Oğuz Atay'ın "Ne Evet Ne Hayır" Adlı Kısa Öyküsünde Sürreal ve Postmodern Estetiğin Paydaşlıkları

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 3, 726 - 741, 30.12.2022

Ahmet Evis

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1168895

Öz

Modern Türk Edebiyatının Batılı minvalde gelişip ciddi atılımlar yaptığı evre olan Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatı, farklı sanat anlayışlarının değişik türler üzerinden başarıyla uygulandığı bir süreçtir. 1950’li yıllarda şiir türünde I. Yenicilerin benimsediği sürrealist estetik, 1970’lerde Oğuz Atay’la başlayıp Orhan Pamuk, Hasan Ali Toptaş gibi isimlerle günümüze dek devam eden postmodernist tavır, Türk edebiyatında yaşanan ciddi değişimlerinin somut göstergeleridir.
Modern Türk Edebiyatının Batılı minvalde gelişip ciddi atılımlar yaptığı evre olan Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatı, farklı sanat anlayışlarının değişik türler üzerinden başarıyla uygulandığı bir süreçtir. 1940’li yıllarda şiir türünde I. Yenicilerin benimsediği sürrealist estetik, 1970’lerde Oğuz Atay’la başlayıp Orhan Pamuk, Hasan Ali Toptaş gibi isimlerle günümüze dek devam eden postmodernist tavır, Türk edebiyatında yaşanan ciddi değişimlerin somut göstergeleridir.
Sürrealizmdeki alaycı, mantıksal düzene ve tekil gerçekliğe karşı çıkan tavır, bilinçaltına verilen önem ve özgün anlatım tekniklerinin yanında postmodernizmin hipergerçekliği, metinlerarasılığın parodi, ironi, alaycı/gülünç dönüştürüm gibi tekniklerden faydalanan yönü ile
ontik bir meseleye dönüştürdüğü dili oyunlaştırmasının meydana getirdiği paydaşlıklar bu çalışmanın çıkış noktasını oluşturmuştur. Çalışmada sürrealist tavır ile postmodern estetiğin edebî eserlerdeki ortak yönlerinin mukayeseli ve metin merkezli şekilde “Ne Evet Ne Hayır” kısa öyküsü üzerinden incelenmesi amaçlanmıştır. Yöntem olarak her iki akımın özdeş yahut benzer ilkeleri dikkate alınarak ve betimsel bir metot tercih edilerek söz konusu öykünün tahlili yapılmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda öyküde mizah, dil kullanımları, gerçekliğe bakış ve bilinçaltına dair tercihlerin hem sürrealizm hem de postmodernizm açısından uygunluk taşıdığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

“Ne Evet Ne Hayır”, Sürrealizm, Postmodernizm, Oğuz Atay

Commonalities of Surreal and Postmodern Aesthetics in Oğuz Atay's Short Story "Neither Yes nor No"

Öz

The Turkish literature of the Republican Period, a stage in which modern Turkish literature developed in a Western way and made serious breakthroughs, is a process in which different artistic understandings are successfully applied through different genres. The surrealist aesthetics adopted by the Garip Movement poets in the 1940s, and the postmodernist attitude that started with Oğuz Atay in the 1970s and continued with names such as Orhan Pamuk and Hasan Ali Toptaş are concrete indicators of the fundamental changes in Turkish literature.
This study is based on the cynical attitude in surrealism that opposes the logical order and singular reality, the importance given to the subconscious, and the original expression techniques, as well as the hyperrealism of postmodernism, the aspect of intertextuality that makes use of techniques such as parody, irony, sarcastic/ridiculous transformation, and the commonalities created by the gamification of language, which it transforms into an ontological issue. The study aims to examine the common aspects of surrealist attitude and postmodern aesthetics in literary works, in a comparative and text-centered manner, through the short story "Ne Evet Ne Hayır" (Neither Yes Nor No). Following a descriptive method, the analysis of the aforementioned short story was made by considering the identical or similar principles of both movements. In line with the data obtained, it has been determined that the humor, language use, view of reality, and subconscious preferences in the short story are suitable for both surrealism and postmodernism.

Anahtar Kelimeler

Oğuz Atay, “Ne Evet Ne Hayır” (“Neither Yes Nor No”), Surrealism, Postmodernism

Kaynakça

• Aktepe, Şöhret ve İkbal Çetin (2019). “Gerçeküstücülüğün Yenilikçi Giyim Modasına Etkileri”. İdil, 8(54): 205-214.
• Altuner, Huriye (2020). “Sürreal Resimde Kadın İmgesi”. Ekev Akademi Dergisi, 24(82): 151-172.
• Apaydın, Mustafa (2021). “Oğuz Atay’ın ‘Demiryolu Hikâyecileri-Bir Rüya’ Adlı Öyküsünü Alegorik Bir Metin Olarak Okumak”. Söylem Filoloji, 6(3): 509-524.
• Aspley, Keith (2010). Historical Dictionary of Surrealism. Toronto: The Scarecrow Press.
• Atay, Oğuz (2021). Waiting for Fear. Trans. Fulya Peker. New York: Contra Mundum Press.
• Atay, Selçuk (2019). “İroni ile Yoğrulmuş Bir Parodi Örneği Olarak Oğuz Atay’ın ‘Ne Evet Ne Hayır’ı”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(17): 298-307.
• Atlı, Ferda (2012). “Edebi Metnin ve Yaratıcılığın Kaynağına Ulaşan Yol: Psikanalitik Edebiyat Eleştirisi”. Turkish Studies, 7(3): 257-273.
• Batur, Rıfat (2020). “Sürrealizmin Gerçeklik Anlayışıyla Pop Sürrealizme Bakış”. Tykhe, 5(9): 163-174.
• Baudrillard, Jean (1983). In the Shadow of the Silent Majorities... Or The End of the Social and Other Essays. Trans. Paul Foss, Paul Patton, and John Johnston. New York: Semiotext(e).
• Belge, Murat (2016). “Tutunamayanlar”. Edebiyat Üstüne Yazılar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 203-210.
• Breton, André (1969). Manifestoes of Surrealism. Ann Arbor: University of Michigan Press.
• Cebeci, Oğuz (2008). Komik Edebi Türler, Parodi, Satir ve İroni. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Çavuş, Burak ve Taner Namlı (2021). “Adalet Ağaoğlu’nun Üç Beş Kişi Romanında Toplumsal Cinsiyet ve Kimlik Sorunu”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (23): 349-368.
• Ecevit, Yıldız (2011). Ben Buradayım… Oğuz Atay’ın Biyografik ve Kurmaca Dünyası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ecevit, Yıldız (2013). Kurmaca Bir Dünyadan. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Elmas, Hüseyin ve Kemal Macar (2021). “Resim Sanatında Su ve Bulut Temasına Sürrealist Yaklaşımlar”. İdil, (80): 629-639.
• Emre, İsmet (2006). Postmodernizm ve Edebiyat. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Evis, Ahmet (2021). Türk Romanında Postmodernizm -Teori ve İnceleme-. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Güngör, Ayşe (2011). André Breton ve Sürrealist Resim İlişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Işık Üniversitesi.
• Karadeniz, Mustafa (2013). “İshak Bağlamında Onat Kutlar’ın Öykücülüğü ve ‘Çatı’ Öyküsünün Tahlili”. Turkish Studies, 8(1): 1829-1838.
• Kierkegaard, A. Soren (1990). “The Concept of Irony, With Continual Reference to Socrates.” The Essential Kierkegaard. Ed. Edna H. Hong. New Jersey: Princeton University Press.
• Özpalabıyıklar, Selahattin (2011). “Oğuz Atay Öyküsünde Birey: Notlar, Sorular”. Korkuyu Beklerken Gelenler Oğuz Atay Öyküleri Üzerine Yazılar. Der. Hilmi Tezgör. İstanbul: İletişim Yayınları. 25-31.
• Parla, Jale (2012). “Mektuplar ve Dilekçeler”. Oğuz Atay İçin Bir Sempozyum. Haz. Handan İnci ve Elif Türker. İstanbul: İletişim Yayınları. 215-230.
• Passeron, Rene (1982). Sürrealizm Sanat Ansiklopedisi. Çev. Sezer Tansuğ. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ruth, Sheppard (2012). Zihnin Kaşifi Aile Arşivinden Özgün Fotoğraflar ve Belgelerle Sigmund Freud Biyografisi. Çev. Yonca Aşçı Dalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sarup, Madan (1993). An Introductory Guide to Post-Structuralism and Postmodernism. Georgia: University of Georgia Press.
• Todorov, Tzvetan (1973). The Fantastic: A Structural Approach to a Literary Genre. Trans. Richard Howard. Cleveland, London: Case Western Reserve.
• Tosun, Necip (2011). “Yabancılaşma, Aydın Eleştirisi ve İroni: Oğuz Atay Öyküleri”. Korkuyu Beklerken Gelenler Oğuz Atay Öyküleri Üzerine Yazılar. Der. Hilmi Tezgör. İstanbul: İletişim Yayınları. 9-24.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wittgenstein, Ludwig (2009). Philosophical Investigations. Trans. Gertrude E. M. Anscombe, Peter M. S. Hacker, Joachim Schulte. Oxford: Wiley-Blackwell.
• Yivli, Oktay (2020). “Modern Türk Öyküsünde Alt Türler (1890-1950)”. Erdem, (70): 85-103.