Şehir Göstergelerinin (Ç)evrilmesi: Bir İstanbul Anlatısının Başkalaşmış Yüzleri

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 390 - 416, 30.08.2022

Didem Tuna , Begüm Çelik Özkan

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1113791

Öz

Bir eserde olayların geçtiği uzamın rastgele seçilmeyeceği düşünülürse, kurgusal veya gerçek uzamın temsil ettiği mekânla bağlantısı dikkat edilmesi gereken bir husustur. Ayrıca şehri konu alan eserlerde kimi zaman sadece şehrin değil, o kültüre ilişkin belli kalıp yargıların da ortaya koyulduğu bir gerçektir. James Bond’un yaratıcısı Ian Fleming’in From Russia With Love (1957) adlı eseri İstanbul’da geçen casus romanları arasında belki de en popüler olandır. Ancak Fleming eserinde İstanbul’a yer verirken, Türkiye ve Türklerle ilgili önyargıları da kitabına taşımıştır. Bu çalışmanın bütüncesi From Russia With Love başlıklı roman ve romanın Türkçe ve Fransızca çevirilerinden oluşmaktadır. Çalışmada çeviri ve göstergebilim işbirliği temelinde disiplinler arası bir yaklaşım benimsenmekte ve kaynak metinle erek metinlerin karşılaştırmasında mekâna yönelik önemli dönüşümler Sündüz Öztürk Kasar’ın çeviri göstergebilimi yaklaşımı çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu amaçla, Öztürk Kasar’ın Paris Göstergebilim Okulu çalışmalarından derlediği kesitleme ve yerdeşlik kavramları ile Algirdas Julien Greimas’ın geliştirdiği göstergebilimsel dörtgen çözümleme işlemi olarak kullanılmakta ve çözümlemeler Edward Said’in oluşturduğu Şarkiyatçılık kavramı ışığında incelenmektedir. Kaynak metinde yer alan İstanbul ve Türklere ilişkin göstergelerle bunların erek metinlerdeki yansımaları ise Öztürk Kasar tarafından geliştirilen “Çeviride Anlam Evrilmesi Dizgeselliği” (2021) doğrultusunda karşılaştırılıp değerlendirilmektedir. Sonuç olarak İngilizce kaynak metin aracılığıyla açık ya da örtük olarak yeniden üretilen Şarkiyatçı klişelerin Fransızca erek metin aracılığıyla aynı şekilde aktarıldığı, ancak Türkçe çevirilerde kaynak metnin İstanbul’a ilişkin yarattığı olumsuz imajın tersine döndürüldüğü ortaya koyulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çeviri göstergebilimi, Çeviride Anlam Evrilmesi Dizgeselliği, Şarkiyatçılık, Ian Fleming, From Russia with Love

Trans-lating/forming City Signs: Transfigured Faces of an Istanbul Narrative

Öz

The space in which the events take place in a novel is not chosen randomly; therefore, the connection of the fictional or real space with the place it represents is a matter to be considered carefully. Moreover, it is a fact that in the literary texts about the city, not only the city but also certain stereotypes of the culture it is part of are exposed. From Russia With Love (1957) by Ian Fleming, the creator of James Bond, is perhaps the most popular of the spy novels set in Istanbul. Even though Fleming uses Istanbul as the novel’s setting, he has carried over prejudices toward Turkey and Turks in his book. The corpus of this study consists of the novel titled From Russia With Love and its Turkish and French translations. An interdisciplinary approach is adopted on the basis of the interplay between translation and semiotics, and significant transformations of meaning related to space in the comparison of source text and target texts are discussed based Sündüz Öztürk Kasar’s approach to Semiotics of Translation. For this purpose, “segmentation of the text” and “isotopies in the text” compiled by Öztürk Kasar from the studies of Paris School of Semiotics and the semiotic square developed by Algirdas Julien Greimas are adopted as operations of analysis, and the analysis is scrutinized in the light of the concept of Orientalism by Edward Said. Finally, the signs related to Istanbul and Turks in the source text and their reflections in the target texts are compared and evaluated through “Systematics of Designification in Translation” (2020) developed by Öztürk Kasar. The study concludes that Orientalist clichés explicitly or implicitly reproduced in the English source text are transmitted in the same way in the French target text; Turkish translations, on the other hand, overturn the negative image created by the source text for Istanbul.
Keywords: Semiotics of Translation, Systematics of Designification in Translation, Orientalism, Ian Fleming, From Russia with Love.

Anahtar Kelimeler

Semiotics of Translation, Systematics of Designification in Translation, Orientalism, Ian Fleming, From Russia with Love

Kaynakça

• Barbar (2011). Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe sözlük içinde. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr
• Çelik, B. (2020). Reading the city: Western representations of Istanbul in crime fiction and their Turkish translations. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Çoruk, A. Ş. (2007, Aralık). Oryantalizm üzerine notlar. Sosyal Bilimler Dergisi. 9(2), 193- 204. Erişim adresi http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423867237.pdf
• Eren, O. (2008, Mayıs). Türkiye’de geçen yabancı polisiyeler (1902-60). Virgül. (118), 54-58. İstanbul: Yapı Kredi
• Eziler Kıran, A. ve Kıran, Z. (2011). Yazınsal okuma süreçleri (Dilbilim, göstergebilim ve yazınbilim yöntemleriyle çözümlemeler). Ankara: Seçkin
• Fleming I. (1959). From Russia with love (2nd ed.). London: Pan Books
• Fleming, I. (1964). Bons Baisers de Russie. (Çev. A. Gilliard). Paris: Plon
• Fleming, I. (1965). James Bond Rusya’dan sevgilerle. (Çev. N. Ağaoğlu). İstanbul: Başak Yayınevi
• Fleming, I. (1983). James Bond Rusya’dan sevgilerle. (Çev. Y. Güneri). İstanbul: Tay Yayınları
• Gehl, J. (2011). Life between buildings: Using public space. (Çev. J. Koch). Washington: Island Press. Erişim adresi: https://www.academia.edu/29430383/jan_Gehl-Life_Between _Buildings
• Goodman, S. (2016). British spy fiction and the end of empire. New York: Routledge. Erişim adresi: http://www.lander.odessa.ua/doc/BritishSpyFiction.pdf
• Greimas, A. J. (1964). La structure élémentaire de la signification en linguistique. L’Homme. 4(3), 5-17
• Greimas, A. J. (1966). Sémantique structurale: Recherche de méthode. Paris: Larousse
• Greimas, A. J. ve Courtés, J. (1979). Sémiotique: Dictionnaire Raisonné de la Théorie Du Langage. c.1. Paris: Hachette
• Greimas, A. J. ve Courtés, J. (1982). Semiotics and language: An analytical dictionary. (Çev. L. Christ, D. Patte, J. Lee, E. McMahon II, G. Phillips ve M. Rengstorf). Bloomington: Indiana University Press
• Greimas, A. J. ve Rastier, F. (1968). The interaction of semiotic constraints. Yale French Studies, 4, 86-105
• Kalleş. (2011). Türk Dil Kurumu güncel Türkçe sözlük içinde. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr
• Kefeli, E. (2006). Karşılaştırmalı edebiyat: Tanım, yöntem ve incelemeler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 4(8), 331-350
• Morin, K. M. (2018). Edward W. Said. Mekân ve yer üzerine büyük düşünürler. B. Duman (Ed.). (Çev. E. Ş. Ataman). (ss. 573-584). İstanbul: Litera Yayıncılık
• Öztürk Kasar, S. (2009). Un chef d’œuvre très connu : Le chef d’œuvre inconnu de Balzac. Commentaires d’une Traduction à l’Autre Laissant Traces. Nowotna, M. ve Moghani, A (Eds). Les traces du traducteur. Paris : Publications de l’INALCO, 187-211
• Öztürk Kasar, S. (2009a). Pour une Sémiotique de la Traduction. C. Laplace, Lederer, M. ve Gile. D (Eds.), La Traduction et Ses Métiers içinde, 163- 175. Caen: Lettres Modernes Minard, Coll. “Champollion 12”
• Öztürk Kasar, S. (2020, Avril). De la désignification en traduction littéraire: Les gens d’en face de Georges Simenon dans le contexte turc du point de vue de la sémiotique de la traduction. Parallèles, 32 (1), 154-175
• Öztürk Kasar, S. (2021). “Çevirmek, Anlamı Eğip Bükme Sanatı mıdır?” Söylem, Anlam ve Çeviri Üzerine Disiplinlerarası Tartışmalar. (Didem Tuna, Mesut Kuleli, Ed.). Ankara: Anı Yayıncılık
• Öztürk Kasar, S. ve Tuna, D. (2015). Yaşam, yazın ve yazın çevirisi için gösterge okuma. Frankofoni Fransız Dili ve Edebiyatı İnceleme ve Araştırmaları Ortak Kitabı. 27. Ankara: Bizim Grup Basımevi, 457-482
• Rıfat, M. (2014). Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları
• Rıfat, M. (2018). Açıklamalı göstergebilim sözlüğü (Kavramlar yöntemler kuramcılar okullar). İstanbul: Alfa Yayınları
• Said, W. E. (2017). Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark anlayışları. (Çev. B. Yıldırım). İstanbul: Metis Yayınları
• Singer, S. R. (2012). Lost in translation: James Bond’s Istanbul. The American Interest. 8(3). Erişim Adresi: https://www.the-american-interest.com/2012/12/12/lost-in-translation-james-bonds-istanbul/
• Tuna, D. ve Kuleli, M. (2017). Çeviri göstergebilimi çerçevesinde yazınsal çeviri için bir metin çözümleme ve karşılaştırma modeli. Konya: Eğitim Yayınevi.