Yeni Bulgular Işığında İncir Hanı

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 605 - 633, 16.11.2020

Şakir Çakmak

https://doi.org/10.29135/std.691938

Öz

Burdur’a bağlı Bucak İlçesi yakınlarında yer alan İncir Hanı, Anadolu Selçuklu dönemi ticari yol ağında önemli bir yeri bulunan Antalya- Eğridir kervan yolu üzerindeki yapılardandır. Antalya’dan Eğridir’e doğru Evdir ve Kırkgöz hanlarından sonra önce Susuz Hanı daha sonra İncir Hanı yer almaktadır. Her ikisi de Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhusrev döneminde (1237-1246) inşa edilen bu iki yapının sadece kapalı kısımları ayaktadır. İncir Hanı’nın avlu duvarları kısmen mevcut olmakla birlikte Susuz Hanı’nın avlu duvarlarından iz yoktur. İncir Hanı’nda 1992, 1993, 2000, 2013 ve 2014 yıllarında Burdur Müze Müdürlüğü Başkanlığında yürütülen kazı ve temizlik çalışmaları ile kütüphane ve arşiv araştırmalarında elde edilen bulgular, yapının inşa süreci hakkında önemli bilgiler edinmemizi sağlamıştır. Kazı çalışmaları sonucunda kapalı kısmının inşası 1238-39 yılında tamamlanan yapının avlusunun inşasının yarım kaldığı kesin bir şekilde anlaşılmıştır. Aynı güzergâhta yer alan Susuz Hanı’nda 2007 ve 2008 yıllarında Burdur Müze Müdürlüğü başkanlığında yürüttüğümüz kazı ve temizlik çalışmalarında bu yapının da benzeri bir kaderi paylaştığı, kapalı kısmının inşasının tamamlandığı, avlusunun ise yarım kaldığı saptanmıştır. Susuz Hanı’ndaki çalışmalar sırasında kapalı kısım taçkapısı üzerinde kireç tabakaları nedeniyle daha önce görülemeyen bir kitabe ortaya çıkmış, bu kitabenin İncir Hanı’nın kapalı kısım taçkapısında yer alan ancak daha önce çözülemeyen kitabeyle benzer olduğu görülmüştür. Bu kitabelerde Anadolu Selçuklu dönemi yapılarında bugüne kadar rastlamadığımız kâtibü’l imaret / imaret kâtibi şeklinde bir unvan ve Ebu’l Kerem adı yer almaktadır. Bu makalede 2013 ve 2014 yıllarında gerçekleştirdiğimiz kazı ve temizlik çalışmalarında elde edilen bulgulardan hareketle İncir Hanı’nın inşa evreleri hakkında öneriler getirilmekte ve benzerine Susuz Hanı’nda da rastlanan kitabeye ilişkin değerlendirmeler yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ebu’l Kerem, Kâtibü’l İmaret, Susuz Hanı, İncir Hanı, Kervansaray, Anadolu Selçuklu

İncir Khan in the Light of New Finds

Öz

Located near the town of Bucak in the Burdur province, İncir Khan is one of the structures on the caravan route between Antalya and Eğridir, an important route within the road network of the Anatolian Seljuk Period. Travelling from Antalya towards Eğridir the first khan is Evdir, followed by Kırkgöz, Susuz and then comes İncir Khan. The latter two were constructed during the Anatolian Seljuk Period, under the reign of Gıyaseddin Keyhusrev II (1237-1246) and only their enclosed sections have survived to the present day. The courtyard walls of İncir Khan still partly exist whereas there are no traces of any courtyard walls at Susuz Khan.
The finds unearthed at İncir Khan during excavation and cleaning works conducted under the directorship of Burdur Museum in 1992, 1993, 2000 and 2014 followed by detailed research in libraries and archives enabled us to gain important information concerning the construction process of the structure. As a result, it was understood that the construction of the closed section was completed in 1238-39 while the courtyard was never completed. Likewise, excavation and cleaning works in Susuz Khan, also conducted by the Burdur Museum in 2007 and 2008 showed that this structure shared the same fate as İncir Khan, in that the construction of its closed part was completed but the courtyard remained unfinished. During excavations in Susuz Khan, an inscription that had not been seen before due to extreme lime inscrustation was revealed on the portal of its closed section. It has since been understood that this inscription is similar to the undeciphered one on the portal of the closed section of İncir Khan. These inscriptions carry the title kâtibü’l imaret and the name Ebu’l Kerem. Such a title and name had not been encountered until today on the structures of Anatolian Seljuk period.
This article presents proposals about the construction stages of İncir Khan based on the finds unearthed in the excavation and cleaning works of 2013 and 2014 besides discussing and interpreting the aforementioned inscription.

Anahtar Kelimeler

Abu’l Kerem, Kâtibü’l İmaret, Susuz Khan, İncir Khan, Khan, Caravanserai, Anatolian Seljuk

Kaynakça

• Bayburtluoğlu, Z. (1993). Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Demir, A. (1989). Anadolu Selçuklu Hanları, İncir Hanı. İlgi, 56, 8-12.
• Demirkol, K. (2014). Hamid Sancağı Temettuat Tahriri Masârifât Defteri Üzerine bir Değerlendirme (1845-1848). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11, 139-154.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı - Osmanlı Arşivi, Maliye Nezareti, Varidat Muhasebesi, Temettuât Kalemi Defterleri (ML. VRD. TMT. d…, no:13834).
• Duymaz, A. Ş. (1995). Isparta-Antalya Arasında Yer Alan Anadolu Selçuklu Hanlarından İncir Han. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Duymaz, A. Ş. (2002). Anadolu Selçuklu Devleti Ticaret Hayatının Günümüze Yansımasının Mimari Bir Örneği: İncirhan, Burdur Araştırmaları, 3, 19-24.
• Dündar, A. (2000). Arşivlerdeki Plan ve Çizimler Işığı Altında Osmanlı İmar Sistemi (XVIII. ve XIX. Yüzyıl). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ekinci, Ergin ve Çakmak (2009). Susuz Han 2008 Yılı Kazı Çalışmaları. Anmed Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 7, (184-188). İstanbul.
• Erdmann, K. (1961a). Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, Teil I, Katalog: Text, Berlin.
• Erdmann, K. (1961b). Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, Teil I, Katalog: Abbildungen, Berlin.
• Mülayim, S. (1995). İncir Hanı Rumilerinde Asiyatik Bir Unsur. V. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri (73-78). Konya.
• Sönmez, Z. (1995). Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk- İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şahin, M. (2017). Kadışehri İlçesinin Deveci Dağı Eteğindeki Altı Köyün Tarihi, Halk Hekimliği, Yemekleri, İnanışları ve Yerel Kelimeleri. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (I/1), 115-154.
• Usta, A. (2019). Sâlâr. TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/salar (10.10.2020).
• Uysal, M. A., (2010). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Bucak’ta İdari ve Sosyal Yapı. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 103-119.
• Ünal, R. H. (1993a). Burdur/Bucak İncir Hanı’nda Temel Araştırmaları ve Temizlik Çalışmaları. X. Vakıflar Haftası Kitabı, (399-422). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ünal, R. H. (1993b). İncir Hanı 1993 Çalışmaları. Sanat Tarihi Dergisi, VIII, 117-129.
• Ünal, R. H. (1999). L’Apport des Fouilles d’İncir Khan à Notre Connaissance des Caravansérails Seldjoukides, Art Turc/Turkish Art, 10è Congrès International d’Art Turc, 695-705. Genève.
• Ünal, R. H. (2007). İncir Hanı. Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (305-319), (Ed. H. Acun). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.