Acıyurt Mosque in Sivas-Ulaş and its Decorations

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 635 - 677, 16.11.2020

Turgay Yazar , Şuayip Çelemoğlu

https://doi.org/10.29135/std.696059

Cited By: 2

Öz

In this study, the mosque which is located in Acıyurt village of Ulas district of Sivas province will be introduced and evaluated in terms of architecture, ormanent, material and tecnique. The Acıyurt Mosque was built in 1899-900 by the Karapapak Turks who migrated from Meskhetia and settled in the region during the 1877-1878 Ottoman-Russian war. The structure consisted of east-west oriented rectangular shaped entrance hall and a north-south oriented rectangular planned a prayer hall. The prayer hall is divided into three aisles with a central aisle by means of four wooden columns in two rows. The mosque is illuminated by three windows on the east and west sides and two windows on the south side. On the North-west corner of the tile roofed building, there is a subsequently incorporated trapezoid based, cylindrical minaret with a single balcony. The structure has been built with rough-hewn dimension stone and rubble stone filled wall technique and has a wooden ceiling. There are wooden and painted decoration on many parts of the architectural components of the building. These are the pulpit, the ceiling, the column headings, the beams and consoles carrying the royal loge, the prayer hall facing façades of ceiling beams. These ornaments included plant and leaf motifs, some tools having symbolic essence such as Zulfiqar and halberd, sacred places such as Kaaba and architectural depictions such as mosque. The hallmark of this building is the symbolic motifs such as Kaabe, Zülfikar and halberd which were carried out by painted decoration made on wood rather than its architectural design. The Zülfikar motif was also widely used in mosques in Anatolia and Meskhetia. It is important in this context that the inhabitants of Acıyurt Village migrated from Meskhetia and settled in the region. For this reason, it is necessary to consider the Zülfikar and halberd motifs in the Acıyurt Mosque as a symbol of heroism and Islam by associating it with the Meskhetia region.

Anahtar Kelimeler

painted decoration, halberd, Zülfiqar, Kaaba, Acıyurt, late Ottoman architecture

Sivas-Ulaş Acıyurt Camisi ve Bezemeleri

Öz

Bu çalışmada Sivas ilinin Ulaş ilçesine bağlı Acıyurt köyünde yer alan cami tanıtılacak ve değerlendirilecektir. Acıyurt Köyü Camisi, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı sırasında Ahıska’dan göç ederek bölgeye yerleşen Karapapak Türkleri tarafından 1899-1900 yılları arasında inşa edilmiştir. Yapı, doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı ve iki bölümlü son cemaat yeri ile kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı harimden oluşur. Harim, iki sıra halindeki dört ahşap sütunla, ortadaki daha geniş üç sahna ayrılmıştır. Cami, doğu ve batı cephedeki üç, güney cephedeki iki pencereyle aydınlatılmıştır. Dıştan kiremit çatılı yapının kuzeybatı köşesinde, yapıya sonradan eklenen yamuk kaideli, silindirik gövdeli ve tek şerefeli minaresi vardır. Kabayonu kesme taş ve moloz taş dolgu duvar tekniğinde inşa edilen yapı, ahşap tavanlıdır. Yapının sütun başlıklarında, mahfili taşıyan kiriş ve konsolların harime bakan yüzlerinde, tavanlar ile minber ve vaaz kürsüsünde ahşap ve kalemişi tekniğinde yapılmış bezemeler vardır. Bezemelerde çiçek ve yaprak gibi bitkisel motifler, Zülfikar, teber gibi sembolik eşyalar, Kâbe gibi kutsal alanlar ve cami gibi mimari tasvirler görülür. Yapı, mimarisinden çok Kâbe, Zülfikar ve Teber gibi sembolik motiflerin de olduğu ahşap üzerine kalemişi tekniğinde yapılmış bezemeleri açısından önem taşımaktadır. Zülfikar motifi Anadolu’nun yanı sıra Ahıska bölgesindeki camilerde de yaygın olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sivas, Ulaş, Cami, Bezeme, Geç Osmanlı Mimarisi, Kâbe, Zülfikar, teber, kalemişi

Kaynakça

• Acun, H. (1981), Yozgat ve Yöresi Türk Devri Yapıları, Vakıflar Dergisi, C. XIII, 640-41.
• Akok, M. (1946), Kastamonu’nun Kasaba Köyünde Candaroğlu Mahmut Bey Camii, Belleten, X 293-301.
• Aktemur, A. M. (2013), Zile Elbaşoğlu Camii’nin Sıvalar Altında Kalan Gizemi, Turkish Studies, C. 8/8, 1621-1642.
• Algaç, Ş. (2007), Afyonkarahisar Dazkırı- İdris Köyü Camii ve Kalemişi Bezemeleri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/2, 421-432.
• Alodalı, A. N. (2015), Mimarlıkta Sembolizm, Kutsalın Mimariyle Buluşması ve Sembolizm, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi/Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Arık, R. (1973), Batılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden Anadolu'da Üç Ahşap Cami. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Arık, R. (1988), Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Aslanapa, O. (1999), Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Atak, E. (2015a), Tokat Mahmut Paşa Camii Kalem İşi Bezemeleri”, Turkish Studies, 10/6 (2015), s. 197-226.
• Atak, E. (2015b), Genç Mehmed Paşa (Örtmeönü) Camii Kalem İşi Bezemeleri, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu 25-26 Eylül 2014, Tokat Bildiriler Kitabı, C. 1, 27-41, Tokat.
• Atasoy, N. (2005), Derviş Çeyizi/Türkiye'de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Avcı, O. (2016), Yozgat Başçavuşoğlu Camii ve Süslemeleri Üzerine Düşünceler, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 3/5, s. 49-70.
• Aydın, H. (2017), Geleneksel Mimaride Ahşap Kullanımının Kastamonu Kasaba Köyü Candaroğlu Mahmut Bey Camii Özelinde İncelenmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/48, 285-291.
• Bala, M. (1997), Kara-Papak, İslam Ansiklopedisi, (C. 6, 330-331) Eskişehir: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Baykal, F. (1997) Baklan Boğaziçi Eski Cami, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 73-90.
• Baykal, F. (1996), Denizli İlinde 19. Yüzyılda Yapılan Duvar Resimli Yapılar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Pamukkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Bozer, R. (1987), Kula-Emre Köyünde Resimli Bir Cami, Türkiyemiz, 53, 15-22.
• Bozer, R. (1990), Kula’da Türk Mimarisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bulut, M. (2017), Sivas İlbeyli Köy Odaları, MUTAD, IV/I, 13-31.
• Çakmak, Ş. (1991), Denizli İl’indeki Türk Anıtları (Camiler), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çakmak, Ş. (1994), Belenardıç (Toparan) Köyü Cami (Güney/Denizli), Sanat Tarihi Dergisi, 7/7, 19-26.
• Çakmak, Ş. (1995), “Boğaziçi Kasabası Eski Cami (Baklan/Denizli), 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, C. 1, 529-540.
• Çal, H. (2000), Niğde Şehrindeki Ahşap Tavanlı Camiler ve Mescitler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çevrimli, N. (2009), Nevşehir Hacı Bektaş Müzesindeki Madeni Tekke Eşyalarından Bir Grup Teber, Vakıflar Dergisi, 32, 37-64.
• Deniz, B. (1988), Aksaray’da Ahşap Sütunlu İki Köy Camii”, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, IV/4, 19-56.
• Denizli, H. (1995), Sivas Tarihi ve Anıtları. Sivas: Özbelsan Yayınları.
• Denktaş, M. (2004), Pınarbaşı-Uzunyayla’daki Ahşap Direkli Camiler, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 53-89.
• Duran, R. (1988), Konya-Sarayönü’nde Üç Ahşap Cami, Vakıflar Dergisi, XX, s. 47-62.
• Erdemir, Y. (1985), Konya ve Yöresindeki Nakışlı Ahşap Câmiler, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Erdemir, Y. (1987), Tokat Yöresindeki Ahşap Camilerimizin Kültürümüzdeki Yeri, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, Bildiri Kitabı 295-312, Tokat.
• Erdemir, Y. (1999), Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi. Konya: Beyşehir Vakfı Yayınları.
• Erken, S. (1983), Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, C. I, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Eroğlu, S. (2013), Burdur-Dengere Köyü Camisi’nin Ahşap Üzerine Kalemişi Bezemeleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/25, 233-248.
• Ersoy, İ. K. (1994), Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir), Vakıflar Dergisi, S. XXIV, 147-158.
• Günana, M. (2018), Yazı-Resim Geleneğinin Alevi-Bektaşi Sanatındaki Örnekleri ve Günümüz Sanatına Yansımaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Işık Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Güneş, H. (2018), Zülfikar: Efsanevi Bir Kılıcın Tarihi Serüveni, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 86, 9-20.
• İltar, G. (2014), Tekke Köyü Hacı Abdullah Halife Camisi Duvar Resimleri, Vakıflar Dergisi, 42, 69-80.
• İnce, K. (2001), Yukarı Camii/Akköy-Denizli, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 65-79.
• İnce, K. (2004), Kabataş Köyü Camii/Çaykara/Trabzon, Vakıflar Dergisi, 28, 226-236.
• Kafkasyalı, A. (2012), Karapapak Türkleri, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48, 269-304.
• Karpuz, H. (2009), Türk Kültür Envanteri Konya 42, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaya, D. (1984), Bir Destan Kahramanı: Mihrali Bey, Halk Kültürü, C. 4, 8l-96.
• Kemaloğlu, M. (2012), Terekeme-Karapapak Türkleri Yerleşim Alanları, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1/3, 55-81.
• Nefes, E. ve Gün R. (2011), Giresun Çamoluk İlçesi Sarpkaya Köyü’ndeki Ahşap Sütunlu Bektaş Bey Camii, Vakıflar Dergisi, 36, 137-154.
• Nemlioğlu, C. (2012), Tokat’ın Ahşap Kalem İşi Bezemeli İki Ünlü Camii’nin Türk İslam Bezeme Sanatındaki Yeri ve Önemi, Tokat Sempozyumu, 01-03 Kasım 2012, Bildiri Kitabı C.2 239-248, Tokat.
• Ocak, A. Y. (2005), Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Önge, Y. (1982), Anadolu’da XIII-XIV. Yüzyılın Nakışlı Ahşap Camilerinden Bir Örnek, Vakıflar Dergisi, IX, 291-96.
• Önge, Y. (1998), Ankara Arslanhane (Ahi Şerafeddin) Camii, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öz, M. A. (2002), Bütün Yönleriyle Ulaş İlçesi Tarihi ve Coğrafyası. Sivas: Dilek Matbaacılık.
• Renda, G. (1977), Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Tali, Ş. (2013), Kırşehir/Mucur’daki Hüseyin Ağa Camii ile Emine Hanım Camii’nin Kalemişleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/25, 504-528.
• Tali, Ş. (2014), Giresun Yağlıdere Tekke Köyü Cami Kalemişi Bezemeleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/31, 481-491.
• Turan, H. (2018), Küdüs ve Yafa’daki Bazı Örnekler Işığında Osmanlı Tılsımları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/55, 422-439.
• Türkoğlu, İ. (2001), Karapapaklar, İslam Ansiklopedisi, (C. 25, 470) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uysal, Z. (2013), Ankara’da Lâle Devrinden Kalemişi Bezemeli Bir Yapı: Ağaç Ayak Cami, Ekev Akademi Dergisi, 54, 123-141.
• Uysal, Z. (2014), 18. Yüzyıldan Ahşap Direkli İki Cami, Turkish Studies, 9/10, 1107-1123.
• Parlak, S. (2008), Sahip Ata Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, (C. 35, 516-518), İstanbul.
• Bayram, S. (2013), Yiğit ve Silahlı Adam Diyalektiğinde Kılıç İmgesi, Turkish Studies, 8/6, 619-639.
• Şener, D. (2011), XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Anadolu Duvar Resimleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karaaziz, Şener D. (2014), Soma Hızırbey (Çarşı) Camii Duvar Resimleri Üzerine Bir Değerlendirme, Turkish Studies, 9/10, 715-738.
• İnternet Kaynakları
• http://www.ulas.gov.tr/mihralibey-konagi (Erişim Tarihi: Aralık 2019)
• https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/sivas/gezilecekyer/mhralbey-konagi (Erişim Tarihi: Aralık 2019)
• http://www.selcuklumirasi.com/architecture-detail/sivrihisar-ulu-camii