Eleştirinin Eleştirisi: Tâcîzâde Cafer Çelebi’nin Heves-nâme’sindeki Şeyhî ve Ahmed Paşa Eleştirilerine Latîfî’nin Cevabı

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 190 - 200, 23.06.2020

Fahri Kaplan

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.727820

Öz

Latîfî, tezkiresindeki incelikli eleştirileri ile dikkat çeken, önemli bir edebiyat eleştirmenidir. Ele aldığı pek çok şairi edebî seviyeleri ve şiirinin niteliği açısından değerlendirmeyi ihmal etmemiş olan müellifin, kendisinden önce verilmiş bazı hükümleri de tartıştığı ve onlar hakkında değerlendirmede bulunduğu yer yer görülür. Bunlardan en belirgini, Tâcîzâde Cafer Çelebi’nin Heves-nâme’sinde kendinden önceki devrin iki ünlü şairi Şeyhî ve Ahmed Paşa’ya yönelik eleştirileri üzerine değerlendirmesidir. Cafer Çelebi; Şeyhî’yi sözlerinde fesahat olmayıp garip lafızlar kullanmakla, Ahmed Paşa’yı tercüme yoluyla şiir söylemekle kınayarak eleştirir. Buna karşı Latîfî bu iki şairi, onları kendi devrinin edebî seviyesi ve şartları içinde değerlendirmek gerektiğini belirterek savunur. Latîfî, bunu yaparken Şeyhî ve Ahmed Paşa’nın eksik görülen yanlarını da belirtir. Üstelik Cafer Çelebi’nin ve benzer eleştiriyi yapanların da söz erbabı kimseler olduğunu söyler. Böylece bir tarafı yüceltme veya yerme gayesi gütmeksizin herkese hakkını teslim eden bir yaklaşım ortaya koyar. Bu da onun dikkatli, objektif, adil bir eleştirmen olduğunu gösterir. Latîfî’nin Cafer Çelebi’nin eleştirilerini eleştirmesi onun kendinden önceki eleştiri literatürüne hakimiyetini ve bu sahadaki edebî bilgi ve birikimini gösterir. Latîfî’nin Cafer Çelebi’nin eleştirilerine yönelik değerlendirmeleriyle, tezkiresinde eleştirinin yanında “eleştirinin eleştirisi”ni de yaptığı görülür.

Anahtar Kelimeler

eleştiri, Latîfî, Tâcîzâde Cafer Çelebi, Heves-nâme, tezkire, tenkit

CRITICISM OF CRITICISM: LATÎFÎ’S RESPONSE TO TÂCÎZÂDE CAFER ÇELEBI’S CRITICISMS ABOUT ŞEYHÎ AND AHMED PAŞA IN HEVES-NÂME

Öz

Latîfî is a significant literary critic who draws attention with sophisticated criticism in his “tezkire” (collection of biographies). It is seen that the author who doesn’t ignore to evaluate lots of poets in his tezkire in terms of literary degree and poetry quality, also discusses previous assessments and makes some evaluations about them. The most apparent one is the criticism of Tâcîzâde Cafer Çelebi’s criticism about Şeyhî and Ahmed Paşa, two famous poets of the previous period, in Heves-nâme. Cafer Çelebi condemns Şeyhî because he has not clear and fluent expression and uses strange statements. He also condemns Ahmed Paşa due to the fact that he tells poetry through translation. Nonetheless, Latîfî defends these two poets by stating that they must be criticized within the concept of the period’s literary degree and conditions. While doing this, Latîfî states criticised inadequacies of Şeyhî and Ahmed Paşa, too. Furthermore, he says that Cafer Çelebi and the ones who makes same evaluations are the poetry masters. Hence, he embraces an approach that gives everyone’s right regardless of having an aim of signification and denigration. It shows that he is a careful, objective and fair critic. Latîfî’s criticism of Cafer Çelebi’s criticisms denotes his knowledge in previous criticism literature and also his literary knowledge and experience in this area. It is seen that Latîfî makes “the criticism of criticism” in addition to criticism in his tezkire with his evaluations about Cafer Çelebi’s criticisms.

Anahtar Kelimeler

Criticism, Latifi, Tacizade Cafer Çelebi, Hevesname, Tezkire

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay (2007). Metinlerarası İlişkiler. İstanbul: Öteki Yay.
• Gür, Nagihan (2009). Latîfî’nin Eleştirel Perspektifinden Osmanlı Divan Şiirinin Poetikası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Kaplan, Fahri (2018). Latîfî Tezkiresi’nde Edebî Eleştiri Terimleri ve Edebiyat Eleştirisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Latîfî, (2000). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nüzemâ (İnceleme-Metin). Hazırlayan: Rıdvan Canım. Ankara: AKM Yay. Sungur, Necati (2001). “Divan Şairlerinin Birbirlerine Yönelik Tenkitlerinin İlk Örneklerinden Biri Cafer Çelebi’nin Şeyhî ve Ahmed Paşa’yı Tenkidi”. Bilig. S.17, s.71-79.
• Şeyh Gâlib (2006), Hüsn ü Aşk. Hazırlayanlar: Orhan Okay - Hüseyin Ayan İstanbul: Dergâh Yay.
• Tâcîzâde Cafer Çelebi (2006). Heves-nâme (İnceleme – Tenkitli Metin). Hazırlayan: Necati Sungur Ankara: TDK Yay.
• Todorov, Tzvetan (2017). Eleştirinin Eleştirisi. Çevirenler: Mehmet Rifat - Sema Rifat. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Tolasa, Harun (2002). Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Ankara: Akçağ Yay.