Yûnus Emre’de Makro Ölçekte Ritim

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 3, 832 - 857, 31.12.2021

Günay Tulum

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.989692

Öz

İnsanın ferdî ve içtimaî varlığının izleri pek çok vasıtayla takip edilebilir. Manzum ve mensur kaleme alınmış çeşitli dil ve kültür malzemelerini içeren edebiyat tarihi bunlardan biridir. Zira ferdin kültürü, içinde bulunduğu sınıfın ve toplumun kültüründen soyutlanamaz. Şu açıktır ki kültürde birlik, aynı dili konuşan ve birlikte yaşayan insanların kurduğu birliktir çünkü aynı dili konuşmak, başka bir dili konuşan insanlardan farklı şekilde düşünmek, hissetmek ve onlardan farklı heyecanlara sahip olmak demektir. Türk Edebiyatı tarihinde kendi zamanının dilini işleyerek meydana getirdiği edebî eserlerle yedi asırdan beri kültür birliğini sürdürmemizi sağlayan Türkçenin klasik şairi Yûnus Emre’nin bu başarısı, dikkatimizi onun kullandığı dil üzerinde toplamamız gerektiğini göstermektedir. Bu makalede Oğuzcaya dayalı yerli ve millî bir yazı dilinin kuruluş dönemi şairlerinden olan Yûnus Emre’nin eserlerinde makro ölçekteki ritmi/âhengi yakalamak için hangi bakışımlı/paralel cümlelerden yararlandığı etraflıca incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Yûnus Emre, Dîvân, Risâletü’n Nushiyye, ritim/âhenk, bakışım, cümle, sözdizimi.

Macro-Scale Rhythm in Yûnus Emre

Öz

The traces of the individual and social existence of human can be followed by many means. The history of literature, which includes various language and cultural materials written in verse and prose, is one of them. Because the culture of the individual cannot be isolated from the culture of the class and society in which he / she lives. It is clear that unity in culture is the unity of people who speak the same language and live together, because speaking the same language means to think and to feel differently and to have different excitement apart from the people who speak another language. The success of the classical Turkish poet, Yûnus Emre who has enabled us to maintain cultural unity for seven centuries with his literary works, created by processing the language of his time in the history of Turkish Literature. He shows that we should focus our attention on the language he used. In this article, it will be examined in detail which symmetrical/parallel sentences used by Yûnus Emre, one of the poets of the founding period of a native and national written language based on Oghuz language, to reache the rhythm in macro scale in his works.

Anahtar Kelimeler

Yûnus Emre, Divan, Risâletü’n Nushiyye, rythm, symmetry, sentence, syntax

Kaynakça

• Akdemir, Yaşar (2007). Yunus Emre’de Türkçe. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Akdemir, Yaşar ve Hasan Kavruk (2012). “Yunus Emre’de Türkçe”. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 7/3. Summer. p.115.-125
• Aviram, Amittai. (2002). “The Meaning of Rhythm”, Between Philosophy and Poetry-Writing, Rhythm, History. Edited by Massimo Verdicchio and Robert Burch, London, Continuum.
• Banguoğlu, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgin, Azmi (2007). “Türk Tasavvuf Edebiyatı Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. Cilt 5. Sayı 10. s. 331-352.
• Ceylan, Ömür (2011). “ ‘Yunus Vardır Hep Yunus’tan İçeri’Yunus’ta ‘Söz’ün Derinliği”. Hazırlayan: Prof. Dr. Erdoğan Boz. Eskişehir: X. Uluslararası Yunus Emre Sevgi Bilgi Şöleni Bildirileri (06-08 Mayıs 2010).
• Çelikelden, Günay (2018). Sinan Paşa’nın Nesrinde Ritmik Unsurlar (Tazarru’nâme Üzerinde Tahlil). Doktora Tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelikelden, Günay (2019a), "Sinan Paşa'nın Şiiri". Editörler: Prof. Dr. Ferruh Ağca-Doç. Dr. Adem Koç. Atebetü’l-Hakâyık’ın Basılışının 100. Yıl Dönümü Adına X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 17-19 Ekim 2018, Bildiri Kitabı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları No: 312.
• Çelikelden, Günay (2019b). “Sinan Paşa'nın Şiir Cümlelerinde Bakışım”. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Science.Yıl: 6. Sayı: 33. Ocak. s.320-340.
• Dede, Behçet (1990). Yunus Emre’nin Eserlerinin Tahlili. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Dilçin, Cem (1992). “Yunus Emre’nin Şiirlerinde Türkçenin Gücü”. Türk Dili Dergisi, Sayı 487, Temmuz, s.31-49.
• Eagleton, Terry (2011). Şiir Nasıl Okunur. Türkçesi: Kaya Genç. 1. Basım. İstanbul:Agora Kitaplığı.
• Eliot, Thomas Stearns (1981). Kültür Üzerine Düşünceler. Çeviren: Sevim Kantarcıoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eliot, Thomas Stearns (1983). Edebiyat Üzerine Düşünceler. Çeviren: Sevim Kantarcıoğlu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1943). Yunus Emre Divanı -Metinler, Sözlük, Açıklama- 2 Cilt. İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1961). Yunus Emre ve Tasavvuf. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Güldaş, Saadet. (2003). Turk Dilinin Diksiyonu, Prozodisi, Vurgu ve Vurgulamaları ile Türk Musikisinde Prozodi İstanbul: Kurtiş Matbaacılık.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (1994). “Yunus’un Türkçesi”. Yunus Emre (Makalelerden Seçmeler). Hazırlayanlar: Tatçı, Mustafa ve Hüseyin Özbay. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, s.152-164.
• Kavaklıçeşme Kotan, Hüsna (2015). Yunus Emre Divanı’nın Söz Dizimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. Kaymaz, Zeki (2015). “Eski Anadolu Türkçesi Bağlamında Yûnus Emre’nin Eserlerindeki Atasözlerine Bir Bakış”. Türk Dünyası. 40. Sayı. Güz. s. 101.-119.
• Korkmaz, Zeynep (1973). “Yunus Emre ve Anadolu Türkçesinin Kuruluşundaki Yeri”. Türkoloji Dergisi. 5. C. 1. Sayı. s. 13-19.
• Köprülü, Fuad (1966). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. 2. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Köksal, Mehmet Fatih (2014). “Yunus Emre Dîvânı’nın Yeni Bir Nüshası ve Yunus’un Yayımlanmamış Şiirleri”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 31. Sayı. s.143-174.
• Nerimanoğlu, Kamil Veli (1995). “Yunus Emre’nin Sentaks Özellikleri Üzerine”. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri 7-10 Ekim 1991. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını. Sayı:69. Kongre ve Sempozyum Bildirileri Dizisi:2. s.97-113.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2012). “Yunus Emre: 13.-14. Yüzyıllar Arasında ‘Bir Garip Derviş-i Kalender-Reviş’ Yahut Önce Kendi Zaman ve Zemininin İnsanı”. Yunus Emre. Editör: Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Anma ve Armağan Kitapları Dizisi. s.183-198.
• Short, M. (1996). Learning About Language-Exploring The Language of Poems, Plays and Prose- London, Longman, s. 125-158.
• Tatçı, Mustafa (1990). Yunus Emre Dîvânı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tatcı, Mustafa (2008a). Yûnus Emre Külliyatı II, Yunus Emre Divanı, Tenkitli Metin. İstan¬bul: H Yayınları.
• Tatcı, Mustafa (2008b). Yûnus Emre Külliyatı III, Risâletü’n-Nushiyye, Tenkitli Metin. İstan¬bul: H Yayınları.
• Tatçı, Mustafa (2013). “Yûnus Emre”. İslam Ansiklopedisi. 43. C. İstanbul: TDV Yayınları. s. 600-606.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1972). Yunus Emre Divanı. Tercüman 1001 Temel Eser.
• Toprak, Burhan Ümit (1933). Yunus Emre Divanı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Tulum, Günay (2021). Sinan Paşa’nın Nesrinde Ritmik Unsurlar (Tazarru’nâme Üzerinde Tahlil). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Usta, Halil İbrahim (1995). “Yunus Emre’nin Dilinde Anlatım Zenginliği”. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri 7-10 Ekim 1991. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını. Sayı:69. Kongre ve Sempozyum Bildirileri Dizisi:2. s.89-96.
• Yavuz, Kemal (2019). “Bölüm 1: XIV.-XV. Yüzyıl Edebiyatı-I: Anadolu ve Azerî Sahası Türk Edebiyatı”. XIV.-XV. Yüzyıllar Türk Edebiyatı. Editörler: Prof. Dr. Kemal Yavuz, Prof. Dr. Ahmet Kartal, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları.