Bir İnsan Hakkı Olarak Serbest Zaman: Türkiye’deki Hukuki Durum Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2024, , 16 - 35, 10.06.2024

Erdoğan Ekinci

https://doi.org/10.53025/sportive.1424326

Öz

Bireylerin yaşam kalitesini, iş tatminini, sağlığını ve mutluluğunu artırmada serbest zamanın nitelikli bir şekilde değerlendirilmesi önemlidir. Buna ek olarak, serbest zaman hakkı modern toplumlarda önemli bir insan hakkı olarak kabul edilmektedir. Serbest zaman hakkı, modern toplumların yaşam tarzlarına ve çalışma koşullarına uyum sağlamak adına önemli bir konsepttir. İş ve diğer yaşamsal sorumluluklar arasında denge sağlamak, bireylerin genel refahını ve mutluluğunu etkileyebilir. Bu nedenle, serbest zaman hakkı, uluslararası düzeyde birçok insan hakları belgesinde ve sözleşmesinde tanınmış ve güvence altına alınmıştır. Serbest zaman hakkının korunması, uluslararası sözleşmelerde ve ülkelerin iç hukuk sistemlerinde çeşitli düzenlemelerle sağlanır. Bu düzenlemeler, bireylere serbest zamanlarını değerlendirme, kültürel faaliyetlere katılma, eğlence ve dinlenme gibi etkinliklere katılma özgürlüğünü tanıyarak, yaşam kalitelerini yükseltmeyi amaçlar. Ancak, her ülkede bu hakların nasıl uygulandığı ve korunduğu farklılık gösterebilir. Bu bağlamda, Türkiye'nin de taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ve iç hukuk düzenlemeleri çerçevesinde serbest zaman hakkının nasıl korunduğu ve düzenlendiği konuları özel bir araştırma konusu olduğu söylenebilir. Ulusal literatürde serbest zaman alanında yapılmış birçok çalışma olmasına rağmen, bu alanda özel bir çalışmaya rastlanmamıştır. Ancak serbest zaman hakkı, en temel insan haklarından biri olarak kabul edilmekte ve hem uluslararası sözleşmelerde hem de ulusal hukukta sağlanan teminatlar açısından büyük önem taşımaktadır. Bu araştırma, serbest zaman hakkının Türkiye’de hukuki durumu belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu araştırmada, doküman analizi yöntemi kullanılarak Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler, 1982 Anayasası ve yürürlükte bulunan kanunlar içerik analiziyle incelenerek, serbest zaman hakkına ilişkin mevcut düzenlemeler belirlenmeye çalışılmıştır. Yapılan doküman incelemesine konu olan belgelerin analizinde içerik analizi tekniği kullanılmış ve veriler, Resmî Gazete arşivlerinde yer alan kanunlar, 1982 Anayasası’na ait maddeler, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi’ne ait resmi internet sayfalarında yer alan uluslararası belgelere ilişkin dokümanlar üzerinden elde edilmiştir. İlgili dokümanların içeriğinde yer alan serbest zaman hakkına ilişkin ifadeler, araştırma kapsamında belirlenen referans kelimelerin taranması sonucunda elde edilmiştir. Araştırmada, serbest zaman hakkıyla ilgili belgeler üç farklı kategoride (uluslararası belgeler, anayasa ve kanun) tasnif edilmiştir. Araştırma sonuçlarına dayanarak yapılan değerlendirmede, belgelerin serbest zaman hakkını ne kadar detaylı ele aldığını ortaya koymaya çalışılmıştır. Tasnif edilen belgelerin içeriğinde serbest zaman hakkına yönelik hukuki düzenlemelerin genel olarak, çocuk, kadın, yaşlı, engelli, öğrenci, genç ve işçi gruplarına yönelik oluşturulmuş taahhütler biçiminde olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular ışığında, serbest zaman hakkıyla ilgili çeşitli öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Serbest zaman hakkı, Anayasa, Uluslararası sözleşmeler, Kanunlar

Kaynakça

• Anayasa Mahkemesi Kararı. (1965, 17 Mart). Resmî Gazete. (Sayı: 11955). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/11955.pdf
• Arslan, G. (2004). Birleşmiş milletler kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın ortadan kaldırılmasına dair sözleşme (Öngörülen haklar ve öngörülen usuller). İÜHFM, 62(1-2), 3-43.
• Avrupa Sosyal Şartı’nın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. (1989, 4 Temmuz). Resmî Gazete. (Sayı: 20215). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/ arsiv/20215.pdf
• Aydın, F. (Ed.). (2014). Avrupa sosyal şartı. Ankara: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yayınları. Beden Terbiyesi Kanunu. (1938, 16 Temmuz). Resmî Gazete. (Sayı: 3961). Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc018/kanuntbmmc018/kanuntbmmc01803530.pdf
• Beden Terbiyesi ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun. (1986, 21 Mayıs). Resmî Gazete. (Sayı: 19120). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr /arsiv/19120.pdf
• Byrne, S., & Lee Ludvigsen, J. A. (2023). Further towards the right to ‘safe leisure’: A case study of the Council of Europe’s 2016 Saint-Denis Convention. Annals of Leisure Research, 1-18. https://doi.org/10.1080 /11745398.2023.2232054
• Carr, N. (2017). Re-thinking the relation between leisure and freedom. Annals of Leisure Research, 20(2), 137-151. https://doi.org/10.1080/11745398.2016.1206723
• Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun. (2004, 29 Aralık). Resmî Gazete. (Sayı: 25685). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/12/ 20041229.htm#1
• Collins, T. (2007). Work, rest and play: Recent trends in the history of sport and leisure. Journal of Contemporary History, 42(2), 397-410. DOI: 10.1177/0022009407075770
• Coomans, F. (2011). The extraterritorial scope of the international covenant on economic, social and cultural rights in the work of the United Nations Committee on economic, social and cultural rights. Human Rights Law Review, 11(1), 1-35. https://doi.org/10.1093/hrlr/ngq055
• Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. (2018, 10 Temmuz). Resmî Gazete. (Sayı: 30474), Kararname Numarası:1. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180710-1.pdf
• Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun. (1994, 11 Aralık). Resmî Gazete. (Sayı: 22138). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/22138.pdf
• Çocuk Koruma Kanunu. (2005, 15 Temmuz). Resmî Gazete. (Sayı: 25876). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050715-1.htm Dernekler Kanunu. (2004, 23 Kasım). Resmî Gazete. (Sayı: 25649). Erişim adresi: https://www.resmigazete .gov.tr/eskiler/2004/11/20041123.htm#1
• Downward, P., & Rasciute, S. (2010). The relative demands for sports and leisure in England. European Sport Management Quarterly, 10(2), 189-214. https://doi.org /10.1080/16184740903552037 Ekiz, D. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. 6. Baskı, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Ekonomik, Kültürel ve Sosyal Haklar Uluslararası Sözleşmesi. (2003, 11 Ağustos). Resmî Gazete. (Sayı: 25196).
• Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/ 2003/08/20030811.htm#4
• Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. (2008, 18 Aralık). Resmî Gazete. (Sayı: 27084). Erişim adresi: https://www.resmigazete. gov.tr/eskiler/2008/12/20081218-4.htm Evans, T., Bellon, M., & Matthews, B. (2017). Leisure as a human right: an exploration of people with disabilities’ perceptions of leisure, arts and recreation participation through Australian Community Access Services. Annals of Leisure Research, 20(3), 331-348. https://doi.org/10.1080/11745398.2017.1307120
• Hallmann, K., Artime, C. M., Breuer, C., Dallmeyer, S., & Metz, M. (2017). Leisure participation: Modelling the decision to engage in sports and culture. Journal of Cultural Economics, 41, 467-487. DOI 10.1007/s10824-016-9275-8
• Henderson, K. A. (2014a). The imperative of leisure justice research. Leisure Sciences, 36(4), 340-348. https://doi.org/10.1080/01490400.2014.916971
• Henderson, K. A. (2014b). Promoting health and well-being through leisure: Introduction to the special issue. World Leisure Journal, 56(2), 96-98. https://doi.org/10.1080/16078055.2014.903730
• Hendriks, A. (2007). UN Convention on the rights of persons with disabilities. European Journal of Health Law, 14(3), 273-298.
• İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi. (1949, 27 Mayıs). Resmî Gazete. (Sayı: 7217). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7217.pdf
• İş Kanunu. (2003, 10 Haziran). Resmî Gazete. (Sayı: 25134). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr /eskiler/2003/06/20030610.htm#1
• Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi. (1985, 14 Ekim). Resmî Gazete. (Sayı: 18898). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18898.pdf
• Kanun Hükmünde Kararname. (2018, 09 Temmuz). Resmî Gazete. (Sayı: 30473, 3. Mükerrer). Erişim adresi: www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180709M3-1.pdf
• Kayırgan, H. (2021). Yargı kararları ışığında yıllık ücretli izin hakkı. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), 577-596. Doı: 10.51120/NEUHFD.2021.33
• McGrath, R., Young, J., & Adams, C. (2017). Leisure as a human right special edition introduction. Annals of Leisure Research, 20(3), 314-316. https://doi.org/10.1080 /11745398.2017.1322789
• Milletlerarası Sözleşme. (1995, 27 Ocak). Resmî Gazete. (Sayı: 22184). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/22184.pdf
• Milletlerarası Sözleşme. (2009, 14 Temmuz). Resmî Gazete. (Sayı: 27288). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/07/20090714-1.htm
• Milli Eğitim Temel Kanunu. (1973, 24 Haziran). Resmî Gazete. (Sayı: 14574). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/14574.pdf
• O’Cinneide, C. (2018). The European Social Charter and the UK: Why it matters. King’s Law Journal, 29(2), 275-296. https://doi.org/10.1080/09615768.2018.1502064
• Özel Öğretim Kurumları Kanunu. (2007, 14 Şubat). Resmî Gazete. (Sayı: 26434). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/02/20070214-1.htm
• Polis Yüksek Öğretim Kanunu. (2001, 09 Mayıs). Resmî Gazete. (Sayı: 24397). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/05/20010509.htm#1
• Richards, D. L., & Carbonetti, B. C. (2013). Worth what we decide: A defense of the right to leisure. The International Journal of Human Rights, 17(3), 329-349. https://doi.org/ 10.1080/11745398.2017.1322789 Risse, M. (2009). A right to work? A right to leisure? Labor rights as human rights. Law & Ethics of Human Rights, 3(1), 1-39. doi: 10.2202/1938-2545.1028
• Roberts, K. (2019). Youth and leisure. New York: Routledge.
• Sivan, A., & Veal, A. J. (2021). Leisure and human rights: The World Leisure Organization Charter for Leisure: Past, present and future. World Leisure Journal, 63(2), 133-140. https://doi.org/10.1080/16078055.2021.1918755
• Tacir, H. (2013). Yaşama hakkı kapsamında yaşamın başlangıcı. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 19(2), 1301-1320.
• Torabian, P., & Miller, M. C. (2017). Freedom of movement for all? Unpacking racialized travel experiences. Current Issues in Tourism, 20(9), 931-945. https://doi.org/ 10.1080/13683500.2016.1273882
• U.N. Genral Assebly. (1989). Convention on the rights of the child. Document A/RES/44/25 (12 December 1989) with Annex. Erişim adresi: http://wunrn.org/reference /pdf/Convention_Rights_Child.PDF
• Veal, A. J. (2015). Human rights, leisure and leisure studies. World Leisure Journal, 57(4), 249-272. https://doi.org/10.1080/16078055.2015.1081271
• Veal, A. J. (2021). International assessment of the right to leisure time. World Leisure Journal, 63(2), 141-151. https://doi.org/10.1080/16078055.2021.1918756
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. 11. Baskı, Ankara: Seçkin Yayınları. Yükseköğretim Kanunu. (1981, 06 Kasım). Resmî Gazete. (Sayı: 17506). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17506.pdf