FIRAT-DİCLE HAVZASI VE IRAK SU YAPILARI

Yıl 2016, Sayı: 12, 118 - 151, 31.12.2016

Mustafa Onüçyıldız , Mohammed Shareef Abdulmohsın Naci Büyükkaracığan

Öz

Su, canlıların hayatlarını sürdürürken her türlü işlerinde ihtiyaç duydukları temel bir maddedir. İnsanlığın ilk devrelerinde sadece içme-kullanma, tarım ve ulaşım için önemli görülen suyun günümüzde gelişen teknoloji ve şehirleşmeye bağlı olarak önemi çok daha fazla artış göstermektedir. İnsan faaliyetlerinin kaçınılmaz bir sonucu olarak suyun sadece kullanımı değil kullanılmış suların bile tekrar kullanımı gündeme gelmektedir.
Doğduğu ülkeden başka bir ülkeye geçen akarsular “Sınır Aşan Su” olarak isimlendirilir. Bu akarsulardan bazıları yer yer iki ülke arasında sınır hattını oluşturarak “Sınır Oluşturan Su” işlevini görmektedir. Sınır aşan ve sınır oluşturan çok uluslu akarsu havzalarının sayısı 200’ün üzerinde olup kıta alanlarının yaklaşık yarıya yakın kısmını kaplamaktadır. Bunlardan birçoğu iki veya daha fazla ülke arasında geçerli ve üzerinde ittifakla anlaşma sağlanmış kanunlar olmadan kullanılmaktadır.
BM tarafından yayınlanmış olan “Uluslararası Akarsu Havzaları” listesinde Fırat ve Dicle nehirleri ve bu nehirlerin yan kollarının oluşturduğu Su Toplama Havzası da yer almaktadır. 17 alt havzadan oluşan Fırat ve Dicle’nin su toplama havzasının alanı bu listede 884.000 km2 olarak verilmektedir.
Fırat ve Dicle akarsuları, Türkiye’nin sınır-aşan suları olup gerek bulundukları bölgede taşıdıkları önem, gerekse gösterdikleri çeşitlilik açısından, fevkalade ilgi çekici, üzerlerinde kamu kuruluşları, bilim ve siyaset mensuplarınca, başka ülkelerdeki durumlarla da kıyaslamalar dâhil, daha kapsamlı inceleme ve araştırma yapılması gereken akarsu havzalarıdır.
Fırat, Dicle Havzasında Türkiye, Irak ve Suriye ortak çalışma ve bilgi paylaşımı gerçekleştirmedikleri sürece havzaya komşu olmayan ülkelerin (İsrail) dikkati ve su kullanım isteği ön plana çıkacaktır. İvedilikle Suriye ve Irak’ta bulunan siyasi belirsizliklerin ve kargaşanın yok edilmesinden sonra ortak çalışmalar hızlı bir şekilde başlamalıdır.
Bu çalışmada, Fırat ve Dicle akarsularının Ortadoğu ülkeleri açısından önemi dikkate alınarak Irak Cumhuriyeti sınırları içerisindeki durumu ele alınmaktadır. Irak’ta bu akarsular ve kolları üzerine yapılmış olan baraj, bağlama ve suyolları hakkında bilgi verilmektedir. Sınır aşan akarsu havzası (Uluslararası Havza) olan Fırat, Dicle havzasında, özellikle tüm toprakları bu havzada bulunan Irak Cumhuriyetinin Suriye ve Türkiye’nin ortaklaşa yapması gereken çalışmalar da sonuç kısmında verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sınır Aşan Su, Uluslararası Akarsu Havzaları, Fırat ve Dicle Havzaları, Irak’ta Su Yapıları

Kaynakça

• Abdulmohsın Mohammed Shareef “ Fırat-Dicle Nehir Sistemi, Irak Su Yapıları”, S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Semineri, 2016.
• ALİ HUSEYİN "The Future Of Iraq's Oil İndustry" The Emirates Center for Strategic Studies and Research 2006
• ALİYA HUSEYİN, “The Environmental İmpact Of The Dam İn Iraq” Journal of Aquatic Research in Iraq, No:20.329-364, 2011
• AL-KALAF, “Geography of Iraq" Bagdad, 1965
• ALTINBİLEK, D., “Water and land resources development in Southeastern Turkey”. Water Resources Development, V.13, N.3, 1997, s.311-332.
• ATUK, N., Türkiye’den Suriye’ye Akan Yerüstü ve Yer Altı Suyu Miktarı ve Bunların Ekonomik Değerleri, <http://www.dpt.gov.tr/dptweb/ekutup98/uztez/atukn.html>, (19.06.05).
• AU “Tigris-Euphrates River Dispute”, <http://www.american.edu/ted/ice/tigris.htm>, (01.04.06).
• BİLEN, Ö., Ortadoğu Su Sorunları ve Türkiye, TESAV, Ankara, 1996.
• BUTEYNA, 2014 “Geography and Climate of Iraq "
• COMSTECH (1995), organization of Islamic conference, Standing Committe on Scientific and Technologyical Cooperation, Comstech Technology Window, Focus on Arab Repoblic of Syria , Vol.7 November-December 1995, Ed Muzzaffer Iqbal,pp.4-14
• CSO, (2013) “Water Resources Statistics For Iraq” Central Statistical Organization
• DR. ALİ WARDİ, (1977), "Socıal Aspect Of Iraqı Modren Hıstory" First Edition, Baghdad
• DURSUN, A., (2006) “Sınıraşan Sular Fırat Ve Dicle Nehirlerinin, Türkiye, Suriye Ve Irak İlişkileri Üzerine Etkileri” SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
• FAO (United Nations Food and Agricultural Organization) (1994) Nearest and North Afrşca, Regional Overview: Syrian Arab Republic, the State of Food and Agriculture : Water and Agriculture-1993,pp.161-167.
• FUAD KASIM, “Water balance in Iraq” 2010
• GLEİCK, P., (1994), Water, War and Peace in the middle East, Enviroment Magazine (39), PP.6-42.
• GÜRBÜZ, A.,(1995). "Filtreler, Baraj ve Gölet Projelendirme Semineri". DSİ Genel Müdürlüğü Barajlar ve HES Dairesi Başkanlığı, Bursa
• http://dx.doi.org/10.4236/eng.2013.58080 Published Online August 2013(http://www.scirp.org/journal/eng)
• KASIM, C., DR. İSPAHİYEH, Y., (2009) " Great Zab River discharge hydrological analysis " "Ferahidi Journal No:19,214
• KAYA, İ., (2007) “Avrupa Birliği Sürecinin Türkiye’nin Sınıraşan Sular Politikasına Olası Etkileri” TÜBİTAK Proje No: 105K272, Çanakkale.
• KIRAN, Abdullah, Ortadoğu’da Su: Bir Çatışma ya da Uzlaşma Alanı, Kitap Yayınevi, İstanbul, Kasım 2005, s.68.
• KİBAROĞLU, A., Building a Regime for the Waters of theEuphrates-Tigris River Basin, London, KluwerLaw International, 2002.
• KOLARS, John F. ve William MITCHELL, The Euphrates River and the Southeast Anatolia Development Project, Southern Illinois University Press, Carbondaleand Edward sville: Illinois: 1991, p.7.
• MUTAŞAR, (2005) “ marshes revive methods "first conference
• NADHİR A. AL-ANSARİ, "Management of Water Resources in Iraq: Perspectives and Prognoses" Engineering, 2013, 5,667-684
• NAFF, T.; MATSON, R. (eds.) Water in the Middle East: conflictor cooperation. Boulder, Westview. 1984, 236 s.
• ÖZDEMİR, Y., Waterpotential of theEuphrates-Tigrisbasin in theMiddle-East. Dokuz Eylül University, Graduate School of Natural and Applied Sciences, Civil Engineering Department, Master Thesis (Adv.: Ü. Öziş), İzmir, 1998, 185 s.
• ÖZDEMİR, Y.;ÖZİŞ, Ü.; BARAN, T.; DEMİRCİ, N.; FISTIKOĞLU, O.; ÇANGA, R., “Fırat-Dicle havzasının Türkiye, Suriye, Irak, İran'daki su potansiyeli”. Türkiye Mühendislik Haberleri, Y.47, n.420-421-422, 2002, s.27-34.
• ÖZİŞ, Ü.;TÜRKMAN, F.; BARAN, T.; ÖZDEMİR, Y.; DALKILIÇ, Y., (2004) “Güneydoğu Anadolu Projesi ve su siyaseti”. Türkiye Mühendislik Haberleri, N.420-421-422, 2004, s.35-45. & "İnşaat Mühendisleri Odası, İzmir Şubesi, Bülten", N.115, , s.34-41.
• T.C. DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI (1996): “Orta-Doğu’da su sorunu”. Ankara, T.C. Dışişleri Bakanlığı, Bölgesel ve Sınıraşan Sular Dairesi, 99 s.
• TAHA RAUF, (2012), Deviations in the amount of annual Rainfall on Iraq, compared with the general rates during the period 1970/1971-1999/2000 , Diyala Journal, No 56. PP 57-88.
• TOKLU V., Su Sorunu Uluslararası Hukuk ve Türkiye, Turhan Kitabevi, Ankara, 1999.
• UNEP, (2001) “The Mesopotamian Marshlands: Demise of an Ecosystem” Early Warning and Assessment Technical Report No. 3, UNEP/DEWA/TR.01-3,46 pages, Genva, Switzerland.
• UNIWTFFI, (2011) United Nations Integrated Water Task Force For İraq htt://iq.one.un.org / Water in Iraq.
• UV, (2010), University of Victoria, “Dams in theTigris Euphrates River Basins,” Online Map, 2010. http://hdl.handle.net/1828/2400
• YILDIRIM, A., "Karakaya Barajı Ve Doğal Çevre Etkileri", D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi, 6, 32 – 39, 2006