Yerel Mimarlık Örneği Olarak Safranbolu Köy Çeşmeleri

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 1, 97 - 131, 30.04.2020

Lütfiye Göktaş Kaya , Elif Özdemir

https://doi.org/10.29135/std.633468

Cited By: 2

Öz

Suyun insanlar için fiziksel bir ihtiyaç olmasının yanı sıra beden temizliği ve ibadet gereği kullanılması tarih boyunca gerek su yapılarını gerekse su ile ilgili diğer bileşenleri önemli kılmıştır. Bu çalışmada Karabük ili Safranbolu ilçesine bağlı 64 köyde su mimarisine yönelik yapılan araştırmalar sonucunda belirlenen çeşmelerden 12 tanesi ele alınarak, yapılar mimari ve süsleme programları açısından değerlendirilmiştir. 9 tanesinde kitabe bulunan çeşmelerin tamamı 18-20. yüzyıllar arasına tarihlenir. Depolu ve deposuz olan çeşmeler cephe düzenlerine göre farklılık gösterir. İçlerinde taş süsleme açısından nitelikli örnekler vardır. Aktif olarak kullanılanların sayısı azınlıktadır. Araştırmalarımız sırasında Safranbolu merkezde sayısı 110’u bulan çeşme yapısı varken ilçenin tüm köylerinde bulunan çeşme sayısının merkezdekinin ¼’ü kadar olduğu belirlenmiştir. Köy çeşmeleri korunmuşluk açısından büyük oranda talihsizdir. Tescil çalışmalarının tarafımızca başlatıldığı çeşmelerden bazılarının uzun zaman alan bu süreçte yenilenmesi araştırmamızın sonuçları açısından üzücü olmakla birlikte önceki durumlarının belgelenmiş olması, bir kısmının koruma altına alınması ve farkındalık yaratma çabalarımıza olumlu dönüşler olması araştırmamızın çıktıları açısından oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Su mimarisi, çeşme, Safranbolu, yerel mimari, Osmanlı dönemi çeşmeleri

Destekleyen Kurum

Kültür ve Turizm Bakanlığı

Village Fountains in Safranbolu as an Example of Local Architecture

Öz

In addition to being a physical need for people, the use of water for body cleansing and architecture in 64 villages of Safranbolu district of Karabük province, strucutres were evaluated in terms of architectural and ornamentation programs. All of the fountains, 9 of them have inscriptions, are dated between 18th and 20th centuries. Fountains with and without storage differ according to the facade layouts. In them, there are qualified examples of stone ornamentations. The number of those actively used is in the minority. During our reserach while there are 110 fountains in the center of Safranbolu, it was identified that the number of fountains in all the villages of the district was about ¼ of the center. The village fountains are largely unfortunate in terms of being preserved. Although it is regrettable that the results of the our research, some of the fountains whose registration works were initiated by us, were renewed during this long time period, it is very important for outcomes of our research that their previous situations were documented, the protection of some of them and the positive returns to our awareness- raising efforts.

Anahtar Kelimeler

water architecture, fountain, Safranbolu, local architecture, fountains of Ottoman period, rural architecture

Kaynakça

• Acar, T. (2013). Kemeraltı Çarşısı’ndaki Duvar Çeşmelerinin Bezeme Öğeleri Açısından İrdelenmesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, 30 (1), 1-18.
• Acar, T. (2017). Ulubey’deki Osmanlı Dönemi Çeşmeleri, Vakıflar Dergisi, 47, 133-168.
• Acar, T. (2018a). Uşak Çeşmeleri, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 607-640.
• Acar, T. (2018b). Uşak/Sivaslı Çeşmeleri, Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 6, 27-54.
• Acar, T. (2018c). Uşak Merkez Köylerinde Yer Alan Çeşmelerin Tipolojisi Üzerine Bir Değerlendirme. STD, XXVII/I, Nisan, 163-179.
• Akar, A. (1969). Tezyini San’atlarımızda Vazo Motifleri, Vakıflar Dergisi, 8, 267-272.
• Altıer, S. (2019). Osmanlı Sanatı’nda İbrik Tasvirleri ve İkonografisi, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 17 (26), 149-202.
• Altun, A. (2011). Mardin’de Türk Devri Mimarisi. İstanbul: Mardin Valiliği.
• Arslan, Ç. (2006). Çeltikçi Beldesi’nde Osmanlı Dönemine Ait Bir Çeşme, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 6, 5-10.
• Aslanapa, O. (1991). Anadolu’da İlk Türk Mimarisi: Başlangıcı ve Gelişmesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Atak, E. (2014). Anadolu’da Lale Devri Mimarisi (İstanbul Dışı Örnekler Üzerine Bir Araştırma), (Yayımlanmamış Doktora Tezi I. Cilt), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Atasoy, N. & F. Çağman (1974). Turkish Miniature Painting. İstanbul: Publications of the R.C.D. Cultural Institute.
• Aynur H. & H.T. Karateke (1995). III. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri (1703-1730). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Aytöre, A. (1962). Türkler’de Su Mimarisi, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi Kongreye Sunulan Tebliğler, 45-69, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ayverdi, E. H. (1953). Rumeli Hisarı ve İstanbul’da İlk Osmanlı Kitabesi, Fatih ve İstanbul, 1 (1), 63-68.
• Bayraktar, M. S. (2016). Samsun’da Türk Devri Mimarisi. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Çerkez, M. (2018). Uzunköprü Çeşmeleri, Turkish Studies, 13 (26), 405-442.
• Denktaş, M. (2000a). Karaman Çeşmeleri. Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Denktaş, M. (2000b). Kayseri’deki Tarihi Su Yapıları (Çeşmeler, Hamamlar). Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Denktaş, M. (2002). Anadolu Türk Mimarisinde Çeşmeler, Türkler Ansiklopedisi, (C. 7, 872-877), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Eyice, S. (1993). Çeşme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 8, 277-287), Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Göktaş Kaya, L. (2005). Taht ve Eğlence Sahneli Anadolu Şamdanları, Sanat Tarihi Dergisi, 14 (1), 8-42.
• Göktaş Kaya, L. (2012). Osmanlı Hamam Mimarisine Karabük Eskipazar’dan Yeni Örnekler I. Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, 471-484, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Göktaş Kaya, L. (2014). Osmanlı Hamam Mimarisine Karabük Eskipazar’dan Yeni Örnekler II. Turkish Studies. International Periodical For The Languages Literature And History of Turkish Or Turkic, 9, 10, 577-596.
• Göktaş Kaya, L. & Ş. Kaya (2015). Safranbolu Yörük Köyü’nde Şırahanesi, Hamamı ve Kalem İşleriyle Bir Konut. 8. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi: Kültürel Miras/The 8th International Congress on Turkish Culture: Culturel Heritage, Bildiriler Kitabı, II, 967-990, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kara Pilehvarian, N. (2002). Osmanlı Çeşme Mimarisi, Türkler Ansiklopedisi, (C. 12, 247-251), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Kara Pilehvarian, N., Urfalıoğlu N. & L. Yazıcıoğlu (2000). Osmanlı Başkenti İstanbul’da Çeşmeler. İstanbul: YEM Yayınları.
• Karademir, M. (2016). Tarihi Bayburt Çeşmelerinden Örnekler, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 19 (1), 327-347.
• Karademir, M. (2019). Edirne Çeşmeleri, Konya: Palet Yayınları.
• Karasu, G. (2006). Afyon Çeşmeleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karpuz, E. (2011). Çeşme. Konya Ansiklopedisi, (C. 2, 330-332), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi.
• Karpuz, H. & N. Dülgerler (2006). Konya Çeşmeleri Üzerine Bir Tipoloji Denemesi, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri, Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, 317-331.
• Kaşıkeman, Ö. (2005). Tokat İli ve Niksar İlçesi Çeşme ile Şadırvanları, (Yayımlanmamış Yüksek Lİsans Tezi), Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kuyulu, İ. (2002). İzmir’de Osmanlı Dönemi Yapıları. 13. Türk Tarih Kongresi, 3, 2. Kısım, 1187-1203, Ankara:TTK Yayınları.
• Mutlu, M. (2014). Konya’da Su Mimarisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi I. Cilt), Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Ödekan, A. (1992). Kentiçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme, Semavi Eyice Armağanı, İstanbul Yazıları, 281-286.
• Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı. İstanbul: Binbirdirek Matbaacılık San. Yayınları.
• Önge, Y. (1981). Türk Su Mimarisinde Suluk Adını Verdiğimiz Çeşmeler, S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1, 115-121.
• Önge, Y. (1991). Fıskiyeli Türk Çeşmeleri, Vakıflar Dergisi, 22, 99-116.
• Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan, A. (2001). İzzet Mehmed Paşa, Safranbolulu. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 23, 560-561), Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkan, H. (2018). Kitabeli Erzurum Çeşmeleri, Türk Dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi, 45, 345-370.
• Özkul Fındık, N. (2006). Hekimhan Çeşmeleri, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 9, 99-117.
• Şaman Doğan N. & T. Yazar (2013). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimari Süslemesinde Küre, Küre ve Koni Kesiti/Kabara, Rozet, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz, 19, 221-244.
• Tali, Ş. (2014). Kayseri/Akçakaya Köyü’nde Bulunan Çeşmeler ve Beyaz Mermer Kitabeli Mezar Taşları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (34), 541-556.
• Tansuğ, S. (1965). 18. Yüzyılda İstanbul Çeşmeleri ve Ayasofya Şadırvanı, Vakıflar Dergisi, 6, 93-101.
• Tay, L. (2018). Mersin Erdemli Çeşmeleri. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/2, 675-701.
• Uçar, A. (2018). İnanç ve Estetiğin Bütünleşmesi: İzmir Yapılarında “Maşallah” Yazılı Nazarlıklar, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C.17/2, 223-238.
• Uçar, H. (2012). Sandıklı Çeşmeleri. Sandıklı Araştırmaları Sempozyum Bildiriler Kitabı, 257-278, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Uçar, H. (2012). Sipil’den Manisa’ya Ab-ı Hayat, Manisa Çeşmeleri. Manisa: Manisa Belediyesi Yayınları.
• Ünver, S. (1962). Edirne’de Mimarî Eserlerimizdeki Tabii Çiçek Süslemeleri Hakkında, Vakıflar Dergisi, 5, 15-25.
• Uysal, A. O. (1988). Bolvadin’de Bir Lale Devri Eseri: Ağılönü Çeşmesi. DTCF Dergisi, 32 (1-2), 33-52.
• Yavuzyılmaz, A. (2013). Gebze Çeşmeleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/25, 577- 593.
• Yörükoğlu, Ö. (1987). Kayseri Çeşmeleri. Kayseri.