KRONİK HASTALIĞA SAHİP KİŞİLERE BAKIM VERENLERİN STRES DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 3, 469 - 486, 31.12.2023

Nilgün Erdoğan , Dilek Talhaoğlu , Oktay Bektas

Öz

Amaç: Bakım verme, diğer sorumluluklarla çelişen stresli bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Çalışmada Bakım Veren Stres Ölçeği beşli likert haline getirilmiş ve ölçeğin geçerlilik ve güvenirlik analizleri yapıldıktan sonra kronik hastalığa sahip kişilere bakım verenlerin yaşadıkları stres düzeyini belirlemek amaçlanmıştır.
Yöntem: Çalışma nicel araştırma yöntemlerinden tanımlayıcı çalışma deseninde yapılmıştır. Araştırmanın hedef evrenini Niğde il merkezinde yaşayan kronik hastalığa sahip kişilere bakım verenler oluşturmaktadır. Veri toplama araçları olarak; bakım verenin stres düzeyi, aile bireyine gösterdiği tepkiler ve bakım sunma aktivitelerine ilişkin soruları içeren bakım veren stres ölçeği kullanılmıştır, Katılımcıların soruları Evet (1) veya Hayır (0) şeklinde cevapladıkları ölçek, 5’li likertli ölçek haline getirilip geçerlilik ve güvenirlik analizleri yapıldıktan sonra son halini alan ölçek bakım verenlere uygulanmıştır. Verileri toplama sürecinde çevrimiçi anket formu (Google Form) hazırlanmış, katılımcılara; WhatsApp, e-posta ve kişisel ilişkiler yoluyla ulaşılmıştır.
Bulgular: : Ölçeğin yapı geçerliği kapsamında açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Güvenirlik analizinde ise Cronbach's Alpha değeri 0,89 bulunmuştur. Bakım alanların, %64.8‘i kadın, %48.2’si 51 yaş ve üzeri, %80.9’u evli, %35.0’ı yükseköğretim mezunu, %28.4’ü ev hanımıdır. Bakım verenlerin ise, %73.5’i erkek, %41.2’si 18-28 yaş grubunda, %58.8’i evli, %47.5’i lisans ve üzeri, %33.5’i memur, %17.9’u ailesi ile birlikte yaşamaktadır. Bakım verenlerin %44.4’ü genel olarak sağlık durumunu iyi olarak değerlendirmektedir, %65.8’inin kronik hastalığı yoktur ve bakım verme işi %75.5’inde yorucu bulunmuştur.
Sonuç: Hastaların tanıtıcı özellikleri ile bakım vericilerin stres ölçeği puan ortalamaları karşılaştırıldığında; hastaların yaşının, medeni durumunun, eğitim durumunun ve sosyal güvence varlığının istatistiksel olarak bakım vericilerin stres düzeyini etkilemediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

kronik hastalık, hasta bakımı, stres

chronic disease, patient care, stress

Öz

Determination of Stress Levels of Caregivers of People with Chronic Disease
Purpose: Caregiving is defined as a stressful process that conflicts with other responsibilities. In the study, the Caregiver Stress Scale was transformed into a five-point Likert scale, and after the validity and reliability analyzes of the scale were made, it was aimed to determine the stress level experienced by the caregivers of people with chronic diseases.

Method: The study was conducted in a descriptive study design, one of the quantitative research methods. The target population of the research is the caregivers of people with chronic diseases living in the city center of Niğde. As data collection tools; The caregiver stress scale, which includes questions about the caregiver's stress level, reactions to the family member, and caregiving activities, was used. The scale, which took its final form, was applied to caregivers. During the data collection process, an online survey form (Google Form) was prepared and the participants; Reached via WhatsApp, e-mail and personal contacts.

Results: Explanatory and confirmatory factor analysis was performed within the scope of construct validity of the scale. In the reliability analysis, the Cronbach's Alpha value was found to be 0.89. Of the care recipients, 64.8% are women, 48.2% are 51 years and older, 80.9% are married, 35.0% are higher education graduates, 28.4% are housewives. Of the caregivers, 73.5% are male, 41.2% are in the 18-28 age group, 58.8% are married, 47.5% are undergraduate or higher, 33.5% are civil servants, and 17.9% live with their families. 44.4% of the caregivers evaluated their general health status as good, 65.8% had no chronic disease and the caregiving work was found tiring in 75.5%.

Conclusion: When the descriptive characteristics of the patients and the stress scale mean scores of the caregivers were compared; It was determined that the age, marital status, educational status and social security of the patients did not statistically affect the stress level of the caregivers.

Anahtar Kelimeler

kronik hastalık, hasta bakımı, stres

Kaynakça

• Acar, A. E. (2011). Kronik hastalıkların, hastaların aile işlevleri ve yaşam doyumları üzerine etkisi. DEÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Izmir. http://hdl.handle.net/20.500.12397/7176
• Balcı, S., & Ahi, B. (2017). SPSS Kullanma Kılavuzu: SPSS ile Adım Adım Veri Analizi. Anı Yayıncılık, Ankara, 178.
• Biggs, A., Brough, P., & Drummond, S. (2017). Lazarus and Folkman’s psychological stress and coping theory. The handbook of stress and health: A guide to research and practice, 351-364.
• Chronister, J., Chan, F., Sasson-Gelman, E. J., & Chiu, C.-Y. (2010). The association of stress-coping variables to quality of life among caregivers of individuals with traumatic brain injury. NeuroRehabilitation, 27(1), 49-62. doi: 10.3233/NRE-2010-0580
• Çetinkaya, Y. (2006). Kanser hastalarına bakım verenlerde stres, stres yaratan durumlar ve etkilerinin incelenmesi. Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Doğan, R. (2019). Evde bakım hizmetinden yararlanan hastaların yakınlarının genel ruhsal sağlık durumları ve bakım yükünün incelenmesi. Karabük Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Karabük.
• Duxbury, L., Higgins, C., & Smart, R. (2011). Elder care and the impact of caregiver strain on the health of employed caregivers. Work, 40(1), 29-40. doi: 10.3233/WOR-2011-1204
• Folkman, S., & Lazarus, R. S. (1980). An analysis of coping in a middle-aged community sample. Journal of health and social behavior, 219-239. https://doi.org/10.2307/2136617
• Gallagher, D., Ni Mhaolain, A., Crosby, L., Ryan, D., Lacey, L., Coen, R. F., . . . Cunningham, C. (2011). Self-efficacy for managing dementia may protect against burden and depression in Alzheimer's caregivers. Aging & mental health, 15(6), 663-670. doi: 10.1080/13607863.2011.562179
• Given, B., Wyatt, G., Given, C., Gift, A., Sherwood, P., DeVoss, D., & Rahbar, M. (2004). Burden and depression among caregivers of patients with cancer at the end-of-life. Oncology Nursing Forum, 31(6), 1105–1117. doi: 10.1188/04.ONF.1105-1117
• Gök, H., & Çatıker, A. (2019). Evde Bakim Hastalarinin Bakim Vericilerindeki Stres Düzeyi ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 35(3), 115-122.
• Gräßel, E., & Adabbo, R. (2011). Perceived burden of informal caregivers of a chronically ill older family member: Burden in the context of the transactional stress model of Lazarus and Folkman. GeroPsych: The Journal of Gerontopsychology and Geriatric Psychiatry, 24(3), 143. https://doi.org/10.1024/1662-9647/a000042
• Güçlü, N. (2001). Stres yönetimi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 93-109.
• Karaaslan, A. (2013). Kanserli hastalara bakım veren aile üyelerinin bakım yükü ve algıladıkları sosyal destek düzeyi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Karataş, H., & Kelleci, M. (2021). Psikososyal Bakım Yetkinliği Öz Değerlendirme Ölçeği’nin geliştirilmesi geçerlik ve güvenirlik çalışması. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 12(3), 263-271. DOI: 10.14744/phd.2021.12499
• Kaya, E. (2019). Hastasına evde bakım verenlerde stres düzeyi ve stresle başa çıkmada sosyal desteğin etkisi. Balıkesir Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• Lee, E.-J., DeDios, S., Fong, M. W., Simonette, C., & Lee, G. K. (2013). Gender differences in coping among spousal caregivers of persons with multiple sclerosis. Journal of rehabilitation, 79(4), 46.
• Li, Q., Mak, Y. W., & Loke, A. (2013). Spouses' experience of caregiving for cancer patients: a literature review. International nursing review, 60(2), 178-187. doi: 10.1111/inr.12000
• Malak, A., & Dicle A. (2008). Beyin tümörlü hastalarda bakım verenlerin yükü ve etkileyen faktörler. Türk Nöroşirürji Dergisi, 18(2), 118-121.
• Ozcelik, H., & Erdogan, N. (2022). Relationship between the needs of Turkish relatives of patients admitted to an intensive care unit and their coping styles. OMEGA-Journal of Death and Dying, 85(4), 990-1006. https://doi.org/10.1177/0030222820960963
• Özdemir, Ü., & Taşçı, S. (2013). Kronik hastalıklarda psikososyal sorunlar ve bakım. ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(1), 57-72.
• Pearlin, L. I., Mullan, J. T., Semple, S. J., & Skaff, M. M. (1990). Caregiving and the stress process: An overview of concepts and their measures. The gerontologist, 30(5), 583-594. doi: 10.1093/geront/30.5.583.
• Perrig-Chiello, P., & Hutchison, S. (2010). Family caregivers of elderly persons: A differential perspective on stressors, resources, and well-being. GeroPsych: The Journal of Gerontopsychology and Geriatric Psychiatry, 23(4), 195. https://doi.org/10.1024/1662-9647/a000025
• Perz, J., Ussher, J. M., Butow, P., & Wain, G. (2011). Gender differences in cancer carer psychological distress: an analysis of moderators and mediators. European journal of cancer care, 20(5), 610-619. doi: 10.1111/j.1365-2354.2011.01257.x.
• Robinson, B. C. (1983). Validation of a caregiver strain index. Journal of gerontology, 38(3), 344-348. doi: 10.1093/geronj/38.3.344.
• Schneiderman, N., Ironson, G., & Siegel, S. D. (2005). Stress and health: psychological, behavioral, and biological determinants. Annual review of clinical psychology, 1, 607. doi: 10.1146/annurev.clinpsy.1.102803.144141
• Seçer, İ. (2013). SPSS ve LISREL ile pratik veri analizi: Analiz ve Raporlaştırma. Anı Yayıncılık, 4. Baskı.
• Sullivan, M. T. (2002). The modified caregiver strain index (CSI). The gerontologist, 30(5), 583-594.
• Uğur, Ö. (2006). Onkoloji hastasına evde bakım verenlerin bakım yükünün incelenmesi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İzmir.
• Wierenga, K. L., Lehto, R. H., & Given, B. (2017). Emotion regulation in chronic disease populations: An integrative review. Research and theory for nursing practice, 31(3), 247-271. doi: 10.1891/1541-6577.31.3.247.
• Wilborn-Lee, B. (2015). The effects of stress and burden on caregivers of individuals with a chronic illness. Walden University, Walden Dissertations and Doctoral Studies. 1469. https://scholarworks.waldenu.edu/dissertations/1469
• Williams, I. C. (2005). Emotional health of black and white dementia caregivers: A contextual examination. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 60(6), P287-P295. doi: 10.1093/geronb/60.6.p287.
• Yıldız, E., Dedeli, Ö., & Pakyüz, S. Ç. (2016). Kanser hastalarına bakım veren aile üyelerinin bakım yükü ve yaşam kalitesinin incelenmesi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 13(3), 216-225.