KÖTÜ MUAMELEYE MARUZ KALAN ERGENLERDE ÖZ-YETERLİK ÇALIŞMALARI: BİR SİSTEMATİK DERLEME

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 87 - 110, 30.06.2023

Melike Türkmen , Tarık Tuncay

Öz

Son yıllarda öz-yeterlik kavramının, çocukluk çağı kötü muamelesinin çocuklar/ergenler üzerinde neden olduğu sorunların çözümlenebilmesinde etkili bir psikoterapi enstrümanı olduğunu ortaya koyan araştırmaların sayısı gittikçe artmaktadır. Bununla birlikte literatürde, geçmişte kötü muameleye maruz kalmış olan ergenlerin öz-yeterliklerine etki eden faktörleri inceleyen çalışmaların oldukça sınırlı sayıda olması dikkat çekmektedir. Sistematik derleme metodolojisinin kullanıldığı bu çalışmanın amacı, geçmişte kötü muameleye uğramış ergenlerin öz-yeterlik düzeylerine etki eden değişkenlerin tespit edilmesidir. Çalışma kapsamında Medical Subject Headings’e uygun olarak belirlenen anahtar kelimeler, PubMed, Web of Science ve Scopus olmak üzere üç ayrı elektronik veri tabanında taranmıştır. Literatür taramasının ardından seçim kriterlerini karşılayan 15 makale bu sistematik derleme çalışmasına dahil edilmiştir. Veriler, araştırmacılar tarafından oluşturulan kod cetveli aracılığıyla çekilmiş ve öyküsel anlatı yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışma bulguları; cinsel istismar, fiziksel istismar, duygusal istismar, duygusal ihmal, çocukluk çağı kötü muamelesi, cinsel istismarın şiddeti, istismarın şiddeti, romantik ilişkilerde kendini susturma stratejileri, travma sonrası stres bozukluğu semptomatolojisi, depresyon, alkol problemi, duygu düzenleme güçlüğü, algılanan stres ve içselleştirme semptomlarının öz-yeterlik üzerindeki olumsuz etkisini göstermiştir. Duygu düzenleme stratejilerinin, benlik saygısının, öfke kontrolünün, sosyal desteğin, başa çıkma becerisinin, travma odaklı bilişsel davranışsal terapi müdahalesinin ve algılanan aile desteğinin ise öz-yeterlik üzerindeki olumlu etkisini bildirmektedir. Bu sistematik derleme çalışması sonucunda; öz-yeterliğin geçmişte kötü muameleye uğramış ergenler üzerindeki koruyucu doğasına yönelik kanıtlar bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kötü muamele, öz-yeterlik, ergenlik dönemi, sistematik derleme

Self-Efficacy Studies in Adolescents Subjected to Maltreatment: A Systematic Review

Öz

In recent years, the number of studies showing that the concept of self-efficacy is an effective psychotherapy instrument in solving the problems caused by childhood maltreatment on children/adolescents has been increasing. However, it is noteworthy that there is a limited number of studies in the literature that specifically examine the factors affecting the self-efficacy levels of adolescents who have been exposed to maltreatment in the past. This systematic review study aims to determine the factors affecting self-efficacy in adolescents who have been exposed to maltreatment in the past. Within the scope of the study, the keywords determined by Medical Subject Headings were scanned in three different electronic databases: PubMed, Web of Science and Scopus. After the literature review, 15 articles meeting the selection criteria were included in this systematic review. The data were drawn through the code ruler created by the researchers and analyzed with the narrative method. The study findings included the factors that negatively affect self-efficacy were sexual abuse, physical abuse, emotional abuse, emotional neglect, childhood maltreatment, the severity of abuse, the severity of sexual abuse, self-silencing strategies in romantic relationships, post-traumatic stress disorder symptomatology, depression, alcohol problem, emotional dysregulation, perceived stress and internalizing symptoms. The positive effects of emotion regulation strategies, self-esteem, anger control, social support, coping skills, trauma-focused cognitive behavioral therapy intervention, and perceived family support on self-efficacy were also reported. This systematic review study concluded that there is evidence for the protective nature of self-efficacy in adolescents who have been abused in the past.

Anahtar Kelimeler

Maltreatment, self-efficacy, adolescence, systematic review

Kaynakça

• Adjorlolo, S., Adu‐Poku, S., Andoh‐Arthur, J., Botchway, I., ve Miyakado, B.P. (2017). Demographic factors, childhood maltreatment and psychological functioning among university students' in Ghana: A retrospective study. Int J Psychol, 52, 9-17.
• Alpay, E.H., Aydın, A., ve Bellur, Z. (2017). Çocukluk çağı travmalarının depresyon ve travma sonrası stres belirtileri ile ilişkisinde duygu düzenleme güçlüklerinin aracı rolü. Klinik Psikiyatri Dergisi, 20, 218-226.
• Arslan, G., ve Balkıs, M. (2016). Ergenlerde duygusal istismar, problem davranışlar, özyeterlik ve psikolojik sağlamlık arasındaki ilişki. Sakarya University Journal of Education, 6, 8-22.
• Ayan, A. (2017). Yalnızlık ve utangaçlık düzeyinin öz-yeterlik ve öfke kontrolü üzerine etkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 87-108.
• Baiocchi, M., Friedberg, R., Rosenman, E., Amuyunzu-Nyamongo, M., Oguda, G., Otieno, D., ve Sarnquist, C. (2019). Prevalence and risk factors for sexual assault among class 6 female students in unplanned settlements of Nairobi, Kenya: Baseline analysis from the IMPower & Sources of Strength cluster randomized controlled trial. PLoS one, 14, 1-12.
• Bakır, E., Kapucu, S. (2017). Çocuk ihmali ve istismarının Türkiye’de yapılan araştırmalara yansıması: Bir literatür incelemesi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 4, 13-24
• Balat, G., Sezer, T., ve Tunçeli, H. (2014). Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden çocukların annelerinin öz-yeterlik ve öfke düzeylerinin incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 47-63.
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: toward a unifying theory of behavioral change. Psychol Rev, 84, 191-215.
• Barker, R.L. (1999). The Social Work Dictionary. Fourth edition, Washington DC: NASW Press.
• Benight, C.C., ve Bandura, A. (2004). Social cognitive theory of posttraumatic recovery: The role of perceived self-efficacy. Behav Res Ther, 42, 1129-1148.
• Burns, E.E., Jackson, J.L., ve Harding, H.G. (2010). Child maltreatment, emotion regulation, and posttraumatic stress: The impact of emotional abuse. J Aggress Maltreat Trauma, 19, 801-819.
• Çalık Var, E., ve Kılıç Ceyhan., E. (2016). Ruh sağlığı alanında kanıta dayalı sosyal hizmet uygulamaları. Soc Sci Res, 9, 1062-1069.
• Caprara, G.V., Barbaranelli, C., Pastorelli, C., ve Cervone, D. (2004). The contribution of self-efficacy beliefs to psychosocial outcomes in adolescence: Predicting beyond global dispositional tendencies. Pers Individ Dif, 37, 751-763.
• Cénat, J.M., Derivois, D., Hébert, M., Amédée, L.M., ve Karray, A. (2018). Multiple traumas and resilience among street children in Haiti: Psychopathology of survival. Child Abuse Negl, 79, 85-97.
• Day, T., ve Kearney, C.A. (2016). Resilience variables and posttraumatic symptoms among maltreated youth. J Aggress Maltreat Trauma, 25, 991-1005.
• Devonport, T.J., ve Lane, A.M. (2006). Relationships between self-efficacy, coping and student retention. Soc Behav Pers, 34, 127-138.
• Farina, V., Salemi, S., Tatari, F., Abdoli, N., Jouybari, T. A., Alikhani, M., ve Zakiei, A. (2018). Trauma-focused cognitive behavioral therapy a clinical trial to increase self-efficacy in abused the primary school children. Journal of Education and Health Promotion, 7, 1-6.
• Fassler, I.R., Amodeo, M., Griffin, M.L., Clay, C.M, ve Ellis, M.A. (2005). Predicting long-term outcomes for women sexually abused in childhood: Contribution of abuse severity versus family environment. Child Abuse Negl, 29, 269-284.
• Gilbert, R., Widom, C.S., Browne, K., Fergusson, D., Webb, E, ve Janson, S. (2009). Burden and consequences of child maltreatment in high-income countries. Lancet, 373, 68-81.
• Guerra, C., Farkas, C., ve Moncada, L. (2018). Depression, anxiety and PTSD in sexually abused adolescents: Association with self-efficacy, coping and family support. Child Abuse Negl, 76, 310-320.
• Haj-yahia, M.M., Hassan-Abbas, N., Malka, M., ve Sokar, S. (2019). Exposure to family violence in childhood, self-efficacy, and posttraumatic stress symptoms in young adulthood. J Interpers Violence, 1-28.
• Hong, F., Tarullo, A.R., Mercurio, A.E., Liu, S., Cai, Q., Ve Malley-Morrison, K. (2018). Childhood maltreatment and perceived stress in young adults: The role of emotion regulation strategies, self-efficacy, and resilience. Child Abuse Negl, 86, 136-146.
• Hornor, G. (2014). Child neglect: Assessment and intervention. J Pediatr Health Care, 28, 186-192.
• Hussain, S., ve Munaf, S. (2012). Perceived father acceptance-rejection in childhood and psychological adjustment in adulthood. International Journal of Business and Social Science, 3, 149-156.
• Kaya Kılıç, A., ve Tekin, H.H. (2018). Tıbbi sosyal hizmet birimine bildirilen çocuk ihmal ve istismar vakalarının retrospektif incelenmesi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 11, 62-74.
• Kendall-Tackett, K. (2002). The health effects of childhood abuse: four pathways by which abuse can influence health. Child Abuse Negl, 26, 715-729.
• Kim, J., ve Cicchetti, D. (2003). Social self-efficacy and behavior problems in maltreated and nonmaltreated children. J Clin Child Adolesc Psychol, 32, 106-117.
• Kim, Y., Bender, K., Ferguson, K.M., Begun, S., ve Dinitto, D.M. (2018). Trauma and posttraumatic stress disorder among homeless young adults: The importance of victimization experiences in childhood and once homeless. J Emot Behav Disord, 26, 131-142.
• Kırman, T., ve Atak, H. (2020). Yetişkinliğe geçiş döneminde yabancılaşma: Çocukluk çağı ruhsal travmaları ve eylemliliğin yordayıcılığı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13, 601-612.
• Klanecky, A.K., Woolman, E.O., ve Becker, M.M. (2015). Child abuse exposure, emotion regulation, and drinking refusal self-efficacy: An analysis of problem drinking in college students. Am J Drug Alcohol Abuse, 41, 188-196.
• Koç, F., Aksit, S., Tomba, A., Aydın, C., Koturoğlu, G., Aslan, A., Çetin, S., ve Solak, U. (2012). Çocuk istismarı ve ihmali olgularımızın demografik ve klinik özellikleri: Ege Üniversitesi Çocuk Koruma Birimi’nin bir yıllık deneyimi. Türk Pediatri Arşivi, 47(2), 119-124.
• Koçmarlar, H., ve Akbağ, M. (2016). Ergenlerin anne baba ve öğretmenlerinden algıladıkları duygusal istismarın öz-yeterlikleri üzerindeki yordayıcı etkisi üzerine bir inceleme. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8, 1323- 1360.
• Lamoureux, B.E., Palmieri, P.A., Jackson, A.P., ve Hobfoll, S.E. (2012). Child sexual abuse and adulthood-interpersonal outcomes: Examining pathways for intervention. Psychol Trauma, 4, 605-613.
• Lane, A.M., Jones, L., ve Stevens, M.J. (2002). Coping with failure: The effects of selfesteem and coping on changes in self-efficacy. J. Sport Behav, 25, 331-345
• Lazarus, R.S., ve Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. Springer Publishing Company.
• Liberati, A., Altman, D. G., Tetzlaff, J., Mulrow, C., Gøtzsche, P. C., Ioannidis, J. P., ve Moher, D. (2009). The PRISMA statement for reporting systematic reviews and meta-analyses of studies that evaluate health care interventions: explanation and elaboration. Journal of Clinical Epidemiology, 62(10), e1-e34.
• Mcgee, R.A., Wolfe, D.A., ve Wilson, S.K. (1997). Multiple maltreatment experiences and adolescent behavior problems: Adolescents' perspectives. Dev Psychopathol, 9, 131-149.
• Miller, J.A., Smith, E.A., Coffman, D., Mathews, C., ve Wegner, L. (2016). Forced sexual experiences and sexual situation self‐efficacy among South African youth. J Res Adolesc, 26, 673-686.
• Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D.G., ve The Prisma Group. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and metaanalyses: The PRISMA Statement. Annals Int Med, 151, 264-269.
• Mullen, P.E., Martin, J.L., Anderson, J.C., Romans, S.E., ve Herbison, G.P. (1996). The long-term impact of the physical, emotional and sexual abuse of children: A community study. Child Abuse Negl, 20, 7-21.
• Muris, P., Mayer, B., Van Lint, C., ve Hofman, S. (2008). Attentional control and psychopathological symptoms in children. Pers Individ Dif, 44, 1495-1505.
• Neria, Y., Bromet, E.J., Sievers, S., Lavelle, J., ve Fochtmann, L.J. (2002). Trauma exposure and posttraumatic stress disorder in psychosis: Findings from a firstadmission cohort. J Consult Clin Psychol, 70, 246-251.
• Peker, A., ve Ekinci, E. (2016). Genel öz-yeterliğin siber zorbalıkla başa çıkma davranışları üzerindeki yordayıcı etkisi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5, 2126-2140.
• Powers, J.L., Eckenrode, J., ve Jaklitsch, B. (1990). Maltreatment among runaway and homeless youth. Child Abuse Negl, 14, 87-98.
• Putnam, F.W. (2006). The impact of trauma on child development. Juv Fam Court J, 57, 1-11.
• Rode, D., ve Rode, M. (2017). Characteristics of children experiencing direct and indirect domestic violence and abuse. Problems of Forensic Sciences, 112, 155-175.
• Rode, D., Rode, M., Marganski, A.J., ve Januszek, M. (2019). The impact of physical abuse & exposure to parental IPV on young adolescents in Poland: A clinical assessment and comparison of psychological outcomes. J Fam Violence, 34, 435-447.
• Runyan, D., Wattam, C., Ikeda, R., Hassan, F., ve Ramiro, L. (2002). Child abuse and neglect by parents and other caregivers. World Report on Violence and Health, 57-86.
• Sachs-Ericson, N., Medley, A.N., Kendall-Tackett, K., ve Taylor, J. (2011). Childhood abuse and current health problems among older adults: The mediating role of self-efficacy. Psychol Vıolence, 1, 106-120. Sakız, G. (2013). Başarıda anahtar kelime: Öz-yeterlik. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), 185-210.
• Shaffer, A., Yates, T.M., ve Egeland, B.R. (2009). The relation of emotional maltreatment to early adolescent competence: Developmental processes in a prospective study. Child Abuse Negl, 33, 36-44.
• Singer, M.J., Humphreys, K.L., ve Lee, S.S. (2016). Coping self-efficacy mediates the association between child abuse and ADHD in adulthood. J Atten Disord, 20, 695-703.
• Springer, K.W., Sheridan, J., Kuo, D., ve Carnes, M. (2003). The long-term health outcomes of childhood abuse. J Gen Intern Med, 18, 864- 870.
• Sterzing, P.R., Auslander, W.F., Ratliff, G.A., Gerke, D.R., Edmond, T., ve Jonson Reid, M. (2020). Exploring bullying perpetration and victimization among adolescent girls in the child welfare system: Bully-only, victim-only, bully-victim, and noninvolved roles. J Interpers Violence, 35, 1311-1333.
• Tekin, H.H. (2020). Çocukluk çağı travmalarının öteki yüzü: Adölesan gebelik, (1. Baskı). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
• TÜİK. (2016). Güvenlik birimlerine gelen veya getirilen çocuklara ait veriler. Url: http://www.tuik.gov.tr, 14 Eylül 2020.
• TÜİK. (2017). Adli İstatistikler. Url: http://www.tuik.gov.tr, 08 Eylül 2020.
• Tyler, K.A., Schmitz, R.M., ve Ray, C.M. (2019). Social and psychological resources among homeless youth: Protection against risk for physical victimization. J Soc Distress Homeless, 28, 115-122.
• Vaillancourt-Morel, M.P., Bergeron, S., Blais, M., ve Hébert, M. (2019). Longitudinal associations between childhood sexual abuse, silencing the self, and sexual selfefficacy in adolescents. Arch Sex Behav, 48, 2125-2135.
• Valdez, C.E., Lim, B.H.P., ve Parker, C.P. (2015). Positive change following adversity and psychological adjustment over time in abused foster youth. Child Abuse Negl, 48, 80-91.
• WHO (World Health Organization). (2006). Preventing child maltreatment: a guide to taking action and generating evidence, 1-89.
• Willemse, M. (2008). Exploring the relationship between self-efficacy and aggression in a group of adolescents in the peri-urban town of Worcester, (Doctoral Dissertation), University of Stellenbosch, Stellenbosch.
• Yaman, F., ve Tuncay, T. (2020). Ölümcül çocuk istismarları ve Türkiye çocuk koruma sistemine yönelik bir değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31, 1370-1393.
• Yıldırım, D.D. (2018). 10-14 yaş ergenlerin öz-yeterlik düzeyinin anksiyete duyarlılığı ve ebeveyn tutumu ile ilişkisinin incelenmesi, (Yüksek Lisans Tezi), Gelişim Üniversitesi, İstanbul.