The Relationship Between Scriptures in Iwan and Columns of Aksehir Tas Madrasah and the Culture of Alawite-Bektashi

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 1, 457 - 495, 15.05.2021

Muzaffer Yılmaz , Betül Doğruer

https://doi.org/10.29135/std.834329

Öz

Oratory is the most ancient form of communication in human history. This activity, which is an abstract tool of expression, turned into a concrete form with the invention of writing. The article, which has been the most important and basic symbolic-concrete communication tool for more than five thousand years, has also undertaken the decoration in the eastern societies. Apart from being a communication object and a type of decoration, writing also has a usage form as a means of expression other than these two basic missions. Akşehir Stone Madrasa is located on Old Afyon Street in Altınkalem District of Konya Province Akşehir District. The hankah, imaret, fountain and bath were demolished, and the madrasah, tomb, minaret with two balconies, darülkurra and masjid have survived to the present day. The madrasah part of the community of buildings, also known as the “Halkalı Madrasa”, today serves as the Museum of Stone Works. Akşehir Taş Madrasa is one of the most important cultural heritage of Akşehir. Akşehir Taş Madrasa, which belongs to the Seljuk Period, was used as an educational institution during the Ottoman Empire. In the article, in the Akşehir Taş Madrasa (Art Stone Works Museum), which has such a way of use, the courtyard portico columns and the articles written in the main iwan, which were written by scraping technique, were identified, recorded and analyzed. In the study, the writings are not dealt with decoration features but as a means of expression, their relations with architecture and their meanings are considered. In the catalog part of the study, the articles were transcribed. In the evaluation article section, the articles were examined in terms of their meaning. In particular, inferences have been made in the context of Sufism thought and alevi-bektashi culture. The article generally consists of five parts. In the beginning, general information is given. Then, general information about the madrasa was given. The third part is the catalog. Then there is the evaluation / analysis part. In this section, analyzes were made especially on the content of the articles. In the conclusion part, special implications are given. Various tables are also attached to the end of the article. These tables contribute to the narration. There are also many photos and drawings throughout the article. The article includes details of the writings rather than the architectural photographs of the Akşehir Taş Madrasa. This article is also important for the Alevi-Bektashi presence in Akşehir. Looking at the subject from this point of view, art-architecture-city-people-belief relations are evaluated as a whole with this research. Akşehir Taş Madrasa (Stone Works Museum), the writings in its courtyard are not related to the construction of the building. Accordingly, it can also be considered as “illegal” articles-practices on a cultural property. From this point of view, they are also similar to the practices written on cultural assets today and reflecting the socio-cultural level of today’s urban culture. This article, which consists of cases related to each other in many respects, will contribute to future studies on a similar subject.

Anahtar Kelimeler

Architecture, Tasavvuf, Alevi, Bektashi, Scriptures, Sufism, Alevi-Bektashi Culture., graffiti, ottoman architecture, calligraphy

Akşehir Taş Medrese Eyvan Ve Sütunlarındaki Yazılar İle Alevi-Bektaşi Kültürü Arasındaki İlişki

Öz

Hitabet, insanlık tarihinin en kadim iletişim şeklidir. Soyut bir ifade aracı olan konuşma-hitabetin somut bir hale bürünmesi (sembolleşmesi) yazının icadı ile olmuştur. Beş bin yıldan uzun bir süredir en önemli ve temel simgesel-somut iletişim aracı olan yazı, özellikle doğu toplumlarında aynı zamanda tezyini bir mahiyet de üstlenmiştir. Bir iletişim nesnesi ve süsleme çeşidi olmasının dışında yazı; bir dışavurum aracı olarak, bu iki temel misyonunun dışında bir kullanım şekline de sahiptir. Makalede böyle bir kullanım şekline sahip olan Akşehir Taş Medrese’de (Taş Eserler Müzesi), avlu revak sütunları ile ana eyvanda yer alan ve kazıma tekniğiyle yazılmış yazılar tespit edilmiş, kayıt altına alınmış ve çözümlenmiştir. Akşehir Taş Medrese, Konya İli Akşehir İlçesi Altınkalem Mahallesi Eski Afyon Caddesi üzerinde yer almaktadır. Bir külliye mantığında inşa edilmiş yapılar topluluğundan hankâh, imaret, çeşme ve hamam yıkılmış olup, günümüzde medrese, türbe, iki şerefeli minare, darülkurra ve mescittenoluşmaktadır. Yapılar topluluğunun, “Halkalı Medrese” olarak da bilinen medrese kısmı günümüzde Taş Eserler Müzesi olarak hizmet vermektedir. Makalede, Akşehir Taş Medrese’de (Taş Eserler Müzesi), avlu revak sütunları ile ana eyvanda yer alan ve kazıma tekniğiyle yapılmış yazılar, süsleme özellikleri ile değil, bir dışavurum aracı olarak mimari ile olan ilişkileri ve ihtiva ettikleri anlamları sadedinde ele alınmıştır. Çalışmanın katalog kısmında yazıların transkripsiyonu yapılmış, değerlendirme bölümünde anlam boyutu itibariyle irdelenmiş ve özellikle tasavvuf düşüncesi ve alevi-bektaşi kültürü bağlamında çıkarımlarda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yazı, Mimari, Tasavvuf, Alevi, Bektaşi, Alevi-Bektaşi Kültürü, graffiti

Kaynakça

• Akok, M. (1979). Konya Akşehir’de Taş Medrese Binası ve Restorasyon Çalışmaları, Türk Etnografya Dergisi, (XVI), Ankara.
• Ambrose, G. ve Harris P. (2011). Tipografinin Temelleri, İstanbul: Literatür Yayınları.
• Arıman, N. (2018). İstanbul’un Bilezik Yazıları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul.
• Arıman, N. (2018). İstanbul’un Bilezik Yazıları, İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul.
• Ay, R. (2012). Anadolu’da Derviş ve Toplum 13-15. Yüzyıllar, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Balkır N. ve Kuru Ş. A. (2016). Sokak Sanatı ve Grafitinin Pedagojik Bir Yöntem Olarak İşlerliği, İdil Sanat ve Dil Dergisi, (5/26), 1645-1658.
• BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri) , Belge No: 3729-279-664.
• Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Yayınevi.
• Çağlayan, A. (2014). Alevi Terimleri ve Sözlüğü, Ankara: Eğiten Kitap.
• Demiralp, Y. (1990). Akşehir ve Köylerindeki Türk Anıtları, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Duran, R. (1998). Selatin Camilerindeki Avlu Sütunlarının Madeni Bileziklerine Hakedilmiş Yazılar Üzerine, DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, (11), İzmir, 135-140;
• Ertaş, Ş. (2017). Konya Akşehir Taş Medresesinin Taş Eserler Müzesine Dönüşümü, Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, (2/2), 1-17.
• Faulman, C. (2001). Yazı Kitabı, (Çev. Itır Arda), İstanbul.
• Jean, G. (2010). Yazı- İnsanlığın Belleği, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Kanar, M. (2015). Büyük Türkçe -Farsça Sözlük, Say Yayınları, İstanbul.
• Konyalı, İ. H. (1945). Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir, Numune Matbaası, Konya.
• Korkmaz, E. (2005). Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
• Köse, F. (2016). Tekirdağ Rüstem Paşa Camii Grafitileri, Rodos’tan Süleymanpaşa’ya Tekirdağ, Uluslararası Tekirdağ Sempozyumu (26-27 Mart 2015) Bildirileri, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 511-524.
• Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Küçükdağ, Y. (2004), Seyyid Mahmut Hayrani ve Akşehir’de Seyyid Mahmut Hayrani Manzumesi, İSTEM, (2/3), 59-69.
• Meriç, R. M. (1936). Akşehir, Türbe ve Mezarları, Türkiyat Mecmuası, 5, 141-212
• Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Pera Müzesi, (2014). Duvarların Dili Grafiti ve Sokak Sanatı, (Çev. Melis Şeymun), İstanbul: Pera Müzesi Yayınları.
• Samur, T. (1990). Akşehir’deki Türk Mimari Eserleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya.
• Sarre, F. (1896). Reise İn Kleinasien, Geographische Verlagshandlung, Berlin.
• Şapolyo, E. B. (2004). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Elif Kitabevi.TAŞĞIN, A. (2013). Dediği Sultan ve Menakıbı: Konya ve Çevresinde Alevi Bektaşi Ocaklarının İzleri, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, (66), 213-238.
• Tütüncü, M. (2011). Evliya Çelebi’nin Bilinmeyen El Yazısı, Yedi Kıta Dergisi, (14), İstanbul, 1-15;
• Ünver A. S. (1978). XIV. Üncü Asırda Anadolu’da Selçuklular’ın An’anesine Bağlı Mezar Taşları Üzerine, Vakıflar Dergisi, (12), 15-26.
• Yavuzyılmaz, A. (2016). “Seyahatnamelerde Akşehir”, Seyahatnamelerde Konya, (Ed. Ahmet Çaycı), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 363-426.
• Yılmaz, M. (2016). Ahmet Süheyl Ünver ve Konya, Seyahatnamelerde Konya, (Ed. Ahmet Çaycı), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 48-49.
• Yüceil, I. G. (2013). Sultan Ahmet Cami Sütunları ve Sütun Bilezikleri Üzerine Bir İnceleme, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış, Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.