Halk Sağlığı Hemşireliği Perspektifinden Zoonozlarla Bulaşan Hastalıklar

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 2, 146 - 155, 09.06.2023

Serap Açıkgöz , İlknur Göl

https://doi.org/10.17942/sted.1192443

Cited By: 1

Öz

Zoonozlar, omurgalı hayvanlar ve insan arasında doğal olarak bulaşan hastalıklar ve enfeksiyonlardır. Son yıllarda insanlarda ortaya çıkan bulaşıcı hastalıkların yaklaşık %75'i zoonotik kökenli olup dünya genelinde her yıl üç yeni zoonotik hastalık tespit edilmektedir. Yapılan araştırmalara ve kapsamlı yatırımlara rağmen halen sıtma, AIDS ve tüberküloz gibi zoonotik hastalıklar nedeniyle dünya çapında binlerce ölüm meydana gelmektedir. Bilinen eski zoonozların kontrolünü zorlaştıran ve yeni zoonozların da ortaya çıkmasına neden olan sosyoekonomik, çevresel ve ekolojik pek çok faktör bulunmaktadır. Küresel halk sağlığını tehdit eden zoonozların kontrol altına alınmasında ve mücadelesinde disiplinlerarası işbirliğini kapsayan Tek Sağlık yaklaşımı benimsenmektedir. Bu yaklaşımın faaliyet alanında görev alan meslek gruplarından biri de hemşirelerdir. Bu derleme makalede, halk sağlığı hemşireliği perspektifinden zoonozlarla bulaşan hastalıklar, bu hastalıklardan korunma ve kontrol yöntemleri ile Tek Sağlık yaklaşımı literatür doğrultusunda gözden geçirilmiş ve zoonotik hastalıklarla mücadelede halk sağlığı hemşiresinin rolleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk Sağlığı Hemşireliği, Tek Sağlık, Zoonozlar

Diseases Transmitted by Zoonoses from a Public Health Nursing Perspective

Öz

Zoonoses are diseases and infections that are naturally transmitted between vertebrate animals and humans. In recent years, approximately 75% of human infectious diseases are of zoonotic origin, and three new zoonotic diseases are detected every year worldwide. Despite research and extensive investments, thousands of deaths still occur worldwide due to zoonotic diseases such as malaria, AIDS and tuberculosis. There are many socioeconomic, environmental and ecological factors that complicate the control of known old zoonoses and cause the emergence of new zoonoses. One Health approach, which includes interdisciplinary cooperation, is adopted in the control and struggle of zoonoses that threaten global public health. One of the occupational groups involved in the field of activity of this approach is nurses. In this review article, diseases transmitted by zoonoses from the perspective of public health nursing, prevention and control methods of these diseases and One Health Approach are reviewed in line with the literatüre and and the roles of the public health nurse in the fight against zoonotic diseases were examined.

Anahtar Kelimeler

One Health, Public Health Nursing, Zoonoses

Kaynakça

• 1. Krauss H, Weber A, Appel M, Enders B, v. Gravenitz A, Isenberg HD, et al. Zoonozlar: Hayvandan İnsana Bulaşabilen İnfeksiyon Hastalıkları. Anğ Ö (Çeviri Ed.), İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2011.
• 2. Zoonoses.World Health Organization. Erişim Tarihi: 01 Haziran 2022. Erişim Adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/zoonoses
• 3. Why One Health?. One Health Commission. Erişim tarihi: 02 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://www.onehealthcommission.org/en/why_one_health/
• 4. Surveillance and Response to Disease Emergence. Merianos A. Erişim Tarihi: 02 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7121157/pdf/978-3-540-70962-6_Chapter_19.pdf
• 5. Rahman M, Sobur M, Islam M, Ievy S, Hossain M, El Zowalaty ME, et al. Zoonotic diseases: etiology, impact, and control. Microorganisms, 2020; 8(9): 1405.
• 6. Ten Threats to Global Health in 2019. World Health Organization. Erişim Tarihi: 01 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://www.who.int/news-room/spotlight/ten-threats-to-global-health-in-2019 Erişim tarihi: 01 Mart 2022.
• 7. Jones BA, Grace D, Kock R, Alonso S, Rushton J, Said MY, McKeever D, Mutua F, Young J, McDermott J, et al. Zoonosis emergence linked to agricultural intensification and environmental change. Proc. Natl. Acad. Sci 2013; 110: 8399–8404.
• 8. Bryant SJ. The Hind Quarter: Animal news you can use zoonoses and public health: Zoonoses and Public Health. J. Agric. Food Inf 2009;10(2):163-9.
• 9. Bedi JS, Vijay D, Dhaka P. Textbook of zoonoses. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons Ltd.; 2022.
• 10. Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı (2019-2023). Sağlık Bakanlığı. Erişim tarihi: 01 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/zoonotik-vektorel-hastaliklar-db/daire-baskanligi/eylem_plani/Zoonotik_Hastaliklar_Eylem_Pani.pdf
• 11. Bir zoonotik enfeksiyon olarak COVID-19. Azap A. Erişim Tarihi: 10 Temmuz 2022, Erişim Adresi: https://www.ttb.org.tr/kutuphane/covid19-rapor_6/covid19-rapor_6_Part21.pdf
• 12. COVID-19 (SARS-CoV-2 Enfeksiyonu): Genel Bilgiler, Epidemiyoloji ve Tanı. Sağlık Bakanlığı. Erişim Tarihi: 03 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://covid19.saglik.gov.tr/Eklenti/39551/0/covid-19rehberigenelbilgilerepidemiyolojivetanipdf.pdf
• 13. Erşan I, Gökdai A, Sakarya E. (2021). Socio-economic impacts of COVID-19 in a one health context. J Adv VetBio Sci Tech, 6(2), 171-178.
• 14. WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard: Overview. World Health Organization. Erişim Tarihi: 09 Temmuz 2022, Erişim Adresi: https://covid19.who.int/
• 15. Monkeypox. World Health Organization. Erişim Tarihi: 09 Temmuz 2022, Erişim Adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox
• 16. Türkiye’de Maymun Çiçeği Hastalığı: Yine Vaka Görülene Kadar Hiçbir Adım Atmayan Bir Sağlık Bakanlığı!. Türk Tabipleri Birliği. Erişim Tarihi: 01 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://www.ttb.org.tr/haber_goster.php?Guid=93ea50ce-f925-11ec-8f77-41ecdd8d2c36
• 17. Sanyaolu A, Okorie C, Mehraban N, Ayodele O, Tshitenge S, Knox R. Epidemiology of zoonotic diseases in the United States: a comprehensive review. J Infect Dis Epidemiol 2016; 2(021): 10-23937.
• 18. Zoonotic Diseases of Public Health Importance. National Institute of Communicable Diseases. Erişim Tarihi: 03 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://ncdc.gov.in/linkimages/zoonotic_manual9201154898.pdf
• 19. Daszak P, Cunningham AA, Hyatt AD. Emerging infectious diseases of wildlife-threats to biodiversity and human health. Science 2000; 287: 443-449.
• 20. One health. World Health Organization. Erişim Tarihi: 01 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/one-health
• 21. Kahn LH. Confronting zoonoses, linking human and veterinary medicine. Emerg Infect Dis, 2006; 12(4): 556.
• 22. History of the One Health Initiative team and website. One Health Initiative. Erişim tarihi: 01 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://onehealthinitiative.com/history-of-the-one-health-initiative-team-and-website/
• 23. Tek Dünya Tek Sağlık. Türk Tabipleri Birliği. Erişim tarihi: 02 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://www.ttb.org.tr/haberarsiv_goster.php?Guid=6691bf7c-9232-11e7-b66d-1540034f819c
• 24. Zoonotic Stressors and Infrastructure Implosion: One Health Approach to Sustainable Surveillance, Prevention, Response, and Control of Zoonotic Diseases. Pappaioanou M. Erişim tarihi: 02 Haziran 2022, Erişim Adresi: https://www.farmfoundation.org/wp-content/uploads/attachments/1727-Marguerite%20Pappaioanou.pdf
• 25. Zoonotic Diseases. Centers for Disease Control and Prevention. Erişim Tarihi: 01 Temmuz 2022, Erişim Adresi: https://www.cdc.gov/onehealth/basics/zoonotic-diseases.html
• 26. Umumi Hıfzısıhha Kanunu. Sağlık Bakanlığı. Erişim tarihi: 02 Mart 2022, Erişim Adresi: https://www.saglik.gov.tr/TR,10384/tarihi24041930--sayisi1593--rg-tarihi06051930--rg-sayisi1489--umumi-hifzissihha-kanunu.html
• 27. Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliği. Sağlık Bakanlığı. Erişim tarihi: 03 Mart 2022, Erişim Adresi: http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.11347&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=bula%C5%9F%C4%B1c%C4%B1%20hastal%C4%B1klar
• 28. Temel AB, Topçu S. Halk Sağlığı Hemşireliği. Erkin Ö, Kalkım A, Göl İ. (Ed.) Halk Sağlığı Hemşireliği. Ankara: Çukurova Nobel Tıp Kitabevi, 2021; 3-53.
• 29. Cadena-Malek Y. Communicable disease. In: Rector C, Stanley MJ, ed, Community and public health nursing promoting the public’s health. 10th ed. China: Wolters Kluwer; 2022. p.643-748.
• 30. Canadian Public Health Association. Public Health ~ Community Health Nursing Practice in Canada Roles and Activities. Erişim Tarihi: 02 Haziran 2022. Erişim Adresi: https://www.cpha.ca/sites/default/files/assets/pubs/3-1bk04214.pdf