The Tombstones In The Graveyard Of Uskudar Ayazma Mosque

Yıl 2018, Cilt: 27 Sayı: 1, 197 - 249, 29.04.2018

Sahure Yariş

https://doi.org/10.29135/std.321692

Cited By: 6

Öz

The tombstones, which have an important place in the Turkish plastic arts, have an aesthetic value depending on the changing and developing artistic values in history. These works reflect the emotions and thoughts of the era they belong to, their books and their ornaments, their artistic taste, their economic and social characteristics, their literary direction and their aesthetic concerns. In the article 43 pieces of tombstones in Ayazma Mosque Treasury located in Üsküdar District of Istanbul were investigated. Of these stones, 26 are male and 13 are female gravestones, while the identities of 4 stones are not clear. These Ottoman Period stones are dated to the course from the end of the XVIIth C. to the beginning of the XXth C. In the study, the works were photographed and the inscriptions were read, the title types of the tombstones and the decoration features were discussed. The aesthetic appearance and the identity of the lying in the grave, the profile, the profession, the title, names used, nicknames, causes of death, diseases; wishes and wishes from the creator and the people; these works, which reflect important information about beliefs, are explained separately and finally a general evaluation has been made. In the study, these stones carrying ethnographic and historical documents were tried to be explained scientifically and their place in Turkish-Islamic art.

Anahtar Kelimeler

inscription, ornament, İstanbul, mosque, gravestone, ornament

Üsküdar Ayazma Camii Haziresindeki Mezar Taşları

Öz

Türk plâstik sanatları içerisinde önemli bir yeri olan mezar taşları, tarih içerisinde değişen ve gelişen sanat değerlerine bağlı olarak bir estetik değer taşımaktadır. Bu eserler, kitabeleri ve süslemeleriyle ait oldukları dönemin duygu ve düşüncelerini, sanat zevkini, ekonomik ve sosyal özelliklerini, edebî yönünü, estetik kaygılarını yansıtmaktadır. Makalede İstanbul’un Üsküdar semtinde bulunan Ayazma Camii Hazinesi’ndeki 43 adet mezar taşı incelenmiştir. Bu taşlardan 26’sı erkek, 13’ü kadın mezar taşıdır. 4 taşın ise kimliği belli değildir. Osmanlı Dönemi’ne ait olan bu taşlar, XVII. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarına tarihlenir. Çalışmada eserler fotoğraflanarak kitabeleri okunmuş, mezar taşlarının başlık tipleri ve süsleme özellikleri ele alınmıştır. Hazirede bulunan, estetik görünümleri ile mezarda yatanın kimliğini, sülâlesini, mesleğini, unvanını; kullanılan isimleri, lakapları, ölüm sebeplerini, hastalıkları; yaratandan ve insanlardan istek ve dilekleri; inanışlarla ilgili önemli bilgileri yansıtan bu eserler, ayrı ayrı açıklanmış, nihayette genel bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışmada, etnografik ve tarihî belge niteliği taşıyan bu taşlar, bilimsel olarak tanıtılarak Türk-İslam sanatındaki yerleri anlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kitabe, mezar taşı, süsleme, İstanbul, cami

Kaynakça

• Açıkgözoğlu, A. S. (1999). “Hattat Sami Efendi’nin Mezar Taşı Kitabeleri”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul, 129-139.
• Akar, A. (1969). “Tezyini Sanatlarımızda Vazo Motifleri”, Vakıflar Dergisi, 8, 267-272, Ankara.
• Alparslan, A. (1992). Ünlü Türk Hattatları. Ankara: Yayın evi. Ayvazoğlu, B. (2005). Güller Kitabı. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Bakırcı, N. (2005). Mevlevi Mezar Taşları. Konya: Rumi Yayınları.
• Baque, J. L. – Laqueur, H. P. – Vatin, N. (1990). “Tarihsel Kaynak Olarak Osmanlı Mezarlıkları, Uygulanan Yöntemler ve Bilgisayarda Yapılabilecek İşlemler”, Erdem, Sayı 16, Ankara, 197-216.
• Barışta, H. Ö. (2002). “Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk Mezar Taşlarından Bazı Takı Tasvirleri”, XIII. TTK Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, 1311-1313.
• Baş, G. (2012). “Mardin’de Türk Dönemine Ait Bilinmeyen Bir Mezar ve Mezar Taşları”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 61, Ankara, 31-46.
• Başkan, S. (1990). “Başlangıcından 14. Yüzyıl Sonuna Kadar Anadolu Mezartaşları ve Karamanoğlulları Devri Konya Mezartaşları Üzerine Bir İnceleme”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 67, İstanbul, 203-215.
• Başkan, S. (1996). Karamanoğulları Dönemi Konya Mezar Taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Bayram, S. (1993). “Mühr-ü Süleyman ve Türk Kültüründeki Yeri”, Sanat Tarihinde İkonoğrafik Araştırmalar, Güler İnal’a Armağan, Ankara, 61-72.
• Biçici, H. K. (2012). Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları, Turkish Studies, Sayı 7, Ankara, 1063-1105.
• Biçici, H. K. (2013). Muğla Ortakent’te Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları II, The Journal of Academic Social Science Studies, Akademik Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sayı 6, Lorient\Fransa, 1373-1436.
• Çal, H. (1998). İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar, Eyüpsultan Sempozyumu III, İstanbul, 206-225.
• Çal, H.- İltar, G. (2011). Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları. Ankara: Giresun Valiliği.
• Çakmakoğlu Kuru, A. (1997). “Orta Asya Türk Sanatında Palmet ve Lale Motiflerinin Değerlendirilmesi Hakkında Bir Deneme”, Belleten, Sayı 61, 4-37.
• Çoruhlu, Y. (1998). “Eyüp ve Çevresindeki Mezar Taslarında Görülen Kâse İçinde Meyve Tasvirlerinin Sembolizmi”, Eyüp Sultan Sempozyumu II, İstanbul, 108-207.
• Çulpan, C. (1961). Serviler II. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Daş, E. – Çakmak, Ş. (2013). Karşıkaya’nın Taş Çiçekleri. İzmir: Karşıyaka Belediyesi Kültür Yayınları.
• Derman, U. (1975). Mezar Kitabelerinde Yazı Sanatımız. Turing Otomobil Kurumu Belleteni 49\328, İstanbul, 36-47.
• Doğan, B. (2009). Edirne Gazi Mihal Cami Haziresi’ndeki Mezar Taşları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Doğanay, A. (1999). Eyüp Sultan Camii Civarındaki Bazı Mezarların Natüralist Üslupta Klasik Devir Süslemeleri. Eyüp Sultan Sempozyumu II, İstanbul, 260-267.
• Eldem, E. (2006). İstanbul›da Ölüm Osmanlı-İslam Kültüründe Ölüm ve Ritüelleri. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Erbek, G. (1989). Hayat Ağacı Motifi I. Antika, 15, İstanbul, 26-36.
• Ersoy, A. (2002). Eyüp’teki Mezar Taşlarında Servi Ağacı Kültü. Eyüp Sultan Sempozyumu V, İstanbul, 90-95.
• Gündoğdu, H. (1993). “İkonografik Açıdan Türk Sanatında Rumi ve Palmetler”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal’a Armağan, Ankara, 197-211.
• İşli, H. N. (2009). Osmanlı Serpuşları, İstanbul: Kültür Başkenti Ajansı Yayınları.
• Karaca, F. (2001). Mezar Taşlarına Yansıyan Şekliyle Türk Kültüründe Hayat ve Ölümle İlgili Bazı Değerlendirmeler. İslami Araştırmalar Dergisi, 14, 501-512.
• Koloğlu, O. (1978). İslam›da Başlık, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kuban, D. (1954). Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kutlu, H. (2005). Kaybolan Medeniyetimiz Hekimoğlu Ali Paşa Camii Haziresi’ndeki Tarihi Mezar Taşları, İstanbul: Damla Yayınevi.
• Laqueur, H. P. (1984). “Osmanlı Mezar Taşlarının Süslemesinde Bitkisel Motifler”, Suud Kemal Yetkin’e Armağan, Hacettepe Üniversitesi Armağan Dizisi:1, Ankara, 263-273.
• Laqueur, H. P. (1997). Hüve’l-Bâki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, (Çev.: Selahattin Dilidüzgün), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Muşmal, H. – Kunt, İ. – Çetinaslan, M. (2014). “Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Külliyesindeki Türbelerde Yer Alan Mezar Taşları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 35, Konya, 165-215.
• Nefes, E. (2006). Samsun Merkez Kökçüoğlu Mezarlığı’ndaki Kitabesinden Hareketle Hattat Mısrî-Zâde İle İlgili Bir Değerlendirme. Ekev Akademi Dergisi, Sayı 29, 289-295.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.2, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Subaşı, H. (1987). Yazıya Giriş, İstanbul: Dersaadet Yayınevi.
• Tali, Ş. (2013). “Kayseri\Gesi Mezarlığı Mezar Taşları Üzerine Bir Değerlendirme”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 49, Erzurum, 359-390. Doi: 1182.
• Ülgen, A. (1990). Tanzimat Günlerinde Türk Mimari Üslubu-Tanzimat Döneminde Batılılaşma Akımıyla Türk Mimarisine Giren Üsluplar ve Üslup Özellikleri. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3, 67-71.
• Ünver, A.S. (1967). “Çiçek Tarihimizde Türk Karanfilleri”, Türk Etnografya Dergisi, Sayı 9, Ankara, 5-12.
• Ünver, A.S. (1971). “Türkiye’de Lale Tarihi’”, Vakıflar Dergisi, Sayı 9, Ankara, 265-276.
• Yariş, S. (2017). “Rum Mehmet Paşa Cami Haziresi’ndeki Mezar Taşları”, Turkish Studies, Sayı 12/13, Ankara, 577-642. Doi: 11632.