On "Öykü Nasıl Okunur"

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 545 - 547, 29.04.2024

Bilal Öngül

Öz

Oktay Yivli's book, published at the end of 2019, How to Read a Story: Modern Story and Method is a theoretical work written in the field of narratology. Yivli's books, Alev Alatlı's Novelism, Cemil Süleyman's Stories and Method in Short Stories, which were published before this book, are also books that we can count in the same field.
Oktay Yivli, who has written both productive and creative works in the relevant field, has organized the book How to Read a Story within eight chapters. These are genre, composition, narrating voice (narrator), form of view (point of view), structure of narration, narrative time, narrative units and narrative grammar.
The academician who puts aside the event story-situation story dichotomy; He identified many subgenres in the modern story, including dramatic, letter, memoir, diary, humorous, portrait, interview, interview, theatrical, essay, gothic, anecdote and thesis story. In the composition section, he suggested five styles by looking at the opening and closing of the narratives. These are closed form, open form, semi-open form, inverted form and cyclic form.
In the narrating voice section, he first divides the concept of narrator into two as conceptual and experiential narrator, and then defines two subtypes within the experiential narrator: confessor and witness. The author, who proposes the term form of view instead of point of view, distinguishes the forms of holistic view, panoramic view and character view in this context.
Öykülemenin yapısında dört farklı tipoloji tespit etmekte ve bunları zaman dizinsel öyküleme, doğrusal olmayan öyküleme, çerçeveli öyküleme ve paralel öyküleme terimleriyle adlandırmaktadır. Öyküleme zamanı ise art zamanlı, eş zamanlı ve erken zamanlı olarak adlandırılmıştır.
Anlatı birimlerinde salt anlatı, hızlandırılmış anlatı, sahne, tablo, yorum balonu ve boşluk; birbirinden farklı olgular olarak tanımlanmaktadır. Öyküleme grameri bölümü ise anlatı birimlerine bağlı olarak dilbilgisi düzeyinde tanımlanmaktadır. Buradaki tipoloji temel öyküleme kipi, ikincil öyküleme kipi, geçiş kipi, özetleme kipi, betimleme kipi, yorumlama kipi ve erken anlatma kipi terimleriyle adlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

short story, narrative, narratology, novel, fiction

"Öykü Nasıl Okunur" Üzerine

Öz

Oktay Yivli’nin 2019 sonunda çıkan kitabı Öykü Nasıl Okunur: Modern Öykü ve Yöntem anlatıbilim alanında yazılmış, kuramsal bir çalışmadır. Yivli’nin bu kitaptan önce çıkmış olan Alev Alatlı’nın Romancılığı, Cemil Süleyman’ın Öyküleri ve Kısa Öyküde Yöntem kitapları da yine aynı alan içinde sayabileceğimiz kitaplardır.
İlgili alanda hem verimli hem de yaratıcı çalışmaları kaleme almış Oktay Yivli, Öykü Nasıl Okunur kitabını sekiz bölüm çerçevesinde düzenlemiştir. Bunlar tür, kompozisyon, anlatan ses (anlatıcı), görüş biçimi (bakış açısı), öykülemenin yapısı, öyküleme zamanı, anlatı birimleri ve öyküleme grameridir.
Olay öyküsü-durum öyküsü ikiliğini bir yana bırakan akademisyen; dramatik, mektup, anı, günce, mizahi, portre, röportaj, söyleşi, teatral, deneme, gotik, anekdot ve tezli öykü olmak üzere modern öyküde pek çok alt tür saptamıştır. Kompozisyon bölümündeyse anlatıların açılış ve kapanışlarına bakarak beş biçim önerisinde bulunmuştur. Bunlar kapalı form, açık form, yarı açık form, tersyüz edilmiş form ve çevrimsel formdur.
Anlatan ses bölümünde anlatıcı kavramını öncelikle kavramsal ve deneyimsel anlatıcı olarak ikiye ayırmakta, ardından deneyimsel anlatıcı içinde itirafçı ve tanık olmak üzere iki alt tipi tanımlamaktadır. Bakış açısı yerine görüş biçimi terimini öneren yazar, bu bağlamda bütüncül görüş, panoramik görüş ve karakter görüş biçimlerini ayırt etmektedir.
Öykülemenin yapısında dört farklı tipoloji tespit etmekte ve bunları zaman dizinsel öyküleme, doğrusal olmayan öyküleme, çerçeveli öyküleme ve paralel öyküleme terimleriyle adlandırmaktadır. Öyküleme zamanı ise art zamanlı, eş zamanlı ve erken zamanlı olarak adlandırılmıştır.
Anlatı birimlerinde salt anlatı, hızlandırılmış anlatı, sahne, tablo, yorum balonu ve boşluk; birbirinden farklı olgular olarak tanımlanmaktadır. Öyküleme grameri bölümü ise anlatı birimlerine bağlı olarak dilbilgisi düzeyinde tanımlanmaktadır. Buradaki tipoloji temel öyküleme kipi, ikincil öyküleme kipi, geçiş kipi, özetleme kipi, betimleme kipi, yorumlama kipi ve erken anlatma kipi terimleriyle adlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

öykü, anlatı, anlatıbilim, roman, kurmaca

Kaynakça

• Yivli, Oktay (2013). Alev Alatlı’nın Romancılığı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Yivli, Oktay (2013). Cemil Süleyman’ın Öyküleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Yivli, Oktay (2013). “Yaseminler Tüter mi Hâlâ: Mekânın Yapısı ve İşlevi”. 24. Uluslararası KIBATEK Edebiyat Şöleni. s. 397-402.
• Yivli, Oktay (2015). Kısa Öyküde Yöntem: Cemil Süleyman Uygulaması. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Yivli, Oktay (2015). “Cemal Şakar’da Anlatı Düzlemleri ve Perspektif Değiştirmeler”. Aşkar. 33: 91-96.
• Yivli, Oktay (2015). “Halide Edip Öyküsünde Betimlemenin Retoriği”. I. Uluslararası Türk Kültürü Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Nevşehir: Hacı Bektaş Veli Üniversitesi. s. 329-335.
• Yivli, Oktay (2016). “Modern Türk Öyküsünde Alt Türler (1890-1950)”. Erdem. 70: 85-103.
• Yivli, Oktay (2016). “Anlatıcı ve Perspektifte Yeni Bir Sınıflandırma Girişimi”. II. Uluslararası Türk Kültürü Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı. Nevşehir: Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları, s. 494-505.
• Yivli, Oktay (2016). “Sözde Anlatıcı”. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri. III. Cilt: 495-501.
• Yivli, Oktay (2017). “Yiğit Bener’de Böcek Öyküleri”. Türük. 5/11: 68-76.
• Yivli, Oktay (2017). “Kurmaca Anlatı Ahlakı Nasıl Üretir?” Prof. Dr. Nuri Yüce Armağanı. Ankara: Günce Yayınları. s. 365-373.
• Yivli, Oktay (2018). “Kurmaca Nedir”. Post Öykü. 21: 81-83.
• Yivli, Oktay (2019). “Necip Tosun Öyküsüne Sondan Bakmak.” Muhayyel. 16: 46-52.
• Yivli, Oktay (2019). Öykü Nasıl Okunur: Modern Öykü ve Yöntem. Ankara: Günce Yayınları.
• Yivli, Oktay (2020). “Metalepsis / Sınır Aşımı.” Muhayyel. 22: 57-62.
• Yivli, Oktay (2020). “Anlatıcı Sorunsalı”. Söylem Filoloji Dergisi. 5/1: 8-20.
• Yivli, Oktay (2021). “Kurmaca Anlatıda Bakış Açısı”. Türkolojinin Delikanlısı Seyyah Prof. Dr. İsmail Doğan Armağanı. s. 461-466.
• Yivli, Oktay (2023). “Selim İleri Deneyselliği Hâlâ Sürdürüyor”. Edebiyat Haber. https://www.edebiyathaber.net/selim-ileri-deneyselligi-hala-surduruyor-oktay-yivli/