Türkiye’de Anıtsal Yapıların Korunmasında Uygulama Boyutunda Yaşanan Sorunlar: Ayasofya Müzesi ve Fatih Camii Örnekleri

Yıl 2019, Cilt: 28 Sayı: 1, 39 - 65, 03.05.2019

Burcu Selcen Coşkun

https://doi.org/10.29135/std.507263

Cited By: 1

Öz

Türkiye’nin zengin mimari mirasının küçük bir bölümünü oluşturan anıtsal yapılar, sahip oldukları değerler ve geçmişe tanıklıklarıyla özenle korunmayı hak etmektedirler. Oysa, Cumhuriyet’in ilanından günümüze, koruma faaliyetleri dikkate alındığında Türkiye’de karar alma ve uygulama mekanizmaları arasında var olan bir takım uyumsuzlukların, bu yapıların özgün değerlerine olumsuz etkisi olduğu görülür. Bu makalede söz konusu uyumsuzlukların ve kaynaklarının araştırılması hedeflenmiştir. Bunu yaparken, makalede öncelikle 1923’ten günümüze kronolojik olarak mimari koruma alanının gelişimi ve değişimi irdelenmektedir. Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında kısıtlı olanaklarla sürdürülen koruma faaliyetleri, Anıtlar Yüksek Kurulu’nun örgütlenmesi ve 1950’lerin sonuna denk gelen İstanbul’daki imar faaliyetleri gibi farklı dönemlerde yaşanan önemli gelişmelerin koruma alanını nasıl dönüştürdüğü tartışılmakta, farklı dönemlerde koruma uygulamalarını etkileyen sebepler ve bu uygulamalardaki eğilimler tespit edilmeye çalışılmaktadır. Makalede çalışmanın sonuçlarını desteklemesi amacıyla İstanbul’da bulunan iki simgesel yapının Cumhuriyet Dönemi onarımları seçilmiş ve bu onarımlarda öne çıkan bazı sorunlu noktalar örnek olarak ele alınmıştır. 1930’lardan günümüze arşiv belgeleri ışığında Ayasofya Müzesi ve Fatih Camii’nin onarımlarında uygulama boyutunda yaşanan bu sorunlu süreçlerin sebepleri irdelenmiştir. Çalışmanın sonuç bölümünde ise, Türkiye’de anıtsal yapıların korunması alanında aktarılan süreçte tespit edilen temel problemler başlıklar altında irdelenmiş ve sebepleri yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mimari koruma, anıtsal yapı, kültürel miras, Fatih Camii, Ayasofya Müzesi

Conservation Issues Of Monumental Buildings in Turkey in Practice, Case Study: Hagia Sophia Museum and Fatih Mosque in Istanbul

Öz

Monumental historic buildings are a small portion of Turkey’s built heritage and deserve to be protected with care. However, when examined through a chronological view starting from 1923, it is observed that the conservation activities in Turkey have often failed to succeed in preserving their authentic features. One of the fundamental problems lies in the fact that there is discordance between state institutions responsible of the decision making process for cultural heritage and the ones responsible of controlling the practice on site. This article aims to investigate the reasons of this discordance and while doing this, it first sheds a light on the development of architectural conservation in the republican period briefly, focuses on the different shifts and tendencies in time and highlight the events and institutions which have been influential in triggering these changes. The limited conservation activities in the founding years of the republic took a rise in 1930s with the first national listing and documentation studies and in 1950s after the establishment of the High Council for the Protection of Historical Monuments the legislation became the primary step in conservation. While the urban development projects had a destructive impact on İstanbul’s historic fabric in late 1950’s, many monuments were restored for the celebrations of 500th year of the conquest of the city. The rise of the population of big cities; rapid urbanization and new legislative decisions for the protection of cultural heritage have each had impacts on the conservation field during 1960’s extending to 2000’s. The restoration processes of two symbolic buildings, chosen as case studies, Hagia Sophia Museum and Fatih Mosque, introduce the controversy between the decision making process and the restoration practice. In the article, the reasons behind these problematic restorations are highlighted and discussed. Finally, this essay classifies some of the issues related with cultural heritage in Turkey, in regard of decision making process and restoration practice and evaluates the main reasons behind these problems.

Anahtar Kelimeler

Architectural conservation, monument, Istanbul, Fatih Mosque, Hagia Sophia

Kaynakça

• Ahunbay Z. (2012) Ayasofya’yı Nasıl Korumalıyız?, Kültür Mirasına Yaklaşımlar-1, 22 Şubat 2012, Europa Nostra Türkiye (konferansı düz.), İstanbul.
• Akan E. (2008) Cumhuriyet Döneminde Ayasofya, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 18 Mart Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Çanakkale.
• Akpınar İ. (2014) The Rebuilding of Istanbul: The Role of Foreign Experts in the Urban Modernisation in the Early Republican Years, New Perspectives on Turkey (Spring 2014), 59-92.
• Alsaç O. (1984) Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu Üzerine, Mimarlık, 201.
• Altınyıldız N. (1997) Tarihsel Çevreyi Korumanın Türkiye’ye Özgü Koşulları (İstanbul 1923-1973), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Programı, İstanbul.
• Ceylan O. (2000) Koruma Grupları Üzerine Gözlem ve Düşünceler, Mahir, B. (ed.), Celal Esad Arseven Anısına Sanat Tarihi Semineri Bildirileri, 7-10 Mart 1994, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, 127-131.
• Coşkun B. S. (2012) İstanbul’daki Anıtsal Yapıların Cumhuriyet Dönemindeki Koruma ve Onarım Süreçleri Üzerine Bir Araştırma. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), MSGSÜ/ Fen Bilimleri Enstitüsü Restorasyon Programı, İstanbul.
• Çal H. (1990) Türkiye'de Cumhuriyet Devri Taşınmaz Eski Eser Tahribatı ve Sebepleri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 34 (1.2), 353-380.Çetintaş, B. (2007) Pardon!..Eski eser mi dediniz?, Sanat Dünyamız (103/ yaz 2007).
• Diker H. F. (2010) Belgeler Işığında Ayasofya’nın Geçirdiği Onarımlar. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), MSGSÜ/ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Programı, İstanbul.Doğan S. (2011) Ayasofya ve Fossati Kardeşler (1847-1858), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat yayınları.
• Durukan İ. (2004) Türkiye’de Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Sonrası Kültür Mirası Korumasının Gelişimi ve Uygulama Sorunları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İTÜ/ Fen Bilimleri Enstitüsü Restorasyon Programı, İstanbul.
• Eldem, E. (2015) “Ayasofya: Kilise, Cami, Abide, Müze, Simge”, Toplumsal Tarih, 254, Şubat 2015, s. 76-85.
• Eyice, S., Tanman, B. ve Tunay, M. (1988) Fotoğraflarla Fatih [Semti] Anıtları, İstanbul: Fatih Belediyesi yayını.
• Eyice, S. (1993) Ayasofya. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (C. 1, 446-457), İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Eyice, S. (1995) Fatih Camii ve Külliyesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 12, 244), Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kayın, E. (2008) Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, Türkiye Koruma Tarihindeki Kırılmalar, Mimarlık (343), 98-105.
• Kösebay Erkan Y. ve Alioğlu F. (2011) “Urban regeneration projects in Istanbul and documentary value”, ITÜ A|Z, 8 (1), 117-128.Kuran, A. (1986) Mimar Sinan, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Madran, E. (2002) Tanzimat’tan Günümüze Cumhuriyet’e Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Tutumlar ve Düzenlemeler: 1800-1950. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi yayını.
• Madran, E. ve Özgönül, N. (2005) Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara.
• Madran, E. (2010) Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Hukuku ve Kurumsal Yapı, Özaslan N. ve Özkut, D. (ed.), Korumada Güncel Yaklaşımlar, Anadolu Üniversitesi Mimarlık Fakültesi yayını, Eskişehir, s. 18-39.
• Necipoğlu, G. (1992) The Life of an Imperial Monument: Hagia Sophia after Byzantium, Mark, R. ve Çakmak, A. (eds.), Hagia Sophia From the Age of Justinian to the Present, Cambridge University Press, 195-225.
• Önder, M. (1998) Vakıf Eserlerinin Onarımında Atatürk’ün Emirleri, Vakıf ve Kültür Dergisi, (1) 1, 6.
• Şahin Güçhan N., Kurul E. (2009) A History of the Development of Conservation Measures in Turkey: From the mid 19th Century until 2004, METU JFA (2), 19-44.
• Tamer, C. (2003) İstanbul Bizans Anıtları ve Onarımları. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu yayını.
• Tanman, B. (2006) İstanbul’da Tarihi Eser Kaybı, Mimarist (20), 17-22.
• Tanyeli, U. (2007) Mimarlığın Aktörleri Türkiye 1900-2000. İstanbul: Garanti Galeri.
• Tekeli, İ. (1998) “Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması”, Sey Y. (ed.), 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul: 1-24.
• Wiener Müller, W. (2001) İstanbul’un Tarihsel Topoğrafyası, Yapı Kredi yayınları, İstanbul.
• Yerasimos, S. (2005) Tanzimat’tan Günümüze Türkiye’de Kültürel Mirası Koruma Söylemi, İstanbul (54), 41-55.
• Yücel, E. (1998) Vakıflarda Onarım Çalışmalarını Yürüten Mimarlar, Vakıflar Dergisi (XXVII), 231.