Çağdaş Performatif Sanatta Androjen Ve Psikedelik Bir İmge Olarak Vahşi İnsan

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 1, 113 - 137, 22.08.2024

Murat Ateşli , Burcu Nur Cengiz

https://doi.org/10.29135/std.1403766

Öz

Vahşi İnsan (Wild Man), sanatın toplum ve inanç sistemleriyle kopmaz bağından ileri gelen bir çeşit arketip ve vahşi sembolik bir figürdür. Geçmişten günümüze çeşitli toplum ve farklı kültürlerde değişen imge ve kostümlerle hem kültür festivallerinde hem de sanat alanında karşımıza çıkmaya devam etmektedir. Bulgaristan’daki Kukeri etkinliklerinde, İsviçre’de Lötschen Vadisi bölge karnavallarındaki “Tschäggättä” figürlerinde, Almanya ve Avusturya’da Alp Dağları’ndan gelen toplum geleneklerinde yer alan “Perchten”, “Krampus” veya “Knecht Ruprecht” olarak bilinen antropomorfik figürlerinde, Türkiye’de Balıkesir bölgesinde gerçekleştirilen “Tülütabak” gösterilerinde Vahşi İnsan imgesinin izini sürmek mümkündür. Burada örnekleri verilen kültür festivallerinde izleyici üstünde bıraktığı korkutucu, yabanıl izleniminin yanı sıra Vahşi İnsan şaman ya da pagan rolünü üstlenir ve sanat platformunda açığa çıkar. Vahşi İnsan’ın ritüelistik sanatsal eylemleri, toplumdaki bireylerin psişik dünyalarının derin yönlerini keşfetmesine yönelik gelişir ve doğa ile bağ kurmalarına yardımcı olur. Şamanizm, doğa ve doğaüstü, “parapsikoloji” alanları arasında köprü inanç sistemi olurken, Vahşi İnsan da şamanist ritüellere katılım gösteren topluluğun gerçekleştirdiği manevi uygulamalarda katılımcının egonun ve bilinç ötesine geçmesinde yardımcı olan bir tür guru veya “tamamlanma” yolunda yol gösterici bir kılavuz olmaktadır: Üst-transandantal aracılık ve katalizör işlevine sahiptir. Aynı zamanda sanatın bir çeşit büyü olarak kabul edildiği süreçlerde, Vahşi İnsan imgesine bürünen şamanik sanatçı da, büyücü ve kültürel temsiliyetlerinin, ritüelistik edimlerinin, kültürel belleklerin bir aktarıcısı olarak benimsenmektedir. Sanatın kutsallığını ve iyileştici-şifacı özelliğini, kolektif bilindışının derinliklerinde ve kültürel bellek haznesinin zenginliği içinde muhafaza etmektedir.
Hayvan postları, kuş tüyleri, boynuzlar, çeşitli çiçek, dal, lifler ve yapraklar gibi organik malzemelerin doğal yapısıyla şekillenen Vahşi İnsan’ın kostümleri, bu mistik figürün doğa ve doğaüstü ile kurduğu geçişken ilişkiyi ifade etmektedir. Bu açıdan kostüm, kişinin giydiği bir kıyafet olmanın ötesine geçerek, etno-kültürel veya sosyo-kültürel kodları yansıtan bir gösterge haline gelmektedir. Yaşadığı toplum ve grup içinde Vahşi İnsan’a saygın toplumsal kimlik ve statü veren kostümler önemli bir role sahiptir. Hem renkleri hem sesleri hem dokusu ile kostümler, çok duyumlu, sinestezik elemanlar olarak psikedelik uyaranlara dönüşme potansiyeline sahiptir. Vahşi İnsan’ın doğa ve doğaüstü ile geçişken ilişkisi, bu psikedelik özelliklere sahip kostümler aracılığıyla kurulur. Sanatsal imge ve psişik enerji bedene, beden kostüme, kostüm Vahşi İnsan’a dönüşür ve doğa-insan biçimi ile iç içe geçerek bir şaman sanatçı rolüne bürünür.Vahşi İnsan, ritüelistik performanslarında uhrevi alana, doğaya ve doğaüstüne yaklaştıkça, dünyevi alana o kadar uzaklaşır ve toplumsal cinsiyet kalıplarından, cinsiyet rollerinden bir o kadar da soyutlanır. Mitsel ve sanatsal bir sembolik anlatım diline sahip olduğundan Vahşi İnsan’ın kostümü, performatif ritüelleri ve koreografileri androjen bir kimliği yani cinsiyetsizliği veya esnek cinsiyetliliği işaret etmektedir. Sanat alanında uzun zamandır kullanılan androjenlik, ilgi çekici görsel imgelere uygun bir özellik olup belirsizleşen sınırları ve çoklu özelliği ile yaratıcı perspektifleri beslemektedir. Bu araştırmada, Vahşi İnsan’ın imgesine bürünen ya da onu çağrıştıran Joseph Beuys, Fern Shaffer, Ana Mendieta, Cassils, Asher Woodworth, Nick Cave, Saya Woolfalk gibi avangard ve çağdaş sanatçıların, Ceschi + Lane, Universal Everything gibi çeşitli sanatçı kolektiflerinin kostüm ve performans çalışmaları, psikedelik niteliği kapsamında muğlaklaşan, androjenleşen ve duyular arası geçişler sağlayan sinestetik özellikler kapsamında incelenmektedir. Kültürel ve sanatsal bağları yeniden canlandıran Vahşi İnsan, yıkıcı, şifacı, çelişkili, mistik ve psişik yönleriyle çağdaş sanatçılara ilham vermeye devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Wild Man, kostüm, androjen, şamanizm-paganizm, çağdaş sanat

Etik Beyan

Hazırladığımız makale, “bilimsel intihal tespit programı” ile tarandığını ve hiçbir şekilde “intihal içermediğini” ve bilimsel araştırma etik ilkelerine göre düzenlendiğini beyan eder, aksinin ortaya çıkması durumunda her türlü yasal sonucu kabullendiğimizi bildiririz.

Teşekkür

Sayın Sanat Tarihi Dergisi Editörü; Sanatta Yeterlik (Doktora)öğrencim Burcu Nur Cengiz ile birlikte yazdığımız "WILD MAN AS AN ANDROGYNOUS AND PSYCHEDELIC IMAGE IN CONTEMPORARY PERFORMATIVE ART" adlı makaleyi sisteminize yükledik. İlginiz için teşekkür ederiz. Makale ile ilgili öneri ve görüşlerinizi sabırsızlıkla bekliyoruz, saygılarımızla

Wild Man as an Androgynous and Psychedelic Image in Contemporary Performative Art

Öz

Wild Man is a kind of archetype and a wild symbolic figure arising from the unbreakable bond of art with society and belief systems, and continues to appear both in cultural festivals and in the field of art with changing images and costumes in various societies and different cultures from past to present. Assuming the role of shaman or pagan, Wild Man’s costumes and symbolic language are shaped by the natural structure of organic materials, expressing the figure’s transitive relationship with nature and the supernatural. This expression is reflected in Wild Man’s image and performative identity, giving it a psychedelic, androgynous characteristic. The present research examines the costume and performance works of avant-garde and contemporary artists such as Joseph Beuys, Fern Shaffer, Ana Mendieta, Cassils, Asher Woodworth, Nick Cave, Saya Woolfalk, and various artist collectives, which take on the image of Wild Man or evoke it, within the scope of their psychedelic qualities that become ambiguous, androgynous and provide transitions between the senses. Revitalizing cultural and artistic ties, Wild Man with its contradictory and psychic aspect, continues to inspire contemporary artists.

Anahtar Kelimeler

Wild Man, costume, androgyne, shamanism-paganism, contemporary art

Kaynakça

• Aça, M. (2018). Dünya Mitolojilerinde Toprak Simgeciliği [The Symbol of “Earth” in Word Mythologies]. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 23-35.
• Akay, A. (2015). “Beuys’un Desenlerinin Güncelliği ve Sembol Önceliği” [The Topicality and Symbol Priority of Beuys’s Drawings]. In. Joseph Beuys Zeichnung als Fundus Arbeiten aus dem Museum Schloss Moyland. Paust, B. (Ed.). Istanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Amerland, D. (2017). The Sniper Mind: Eliminate Fear, Deal with Uncertainty, and Make Better Decisions, NY: St. Martin’s Press.
• Amrine, F. (2019). Discovering a Genius: Rudolf Steiner at 150, Ann Arbor: Keryx.
• Atsushi, T. (2019). “Shamanism and Music”. In. International Encyclopedia of Anthropology (pp. 1-6). John Wiley & Sons, Inc. https://doi.org/10.1002/9781118924396.wbiea2246
• Baklan, Ö. P. (2018). Sanatta Malzemenin Yaratım Sürecindeki Rolü ve Seramik Sanatında Esere Özel Bünye Kullanımı [The Role of Material in the Creation Process in Art and the Use of Work-Specific Body in Ceramic Art, PhD Thesis]. Hacettepe University, Institute of Fine Arts.
• Barthes, R. (1990). The Fashion System. (M. Ward & R. Howard, Trans.). California: University of California Press.
• Barthes, R. (1982). Camera Lucida Reflections on Photography (R. Howard, Trans.). NY: Hill and Wang.
• Baş, B. (2013). Hıristiyan Manastırcılığının Doğuşu [The Origins of Christian Monasticism]. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 44 (1), 183-204.
• Baynes, K. (2002). Toplumda Sanat [Art in Society] (Y. Atılgan, Trans.). Yapı Kredi Yayınları.
• Benjamin, W. (2014). Pasajlar [Das Passagenwerk] (A. Cemal, Trans.). Istanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bourriaud, N. (2005). İlişkisel Estetik [Relational Aesthetics] (S. Özen, Trans.). Istanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Braff, P. (1982, Nov. 28). Androgyny Explored As Art Theme. The New York Times, 11. 20. https://www.nytimes.com/1982/11/28/nyregion/androgyny-explored-as-art-theme.html
• Brown, R. (2018, Feb. 15). Surreal Pictures Show Bulgaria’s Masked Dancers Warding Off Evil Spirits. National Geographic Travel. https://www.nationalgeographic.com/travel/article/kukeri-survakari-unesco-intangible-cultural-heritage-photos
• Bürger, P. (1984). Theory of the Avant-Garde. (M. Shaw, Trans.). Manchester University Press.
• Cassils, H. (2013, September 7). “Bashing Binaries-Along with 2,000 Pounds of Clay.” The Blog and Gay Voices of Huffington Post US Edition. http://www.huffingtonpost.com/heather/bashing-binaries-along-with-2000-pounds-ofclay_b_3861322.html
• Ceschi,V. & Lane, K. (2021). Greenham: Costume, Memory and Activism in Outdoor Performance. Studies in Costume & Performance, 6 (2), 233-252.
• Çapar, Ö. (1979). Roma Tarihinde Magna Mater (Kybele) Tapınımı [Magna Mater (Kybele) Worship in Roman History]. Anakara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Dergisi, 29 (1-4), 167-189.
• Değirmenci Aydın M. (2021). Afrika Sanatının Koruyucu İşlevi Ekseninde Nick Cave’in Sanat Pratiği [Nick Cave’s Art Practice within The Scope of the Protective Function of African Art]. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 27 (46), 294-301.
• Douglas, M. (2018). Doğal Semboller: Kozmoloji Keşifleri [Natural Symbols: Explorations in Cosmology]. (Y. Alogan, Trans.). Istanbul: İthaki Yayıncılık.
• Dutton, D. (2017). Sanat İçgüdüsü: Güzellik, Zevk ve İnsan Evrimi [The Art Instinct: Beauty, Pleasure and Human Evolution] (M. Turan, Trans.). Istanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm: İlkel Esrime Teknikleri [Shamanism: Primitive Ecstasy Techniques] (İ. Birkan, Trans.). Istanbul: İmge Kitabevi.
• Fang T. (2012). Yin Yang: A New Perspective on Culture. Management and Organization Review.8(1), 25-50.
• Fineberg, J. (2014). 1940’tan Günümüze Sanat [Art from 1940 to the Present]. (S. A. Eskier and G. E. Yılmaz, Trans.). Izmir: Karakalem Kitabevi.
• Fischer, E. (1995). Sanatın Gerekliliği [The Necessity of Art] (C. Çapan, Trans.). Istanbul: Payel Yayınevi.
• Gall, J. (2019). Costume in Performance: Materiality, Culture, and the Body, Fashion Theory, 23(4-5), 606-612.
• Goldberg, R. (1988). Performance Art, From Futurism to the Present. London: Thames & Hudson Ltd.
• Günday, H. (2017). Zargana. Istanbul: Doğan Kitap.
• Güzeldal, Y. (2019). Hint Kökenli Dinlerde Manastır Yaşamı ve Tekke Hayatı Üzerine Bir İnceleme [A Study on Monastic Life and Lodge Life in Indian Originated Religions]. Tasavvuf Dergisi, 43, 55-84.
• Halıcı, G. Y. (2014). Gök Tanrı’nın Temsilcileri: Koruyucu Kuşlar [Represents of Sky God: Protective Bird]. Folklor/Edebiyat, 20 (77), 71-81.
• Harvey, J. (2008). Giysiler, Renk ve Anlam [Clothes, Color and Meaning]. Sanat Dünyamız: Quarterly Culture and Art Magazine, 107, 77-85.
• Haviland, W.A., Prins, H. E. L., Walrath, D. & McBride, B. (2008). Kültürel Antropoloji [Cultural Anthropology]. (İ. D. Erguvan, Trans.). Istanbul: Kaknüs Yayınları.
• Holt, A. (2020). Costume in performance: materiality, culture, and the body, Theater and Performance Design, 6 (1-2), 191-193.
• Kalaycı, E. (2021). Eski Türklerde Toplumsal ve Siyasal Açıdan Şaman’ın Rolü [The Role of the Shaman in Social and Political Perspectives in Ancient Turks]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23 (3), 1038-1053.
• King, I. A. (2014). The Influence of Ritual in Performance Art: A Retrospective and Correlational Analysis. [Unpublished BA dissertation, Fine Arts at Lancaster Institute for the Contemporary Arts, Lancaster University].
• Kuhn, K. J. (2015). Lost Valley-Discourses on the Magic of Masks. In. Rituals in Magic and Magic in Rituals. The Ritual Year 10. Tatiana Minniyakhmetova, Kamila Velkoborskà (Eds.). (pp. 203-212). Innsbruck and Tartu: ELM Scholarly Press.
• Jung, C. G. (1959). Archetypes and the Collective Unconscious: Collected Works. Herbert Read, Michael Fordham and Gerhard Adler (Eds). London: Routledge and Kegan Paul Ltd.
• Menay Mant, S. & Özkan M. (2020). Performans sanatında hayvan bedeni kullanımı: Joseph Beuys örneği [The use of animal body in performance art: The example of Joseph Beuys]. Ulakbilge Journal, 55, 1617-1626.
• Merdaner, E. (2016). Joseph Beuys: Sanatı ve Felsefesine Bir Bakış [Joseph Beuys: An Overview of His Art and Philosophy]. Istanbul: Tekhne Yayınları
• Miltersen, E. H. (2016). Nounself pronouns: 3rd person personal pronouns as identity expression. Journal of Language Works-Sprogvidenskabeligt Studentertidsskrift, 1(1), 37-62.
• Murtezaoğlu, S. (2012). Kültürel Belleğin Ritüel Yoluyla Kuruluşu [Constructing the Cultural Memory by the Rituals]. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 5 (9), 344-350.
• Pantouvaki, S. (2016) Tribes: Costume Performance and Social Interaction in the Heart of Prague. Theater and Performance Design, 2, (1-2), 34-53.
• Pantouvaki S. & Lotker, S. (2017). General Experiments, The Tribes a walking exhibitions, 43-36. Prague Quadrennial.
• Perreault, J. (1988). “Earth and Fire: Mendieta’s Body of Work,” In. Ana Mendieta: A Retrospective (Petra Barreras del Rio and Perreault, Ed.). New York: New Museum of Contemporary Art.
• Rahman-Jones, I. (2016, October 25). “A US man who covered himself in branches is arrested for obstructing traffic” BBC News Report. https://www.bbc.com/news/newsbeat-37762323
• Read, H. (2018). Sanat ve Toplum [Art and Society]. (E. Kök, Trans.). Istanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Resnick, A. (2022, Feb. 28). “What that the term Androgynous mean? Gender Identity & Expression”, Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/what-is-androgyny- 5211829
• Scheunemann, D. (2005). “From Collage to the Multiple. On the Genealogy of Avant-Garde and Neo-Avant-Garde.” In. Avant-Garde Neo-Avant-Garde (Avant-Garde Critical Studies 17). Scheunemann, D. (Ed.). Amsterdam - New York: Editions Rodopi B.V.
• Steinbock, E. (2014) Photographic Flashes: On Imaging Trans Violence in Heather Cassils’ Durational Art, Photography and Culture, 7 (3), 253-268.
• Steiner, R. (1922/2003). Cosmology, Religion and Philosophy (H. Collison, Trans). London: The Rudolf Steiner Publishing.
• Steiner, R. (2003). Art: An Introductory Reader. UK: Rudolf Steiner Press.
• Suquet, A. (1995). Archaic Thought and Ritual in the Work of Joseph Beuys. Anthropology and Aesthetics, 28, 148-162.
• Tomlinson, J. (2005). Esotericism and the arts of Francisco Goya. Groniek, (167), 265-276.
• Trt News. (2016, Sept. 6). İşgalde düşmanın korkulu rüyası “Tülütabaklar” [Tulutabaks’, the enemy’s fearful dream during the occupation]. Turkey News Login. https://www.trthaber.com/haber/turkiye/isgalde-dusmanin-korkulu-ruyasi-tulutabaklar-270288.html
• Turner, V. W. (1972). Symbols in African Ritual. Science March 16, vol. 179, pp. 1100-05.
• Yılmaz, S. & Gökbel, F. M. (2023). Doğayı Kil Bünyede İzlemek: Seramik ve Süreç Sanatı [Tracking the Nature in Clay: Ceramic and Process Art]. İstanbul Aydın Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 8(16), 165-184.
• Yonuk, A., Altunöz, A. & Özçelik, H. (2021). Mit ve Efsanelerde Yer Alan Kuş İmgelerinin Heykel ve Seramik Sanatındaki İzdüşümleri [Projections of Bird Images in Myths and Legends in Sculpture and Ceramic Arts]. Milli Folklor, 17, 250-261.
• Wilson, M. (2015). Çağdaş Sanat Nasıl Okunur 21. Yüzyıl sanatını yaşamak [How to Read Contemporary Art]. (Erdoğan, F.C., Trans.). Istanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Wolfe, S. (2019). Stories of Iconic Artworks: Joseph Beuys’ I Like America and America Likes Me. Artland Article and Features. https://magazine.artland.com/stories-of-iconic-artworks-joseph-beuys-i-like-america-and-america-likes-me/
• Zytka, M. (2016). Bułgarska obrzędowość karnawałowa na przykładzie kukeri. Zeszyty Wiejskie, 22, 293-298.