadolu Otel’de 46 işçi greve gidiyor, https://www.pusulagazetesi.com.tr/buyuk-anadolu-otelde-46-isci-greve-gidiyor adresinden ulaşılmıştır.
• Resmi Gazete (2012, 18 Aralık). Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu. Sayı 28460.
• Resmi Gazete (2021, 31 Ocak). Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan: 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu gereğince; işkollarındaki işçi sayıları ve sendikaların üye sayılarına ilişkin 2021 ocak ayı istatistikleri hakkında tebliğ. Sayı 31381.
• Resmi Gazete (2024, 31 Ocak). Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan: 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu gereğince; işkollarındaki işçi sayıları ve sendikaların üye sayılarına ilişkin 2024 ocak ayı istatistikleri hakkında tebliğ. Sayı 32466.
• Resmi Gazete (2024, 24 Temmuz). Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan: 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu gereğince; işkollarındaki işçi sayıları ve sendikaların üye sayılarına ilişkin 2024 temmuz ayı istatistikleri hakkında tebliğ. Sayı 32611.
• Sosyal-İş. Tüm haberler, https://www.sosyal-is.org.tr/haberliste.html adresinden ulaşılmıştır.
• Sosyal-İş (2023, 19 Temmuz). İstanbul Tabip Odası’nda 9. dönem TİS imzalandı, https://www.sosyal-is.org.tr/istanbul_tabip_odasinda_9_donem_tis_imzalandi.html adresinden ulaşılmıştır.
• Sosyal-İş (2024, 5 Nisan). Uluslararası Af Örgütü’nde yeni TİS sevinci, https://www.sosyal-is.org.tr/uluslararasi_af_orgutunde_yeni_tis_sevinci.html adresinden ulaşılmıştır.
• Sur, M. (1991). Toplu iş sözleşmesi özerkliği ve teşmil. Ankara: D. E. Ü. Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları.
• Sümer, H. H. (2010). İş sözleşmesinin bağımlılık unsuru. Sicil İş Hukuku Dergisi, Sayı 19, 63-73.
• Şahlanan, F. (1992). Toplu iş sözleşmesi. İstanbul: Banksis Yayınları.
• Talas, C. (1983). Sosyal ekonomi (6. Baskı). Ankara: S Yayınları. Tek Gıda-İş (2022, 13 Ocak). Seferihisar tesislerimiz, Türkiye’nin en iyi otelleri arasında yer aldı, https://www.tekgida.org.tr/seferihisar-tesislerimiz-turkiyenin-en-iyi-otelleri-arasinda-yer-aldi-57891/adresinden ulaşılmıştır.
• Tez Koop-İş. Toplu iş sözleşmesi, https://tezkoopis.org/category/toplu-is-sozlesmesi/adresinden ulaşılmıştır.
• Tez Koop-İş (2019, 10 Eylül). Genel Maden-İş Sendikası’nda toplu sözleşme imzalandı, https://tezkoopis.org/genel-maden-is-sendikasinda-toplu-sozlesme-imzalandi/ adresinden ulaşılmıştır.
• Tez Koop-İş (2023, 11 Ocak). Türkiye Maden İşçileri Sendikası toplu iş sözleşmesi imzalandı, https://tezkoopis.org/turkiye-maden-iscileri-sendikasi-toplu-is-sozlesmesi-imzalandi/ adresinden ulaşılmıştır.
• Tokol, A. (1997). Sosyal politika (2. Baskı). İstanbul: Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayın No: 20.
• Tokol, A. (2021). Yeni standart dışı çalışma şekilleri. “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, C. 23, S. 1, 1-24.
• TOLEYİS. Üye iş yerleri, https://www.toleyis.org.tr/Toleyis/Orgutlu adresinden ulaşılmıştır.
• Tuncay, A. C. ve Savaş, F. B. (2013). Toplu iş hukuku (3.Baskı). İstanbul: Beta Yayınları.
• Türk Metal Sendikası. Tesislerimiz, https://www.turkmetal.org.tr/tesislerimiz adresinden ulaşılmıştır.
• Uçkan Hekimler, B. (2015). Türkiye’de olumsuz sendikal algının içsel ve dışsal nedenleri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı 68, 127-154.
• Uçkan Hekimler, B. (2020). İşçilerin işçileri: Türkiye’de sendika uzmanları. Çalışma ve Toplum Dergisi, 2020/4, 2091-2122.
• Umut-Sen (20 Haziran 2021). Abdullah Baştürk dinlenme tesisi’nde direniş başlıyor, https://umutsen.org/index.php/2021/06/abdullah-basturk-dinlenme-tesisinde-direnis-basliyor/ adresinden ulaşılmıştır.
• Yargıtay 9. Hukuk Dairesi (2017, 1 Kasım). E. 2017/6518, K. 2017/17134.
• Yılmaz, E. (2010). Türkiye’de işçi sendikalarının önündeki sosyal, siyasal ve ekonomik engeller. e-Journal of New World Sciences Academy, C. 5, S. 3, 176-185.
• Yol-İş. Tesislerimiz, https://yol-is.org.tr/tesislerimiz/ adresinden ulaşılmıştır.