Figured Ornamentation in Caravansaries Built by Sultan Alaeddin Keykubad I

Yıl 2019, Cilt: 28 Sayı: 2, 357 - 385, 06.11.2019

Şükrü Dursun

https://doi.org/10.29135/std.584194

Cited By: 1

Öz

The trade, which began to develop by gaining acceleration with Sultan Kılıcarslan II (1155-1192) in the Anatolian Seljuk State, reached to top with breakthroughs of Sultan Alaeddin Keykubad I (1220-1237) and his declaring mobilization in one sense. The caravansaries, which were built by Keykubad and the significant figures of the period and were important indicators of trade, became significant works in terms of their architectures and ornamentations. Especially, Keykubad’s hans, called Sultan, in Aksaray and Kayseri are monumental regarding their size and ornamentation. Although these works offer unique beauties with their ornamentations, Alara Han, built by Keykubad, has fewer ornamentations than these two works. As can be seen in the surviving works, ornaments with various figures in almost every building type were allowed during the period of Alaeddin Keykubad I. The palaces built by the order of the Sultan are especially the buildings having figured ornamentation most in this period. However, we cannot achieve the same ratio in caravansaries built by the Sultan in terms of figured ornamentation. The figured ornamentations in these buildings have been examined and published by some researchers. However, it was found out in our study that there are more figured ornamentations than mentioned in publications, and some figures were added in restorations. This study discussed the figured ornamentations, which were disappeared but their existences were traced by their remains and assumptions, nearly unknown ones, added in restorations, mentioned in publications, and their symbolic meanings were addressed.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuks, Alaeddin Keykubad I, Caravanserai, Figure, Ornamentation

Sultan I. Alaeddin Keykubad’ın İnşa Ettirdiği Kervansaraylardaki Figürlü Süslemeler

Öz

Anadolu Selçuklu Devleti’nde Sultan II. Kılıç Arslan (1155-1192) ile birlikte ivme kazanarak gelişmeye başlayan ticaret, Sultan I. Alaeddin Keykubad’ın (1220-1237) atılımları ve adeta bu anlamda seferberlik ilan etmesi sayesinde doruk noktasına ulaşmıştır. Keykubad’ın yanı sıra, dönemin önde gelen şahsiyetleri tarafından da inşa edilen ve ticaretin önemli göstergesi olan kervansaraylar, mimarisi ve süslemeleri bakımından üst düzey eserler olmuştur. Özellikle, Keykubad’ın Aksaray ve Kayseri’deki “Sultan” ismiyle anılan hanları, boyutları ve süslemeleri bakımından abidevi niteliktedir. Her ne kadar bu eserler süslemeleriyle eşsiz güzellikler sunuyor olsa da yine Keykubad tarafından inşa ettirilen Alara Han’da bu iki esere oranla daha az süsleme bulunur. Günümüze ulaşan eserlerde görüldüğü üzere, I. Alaeddin Keykubad döneminde hemen her yapı türünde çeşitli figürlü süslemelere yer verilmiştir. Özellikle bizzat sultanın emriyle inşa edilen saraylar, bu süreçte figüratif süslemeye en çok rastlanan yapılardandır. Ancak, figürlü süsleme açısından, sultanın baniliğinde yapılan kervansaraylarda aynı oranı yakalayamıyoruz. Bu yapılardaki figürlü süslemeler bazı araştırmacılar tarafından incelenmiş ve yayımlanmıştır. Fakat yaptığımız çalışmada figürlü süslemelerin yayınlarda geçenlerden daha çok olduğu, bazı figürlerin ise restorasyonlarda eklendiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada, yok olmuş ancak kalıntılardan varlığına yönelik varsayımlarda bulunulanlarla birlikte, neredeyse hiç bilinmeyenler, restorasyonlarda eklenenler ve yayınlarda bahsi geçen mevcut figürlü süslemeler ele alınmış, aynı zamanda sembolik anlamları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

I. Alaeddin Keykubad, Kervansaray, Figür, Anadolu Selçuklu, Taş süsleme

Kaynakça

• Akok, M. (1969). Kayseri'de Tuzhisarı, Sultanhanı, Köşk Medrese ve Alaca Mescit Diye Tanılan Üç Selçuklu Mimari Eserin Rölvesi. Türk Arkeoloji Dergisi (17/2), 5-41.
• Akyurt, Y. (1946-47). Türk Asar_i Atikası Binlerine Aid Tarihî Mecmua, Selçukiler ve Tavaif_i Mülük Devri (VII). Ankara.
• Arık, R. (2000). Kubad Abad, Selçuklu Saray ve Çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arık, R. (2007). Anadolu Selçuklu Saraylarında Çini. Anadolu Toprağının Hazinesi Çini, Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri. İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları, 219-398.
• Aslanapa, O. (1984). Türk Sanatı (II). İstanbul: Kervan Yayınları.
• Bayburtluoğlu, Z. (1993). Anadolu Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Çaycı, A. (2002). Anadolu Selçuklu Sanatı’nda Gezegen ve Burç Tasvirleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çaycı, A. (2006). Asya'dan Anadolu'ya Uzanan Serüven: Çark-ı Felek ve Ejder Birlikteliğinin Nadir Bir Konya Örneği. Sanatta Anadolu-Asya İlişkileri Prof.Dr. Beyhan
• Karamağaralı'ya Armağan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 129-136.
• Çaycı, A. (2008). Selçuklularda Egemenlik Sembolleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Çayırdağ, M. (2001). Kayseri Tarihi Araştırmaları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (1995). Türk Sanatında Balık Figürlerinin Sembolizmi. Türk Dünyası Tarih Dergisi (99), 53-60.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2008). Türk Sanatında Ejder Öldürme Sahnelerinin Sembolizmi. Av ve Avcılık Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 103-130.
• Çoruhlu, Y. (2014). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• DİA (1998). Haydar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.17, 24). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Dursun, Ş. (2016). Anadolu Selçuklu Kervansaraylarında Süsleme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Durukan, A. (2007). Aksaray Sultan Hanı. Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 141-159.
• Erdmann, K. (1961). Das Anatolische Karavansaray Des 13. Jahrhunderts (1). Berlin: Verlag Gebr. Mann.
• Erdmann, K. ve Erdmann, H. (1976). Das Anatolische Karavansaray Des 13. Jahrhunderts (2-3), Berlin: Verlag Gebr. Mann.
• Esin, E. (1970). Evren, Selçuklu San'atı Evren Tasvîrinin Türk İkonografisinde Menşe’leri. Selçuklu Araştırmaları Dergisi (I), 161-182.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Gabriel, A. (1931). Monuments Turcs d’Anatolie Kayseri-Niğde. Paris: E. de Boccard, Éditeur.
• Gürdal, M. (1986). Alanya Selçuklu Hanları. Antalya 1. Selçuklu Eserleri Semineri 22-23 Mayıs 1986. Antalya: ABC Ajansı, 49-54.
• Hartner, W. ve Ettinghausen, R. (1964). The Conquering Lion. the Life Cycle of a Symbol. Oriens (17), 161-171.
• İbn Bibi (el-Hüseyin B. Muhammed B. Ali el-Ca'feri er-Rugadi) (1996). El Evamirü'l-Ala'iye Fi'l-Umuri'l-Ala'iye (Selçuk Name) (I), (M. Öztürk Çev.) Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnal, G. (1971). Susuz Han'daki Ejderli Kabartmanın Asya Kültür Evresi İçindeki Yeri. Sanat Tarihi Yıllığı 1970-1971 (IV), 153-181.
• Karpuz, H. (2009). Anadolu Selçuklu Yapılarında Çift Başlı Kartal. Anadolu Selçuklu Şehirleri ve Uygarlığı Sempozyumu 7-8 Ekim 2008. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları, 25-31.
• Köprülü, M. F. (1978). Arslan. İslâm Ansiklopedisi (C.1, 598-609). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Lloyd, S. ve Rice, D. S. (1989). Alanya (ʽAlā’iyya). (N. Sinemoğlu Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mahir, B. (1993). Osmanlı Saz Üslubu Resimlerinde Ejder İkonografisi. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar. Güner İnal’a Armağan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 271-294.
• Otto Dorn, K. (1978/79). Figural Stone Reliefs on Seljuk Sacred Architecture in Anatolia. Kunst des Orients (12/1-2), 103-149.
• Öney, G. (1968). Anadolu Selçuk Sanatında Balık Figürü. Sanat Tarihi Yıllığı 1966-1968 (II), 142-159.
• Öney, G. (1969). Anadolu Selçuk Sanatında Ejder Figürleri. Belleten (XXXIII/130), 171-192.
• Öney, G. (1971). Anadolu Selçuk Mimarisinde Arslan Figürü. Anadolu (Anatolia) (13), 1-41.
• Öney, G. (1988). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öney, G. (1993). Anadolu Selçuk Mimarisinde Avcı Kuşlar, Tek ve Çift Başlı Kartal. Malazgirt Armağanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 139-172.
• Özbek, Y. (2007). Tuzhisar Sultan Hanı. Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 175-193.
• Özergin, M. K. (1959). Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi/Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Özergin, M. K. (1965). Anadolu Selçuklu Kervansarayları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi (15/20), 141-170.
• Parla, C. (1997). I. Alâeddin Keykubad Dönemi Yapılarında Biçim ve Estetik. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sümer, F. (1985). Yabanlu Pazarı, Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şahin, C. (2014). İpek Yolu’nun Türk Sanatına Etkisi: Kervansaraylardaki Süsleme Motiflerine Yansımalar. İpek Yolu’nda Türk Kültür Mirası. Ankara: Türk Yurdu Yayınları, 510-525.
• Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• Tükel, A. (1969). Alara Han'ın Tanıtılması ve Değerlendirilmesi. Belleten (XXXIII/132), 429-459.
• Tükel Yavuz, A. (1976). Anadolu’da Eşodaklı Selçuklu Hanları. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi (2/2), 187-204.
• Tükel Yavuz, A. (1991). Mirçinge Han ve Anadolu Selçuklu Dönemi Eşodaklı Kervansarayları Arasındaki Yeri. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi (11/1-2), 41-55.
• Tükel Yavuz, A. (1995). Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansaraylarının Tipolojisi. IV. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri 25-26 Nisan 1994. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 183-198.
• Uyumaz, E. (2003). Sultan I. Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yardım, A. (2002). Alanya Kitâbeleri (Tesbît, Tescîl, Tasnîf ve Değerlendirme). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• https://digital.library.cornell.edu/catalog/ss:12579201 (Erişim Tarihi 24.05.2019)
• https://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/dynasties/late-abbasids/art/4-1996 (Erişim Tarihi 13.06.2019)