Bosnalı Sûdî’nin Gülistân Şerhi’ndeki Farsça Deyimlerin Türkçeye Aktarımlarının Mona Baker Çeviri Stratejilerine Göre İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 540 - 559, 29.08.2023

Şerife Yerdemir

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1289161

Cited By: 1

Öz

16. yüzyılın en tanınmış ve en velut şârihlerinden biri olan Sûdî-i Bosnevî, Fars edebiyatının dünyaca tanınmış en önemli eserlerine şerh yazmıştır. Sûdî, kendi asrının temayülü olan Arapça ve Farsça şerh geleneğinin dışına çıkarak tüm şerhlerini Türkçe kaleme almıştır. İranlı şeyh Sâʻdî-i Şîrâzî tarafından Salgurlu hanedanı atabeylerinden Ebu Bekir b. Saʻd b. Zengi adına 1258 yılında yazılan Gülistân, yalnız İran’da değil Anadolu sahasında da çok okunmuş ve birçok dünya diline tercüme edilmiş, üzerine çok fazla şerh çalışmaları yapılmış klâsik eserlerdendir. Bosnalı Sûdî, Sâdî-i Şîrâzî’nin dünya edebiyatlarını her yönden etkilemiş olan Gülistân adlı eserini 1595 yılında çok farklı çeviri stratejileri kullanarak Türkçeye şerh etmiştir. Sûdî, Gülistân Şerhi adlı eserini, medresede Farsça öğrenen öğrencilere kaynaklık etmesi amacıyla kaleme almıştır. Metinde geçen atasözü, deyim, kinaye gibi pek çok söz varlığının Arapça ve Türkçe eşanlamlarıyla anlamlandırırken, bugün günümüzde artık unutulmuş deyim ve atasözlerinden de bizleri haberdar etmiştir. 16. yüzyılda Batıda çeviri faaliyetleri sürerken ve çeşitli çeviri kuramları oluşturulmaya çalışılırken, Sûdî, o dönemde oluşturulan çeviri kuramları doğrultusunda çeviride anlam odaklı çeviriyi benimsemiş ve şerh çalışmalarında çeviriye başlamadan önce metnin içinde bulunan her kelimeyi önce dilbilgisi, söz varlığı ve belagat gibi yönlerden incelemiş ve sonrasında bu yolla her yönden anlam bütünlüğüne ulaşmayı hedeflemiştir. Bu çalışmanın amacı, 16. yüzyılda yaşamış ve kendi devrinin en ünlü şârihleri arasına girmiş olan Bosnalı Sûdî’nin Gülistân’a yaptığı şerh çalışmasında deyimlere anlam verirken tamamen kendi üslubu gereği kullandığı stratejiler, 20. yüzyılda Mona Baker tarafından kuralları belirlenmiş çeviri stratejileri esasına göre incelemek ve bu doğrultuda değerlendirmeler yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

çeviri stratejileri, deyim çevirisi, Mona Baker, Gülistan Şerhi, Bosnalı Sûdî

Analyzing the Translation of Persian Idioms in Bosnian Sudi’s Commentary on Golestan according to Mona Baker Translation Strategies

Öz

One of the 16th century's best-known and most prolific commentators, Sudi-i Bosnevi wrote commentaries on some of the most important and world-renowned works of Persian literature. Sudi wrote all his commentaries in Turkish, departing from the tradition of Arabic and Persian commentaries, which was the trend of his century. Written by the Iranian sheikh Sa’di-i Shirazi on behalf of Abu Bakr b. Sa’d b. Zengi of the Salgurlu dynasty in 1258, Golestan was widely read not only in Iran but also in Anatolia, translated into many world languages, and is one of the classical works on which many commentaries were made. In 1595, Bosnian Sudi translated Sa’di-i Shirazi’s Golestan, which influenced the world literatures in every aspect, into Turkish by using very different translation strategies. Sudi wrote Commentary on Golestan to serve as a resource for students learning Persian at the madrasah. While interpreting the Arabic and Turkish synonyms of many words such as proverbs, idioms and allusions in the text, he also made us aware of idioms and proverbs that have been forgotten today. In the 16th century, while translation activities were going on in the West and various translation theories were tried to be established, Sudi adopted meaning-oriented translation in line with the translation theories established at that time, and in his commentary works, he first analyzed each word in the text in terms of grammar, vocabulary and rhetoric before starting the translation, and then aimed to reach the integrity of meaning in every aspect in this way. The aim of this study is to analyze the strategies that Bosnian Sudi, who lived in the 16th century and became one of the most famous commentators of his time, used in his Commentary on Golestan while giving meaning to idioms purely due to his own style, according to the translation strategies whose rules were determined by Mona Baker in the 20th century and to make evaluations in this direction.

Anahtar Kelimeler

translation strategies, idiom translation, Mona Baker, Commentary on Golestan, Bosnian Sudi

Kaynakça

• Açar, Bedriye Gülay (2017). İki Şerh Arasında: Sûdî ve Şem’î’nin Bostân Şerhlerindeki Şerh Tekniğine Mukayeseli Bir Bakış. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 57, 1-15.
• Aksoy, Ömer Asım (1994). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. (cilt I). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Baker, Mona (2001). In Other Words: A Course Book on Translation. New York: Routledge.
• Canpolat, Hülya (2006). Saʻdî’nin Gülistân Önsözüne Yapılan Türkçe Şerhlerin Karşılaştırılmalı İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Canpolat Taşçı, Hülya (2014). “Türkçe Edebî Şerhlerde Amaç ve Yöntemler.” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX: Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh. İstanbul: Klasik Yayınları. (s. 72-97).
• Ceylan, Ömür (2000). Türkçe Manzume Şerhleri ve Şârihleri. Tasavvufi Şiir Şerhleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Düzgün, Osman & İlhan, Sadiye (2020). Corci Zeydan’ın Selâheddîn Eyyubî Romanındaki Deyimlerin Türkçe Çevirilerinin Mona Baker Çeviri Stratejilerine Göre İncelenmesi. Nüsha, 50, 229-258.
• Elbir, Bilal (2014). “Aynı Yüzyılda Yaşamış İki Şârihin Şerh Anlayışlarının Mukayesesi (Sûdî-i Bosnevî ve Sürûri). Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX: Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh. İstanbul: Klasik Yayınları. (s. 295-307).
• Elçin, Şükrü (1992). “Deyim”. Türk Dünyası El Kitabı. (cilt III). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. (s. 354).