Mit, Destan ve Halk Hikâyelerinde Birinci Dereceden Kahramanların Statüleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 19 - 38, 22.06.2018

Aysun Dursun

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.424860

Cited By: 1

Öz

Halk anlatıları
bir toplumun inanışlarını, geleneklerini, hayata bakışını yansıtır. Sözlü
kültür döneminin en önemli kaynakları olan bu anlatılar, geçmişten günümüze
toplumun değerleri ve toplumsal kabulleriyle şekillenmişlerdir. Anlatılarda yer
alan kahramanların konumlandırılışı, statülerinin belirlenişi bu değer ve
kabullerin sonucudur. Mitlerde kutsal bir öykünün kahramanı, destanlarda
olağanüstü güç ve becerilerle yiğitlik sergilerken halk hikâyelerinde gerçek
dünyanın yaşam şartlarına uyum sağlayan kahramanlara dönüşmüştür.

Statü,
kahramanın metnin içindeki durum veya konumunu belirler. Kahramanın özellikleri
bu konum veya durum etrafında halkın hayata bakışını anlamlandırmaya yardımcı
olurken, anlatılar aracılığıyla kültürel oluşumların ve halk inanışlarının
somutlaştırılması söz konusu olur.

Bu makalede
mitlerde, destanlarda ve halk hikâyelerinde bulunan birinci dereceden
kahramanların anlatı içindeki konumu ve durumu dikkate alınarak statüleri
belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede sıralanan halk edebiyatı türlerinden
her biri için üç örnek seçilmiştir. Mitlerde üç tanrı kahraman; destanlarda,
çoğu zaman adlarını destana veren birer yönetici kahraman; halk hikâyelerinde
erkek kahraman, kadın kahraman ve kahramanların aileleri olmak üzere üçer
kahraman statü yönünden incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Mit, destan, halk hikâyesi, kahraman

An Analysis On The First Degree Heroes Status In Myth, Epic and Folk Stories

Öz

Folk narratives reflects a
society’s beliefs, traditions, view of life. From past to now these narratives
which are very important sources of oral culture period, have been shaped by
the values of society and societal acceptance. The position of heroes which
takes place of in a narrative, the definition of their status is the result of
these acceptance. When the hero of a sacred story in myth, displays bravery
with extraordinary power and abilities in epics, s/he transforms to the heroes
who are adaptable to the life conditions of realist world in folk stories.

Status defines the position or
situation of hero in a text. Around this position or situations, the features
of hero both contributes to improve the explanations/interpretations of folk
about life, and embody the cultural creation and folk beliefs by narratives.

In this article, the status of
first degree heroes in narratives had been analyzed by the help of their positions
and situations in mythologies, epics and folk stories. In this frame, three
example for each of concatenated folk literature species had been chosen. Three
God heroes in mythologies; executive heroes who often give their names to
narratives in epics; three heroes as male hero, female hero and the families of
heroes in folk stories had been scrutinized in terms of their status.

Anahtar Kelimeler

Myth, epic, folk story, hero, status

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat (2016). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bang,W.-R.Rahmeti Arat (1988). Oğuz Kağan Destanı (yay. haz. Muharrem Ergin). Ankara: Hülbe Basım ve Yayın A.Ş.
• B.,N. (1982). Ferhat ile Şirin. İstanbul: Şenyıldız Yayınevi.
• Bıçak, Ayhan (2012). Evren Tasavvuru Kendini Bilmek ya da Evreni Kurmak. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bonnefoy, Yves (yönetmen) (2000). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. (çev. Levent Yılmaz). Ankara: Dost Kitabevi.
• Boratav, P.Naili (1988). Halk Hikâyeleri ve Hikâyeciliği. İstanbul: Adam Yayınları.
• Çelepi, Mehmet Surur (2015). “Halk Hikâyelerinde Aşk ve Statü”. Türkmen Bilgesi Fikret Türkmen Armağanı (ed. İbrahim Dilek-Ferah Türker). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s.157-170.
• Çığ, Muzaffer İlmiye (2000). Gılgameş-Tarihte İlk Kral Kahraman-. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Demir, Ömer ve Mustafa Akar (2005). Sosyal Bilimler Sözlüğü. Ankara: Adres Yayınları.
• Elçin, Şükrü (2000). Kerem ile Aslı Hikâyesi (Araştırma-İnceleme). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, Mircea (1993). Mitlerin Özellikleri (çev. Sema Rifat). İstanbul: Simavi Yayınları.
• Eliade, Mircea (2014). Dinler Tarihine Giriş (çev. Lale Arslan Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Erhat, Azra (2003). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Fink, Gerhard (1997). Antik Mitolojide Kim Kimdir (çev. Ümit Öztürk). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Hamilton, Edith (2002). Mitologya (çev. Ülkü Tamer). İstanbul: Varlık Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm-Materyaller ve Araştırmalar-. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M. Fuat (2004). Edebiyat Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Marshall, Gordon (1999). Sosyoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Nutku, Özdemir (1997). Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1993). Türk Mitolojisi. C.I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önal, Mehmet Naci (2009), “Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri: Tanrısal Simgecilik”. Millî Folklor, S. 84, s. 57-72.
• Öztürk, Ali (2000). Çağları İçinde Türk Destanları. İstanbul: Alioğlu Yayınevi.
• Rosenberg, Donna (1998). Dünya Mitolojisi-Büyük Destan ve Söylenenler Antolojisi- (çev. Koray Atken vd.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Seyidoğlu, Bilge (1995). Mitoloji Üzerine Araştırmalar-Metinler ve Tahliller-. Kayseri.
• Sümer, Faruk (1992). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri- Boy Teşkilatı- Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Necatigil, Behçet (2002). 100 Soruda Mitologya. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkdoğan, Orhan (1999). “Türk Destanlarında Millî Kültür Kalıpları”. İstanbul: Türk Edebiyatı, S. 303.
• Türkmen, Fikret (1998). Tahir ile Zühre (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Uraz, Murat (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• Yıldırım, Dursun (2006). “Türk Kahramanlık Destanları”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları (haz. Prof. Dr. Saim Sakaoğlu- Prof. Dr. Ali Duymaz). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Yıldız, Naciye (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yörükan, Turhan (2000). Yunan Mitolojisinde Aşk. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.