Amorium’da Bulunan Halkalı Kılıçlar

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 2, 1281 - 1299, 20.12.2021

Errikos Maniotis , Zeliha Gökalp

https://doi.org/10.29135/std.950417

Cited By: 1

Öz

Antik Çağda Frigya olarak bilinen bölgede yer alan Amorium, Türkiye’de Afyonkarahisar ilinin Emirdağ ilçesinde bulunan bir Bizans kentidir. Alandaki sistematik kazılar, Bizans kentinin 5-11. yüzyıllar arasında varlık gösterdiğini kanıtlamıştır. Kentin önemi Karanlık Çağlardaki varlığı ve Amoriumlular olarak bilinen Bizans imparatorluk hanedanının memleketi olması ile dikkati çekmektedir. Yukarı Şehir ve Aşağı Şehir olarak iki başlık altında değerlendirilen Amorium, MÖ 2000’li yıllardan itibaren Hitit, Phryg, Pers, Hellenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de yerleşim görmüştür. Makalenin konusunu oluşturan bir kılıç ve bir kılıç parçası Amorium Aşağı Şehir’de bulunan Büyük Mekan XA Açması ve Aşağı Şehir Kilise A’da A4 Açmasında ele geçmiştir. Büyük Mekan, Aşağı Şehir merkezine yakın, Yukarı Şehir Höyük alanında güneyinde, modern Hisarköy’ün merkezinin doğusunda yer almaktadır. Büyük Mekan’da 6. yüzyılın ortalarında inşa edilen bir Bizans hamamı, çevresinde 7-9. Yüzyıllara tarihlenen endüstriyel işlevli yapılar ve 10-11. yüzyıllara tarihlenen Orta Bizans yapı bakiyeleri tespit edilmiştir. Aşağı şehirde bulunan A Kilisesi ise Büyük Mekan kompleksinin yaklaşık olarak 50-70 m. güneybatısında yer almaktadır. MS 11.yüzyıl sonuna kadar kullanılmış olduğu anlaşılan kilisenin ilk evresi MS.5.-6.yüzyıla tarihlenmektedir ve bir bazilikadır. Yapının ikinci evresi ise MS 9. yüzyılın sonu, 10. yüzyılın başını işaret eder ve kubbeli bazilikadır.
Makalenin konusunu oluşturan kılıçlar ele geçtikleri konteks bağlamında 10.-11.yüzyıla tarihlendirilmektedir. Orta Bizans Dönemine tarihlendirilen her iki kılıç da kulp şekillerine bakılırsa, geniş bir tipolojiye sahip halkalı dövülmüş kılıçları temsil etmektedir. Halka kulplu kılıçların, Çin ve Kore uygarlığı, İskitler, Sarmatlar ve Sasani İmparatorluğu gibi yüzyıllar boyunca çok çeşitli kültürlerde kullanılmış olduğu bilinmektedir. Bizans geleneğiyle ilişkilendirilen bu tür halka kulplu kılıçlar, Bizans ikonografik kaynaklarında nadiren tasvir edilmiştir. Bizans İmparatorluğu’nu oluşturan topraklarda arkeolojik olarak da izlenmemiş olan halka kulplu dövülmüş kılıçlar Amorium kazılarında ele geçen önemli buluntular arasında yer almaktadır.
Aşağı Şehir Kilisesi A4 Açması’nda bulunan kılıcın kabzası incelendiğinde, “kollu ya da kelepçeli “olarak adlandırılan bir korumaya sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu tür kabzalar Suudi Arabistan, Macaristan, Bulgaristan, Tauric Chersonese (Sivastopal), Orta Doğu ve Balkanlar gibi geniş bir coğrafyaya dağılmış, hem Bizans hem de İslam sanatında geniş bir kronolojik çerçeve içinde tasvir edilmiştir. İkonografik ve arkeolojik kanıtlara göre, bu kabzalar genellikle spatha tipinde olduğundan üzerinde iki kenarı da keskin uzun kılıç yer alırdı. Ancak Aşağı Şehir Kilisesi’ndeki örnekte bu görülmemektedir. Spatha tipinin standartlarını karşılamayan kabza bölümüne rağmen kılıcın uzunluğuna bakıldığında, Aşağı Şehir Kilisesi kılıcı da aynı boyutlara sahip olmalıydı. Tipolojik inceleme dışında, Amorium’daki bulunmuş halka kulplu kılıçlar, ele geçtikleri yerlerin karakterizasyonu hakkında yararlı sonuçlar ortaya koymakta ve arkeolojik bulguların geri kalanının değerlendirilmesi yönünde de katkıda bulunmaktadır.
Sonuç olarak, Amorium kılıçlarının nadir ve benzersiz olduğu düşünülmektedir, çünkü farklı tipolojik özellikleri onları çağdaş medeniyetlerin halka kulplu kılıçlarından ayırmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada çapraz kollu bir Bizans halka kulplu kılıcın yeni bir tipolojisi önerilmektedir. Sonuç olarak hibrit bir Bizans halka kulplu kılıç tipolojisi önerilmektedir. Amorium kazılarında bulunan iki kılıcın da aynı tipoloji içinde yer alması, kentte bu tür kılıçları üreten bir cephaneliği işaret edebileceği gibi bir tesadüf de olabilir. Bizans’ın önemli bir kalesi ve imparatorluğun önemli şehirlerinden bir olan Amorium kazılarında ele geçen söz konusu özel tipteki kılıç buluntuları Bizans arkeolojisinde silah ve zırh araştırmaları açısından büyük önem taşımaktadır

Anahtar Kelimeler

Amorium, Roma, Bizans, Kazı, Kılıç

Ring Pommeled Swords From Amorium

Öz

During the excavations in the byzantine city of Amorium, which are conducted from the year of 1988 systematically, two iron swords were recovered from the Trench XA of the Enclosure, which is located in the Lower City and from the Trench A4 of the Lower City Church respectively. The sword from the Trench XA of the Enclosure is saved integral while the sword from the Trench A4 of the Lower City Church is in fragmentary condition. Both swords have been dated in the Middle Byzantine Period and belong to the wide typology of the ring pommeled swords, judging from the shape of their pommel. Examining the hilt of the sword from the Trench A4 of the Lower City Church a cross-guard that belongs to the wider typology of the so-called ‘’sleeved or cuffed type guard’’ has been detected. Apart from the typological examination, the ring pommeled swords from Amorium raise useful conclusions about the characterization of the locations which these swords were found and together with the evaluation of the rest of the archaeological findings could contribute to this direction. To conclude, the swords from Amorium are considered rare and unique because a combination of different typological features is being observed, something which distinguishes them from the ring pommeled swords of the nearby civilizations. Thus, we can suggest a new typology of a byzantine ring pommeled sword with a sleeved cross-guard.

Anahtar Kelimeler

Amorium, Roman, Byzantine, Excavation, Sword

Kaynakça

• Bálint, C. (1991). Südungarn im 10. Jahrhundert, Budapest.
• Баранов, Г.В. (2018). Перекрестье меча из раскопок византийского Херсона/A sword-guard from archaeological excavations of Byzantine Chersonesus, Военная археология Сборник материалов научного семинара, выпуск 4, Москва, 31-42.
• Bíró, A. (2014). Weapons in the 10–11th Century Carpathian Basin Studies in Weapon Technology and Methodology-Rigid Bow Applications and Southern İmport Swords in the Archaeological Material, Dávid Bartus, László Bartosiewicz, László Borhy, István Feld, Gábor Kalla, Pál Raczky, Miklós Szabó, Tivadar Vida,Dissertationes Archaeologicae ex Instituto Archaeologico Universitatis de Rolando Eötvös nominatαe Ser. 3. No. 2, Eötvös Loránd University, Budapest: Institute of Archaeological Sciences, 519-539.
• Bishop, M. C. & Coulston, J. C. N. (1993). Roman Military Equipment from the Punic Wars to the Fall of Rome, London: B. T. Batsford.
• Dymydjuk, D. (2019a). Bro Bia A W Armenii Epoki Bagratyd W (Koniec IX-Po Owa XI w.): Problem Interpretacjı I Badania Nıekt Rych R De Graficznych, ПРОБЛЕМИ ІСТОРІЇ ВІЙН І ВІЙСЬКОВОГО МИСТЕЦТВА ВИПУСК 2, Львів , 7-29.
• Dymydjuk, D. (2019b). Bron Bıala W Armenii Bagratydow (Koniec IX-Polowa XI W.) (Unpublished Thesis), Uniwrstyey Pedagogiczny Im. Komisji Edukacji Naradowej W Krakowie, Krakow.
• Feugère M. (2002). Les Armes des Romains de la République à l’Antiquité tardive, Paris: Editions Errance.
• Goldschmidt, A. (1979). Die Elfenbeinskulpturen aus der Zeit der Karolingischen und Sachsischen, Kaiser VIII–XI Jahrhundert. Vols. 5, Berlin.
• Haldon, J. F. (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World 565‐1204, Routledge.
• Harris, A. (2004). Shops, Retailing and the Local Economy in the Early Byzantine World: the Example of Sardis, K. Dark (ed.), Secular Buildings and the Archaeology of Everyday Life in the Byzantine Empire, Oxford, 99‐105.
• Heath, I. (1979). Men-At-Arms Ser.: Byzantine Armies 886-1118, Osprey Publishing.
• Hoffmeyer A. B. (1966). Military Equipment in the Byzantine Manuskript of Scylitzes in Biblioteca Nacional in Madrid, Granada.
• Istvanoits, E. & V. Kulcsar (2008). Sarmatian Sword with Ring-shaped Pommels in the Carpathian Basin, Journal of Roman Military Equipment Studies, 16, 95-105.
• Ivison, E. A. (2007). Amorium in the Byzantine Dark Ages (seventh to ninth centuries), J. Henning (ed.) Post-Roman Towns, Trade and Settlement in Europe and Byzantium, Vol. 2, Byzantium, Pliska, and the Balkans, Walter de Gruyter, 25-59.
• Ivison, E. A. (2012). Excavation at the Lower City Enclosure, 1996-2008”, (eds.) C. S. Lightfoot and E.A. Ivison Amorium Reports 3: The Lower City Enclosure finds Reports and Technical Studies, İstanbul: Ege Yayınları, 5-151.
• Katsari, C., C. S. Lightfoot and A. Özme (2012). The Amorium Mint and Coin Finds (Amorium Reports 4), Berlin: Akademie Verlag.
• Kiss A. (1997). Frühmittelalterliche Bizantinische Swherter im Karpatenbecken, Acta Arch. Hung., XXXIX, 193-210.
• Kurt, M.,(2018). Bizans Askeri Teçhizatı: Amorium’da Bulunan Savaş Malzemeleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Lightfoot, C. S. (1998). The Survival of Cities in Byzantine Anatolia, the Case of Amorium, Byzantion 68, 56-71.
• Lightfoot, C. S. ve Y. Arbel (2003). Amorium Kazısı 2001, 24. Kazı Sonuçları Toplantısı C.1, 521-532.
• Lightfoot, C. S., O. Koçyiğit, H. Yaman (2008), ‘Amorium Kazısı, 2006’, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.1, 443-466.
• McGeer,E. (1995). Sowing the Dragon’s Teeth: Byzantine Warfare in the Tenth Century, Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Nicolle D. (1991). Byzantine and Islamic Arms and Armour; Evidence for Mutual Influence, Graeco-Arabica, 4, 299-323.
• Nicolle D. (1999). Arms and Armour of the Crusading Era, 1050– 1350, II. Islam, Eastern European and Asia, London: Greenhill Books.
• Rabovyanov, D. (2011). Early Medieval Sword Guards from Bulgaria, Archaeologia Bulgarica, XV, 73-87.
• Seyrig, H. (1937). Armes et costumes iraniens de Palmyre, Syria, 18, 1-53.
• Trousdale, W. (1975). The Long Sword and Scabbard Slide in Asia, Washington, D.C.: Smithsonian Institution
• Yotov V. (2011). A new Byzantine type of swords (7th-11th centuries), Niś and Byzantium, IX, 113–124.
• Walter, C. (2003). The Warrior Saints in Byzantine Art and Tradition, Aldershot: Routledge.
• Zhang Yun (1998). The Art of Chinese Swordsmanship, Weatherhill.