YAVUZ SULTAN SELİM'S CONTRIBUTIONS TO OTTOMAN LAW

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 37 - 62

İbrahim Ülker

Öz

The Ottoman Empire had a unique legal structure in which Sharia law and sultanic law (örfî hukuk) coexisted. Sultans issued legal regulations in areas permitted by Sharia law. During the reign of Yavuz Sultan Selim, various legal codes were enacted, one of the most notable being Kanunnâme-i Sultan Selim Han. This code, like its predecessors, contained provisions related to criminal law. However, it had a distinctive feature: in this code, the principle of legality is emphasized, and it is clearly stated that if the provisions of Sharia law are not applied, the penalty stipulated in the code will be applied.
The Sheikh al-Islam (Şeyhülislam) during Selim I's reign was Zenbilli Ali Efendi. A noteworthy aspect of this period is the legal deliberations and interactions between the Sultan and the Sheikh al-Islam, and the reflections of these discussions in Ottoman law. Zenbilli Ali Efendi, a highly respected and knowledgeable scholar, served during the reigns of Bayezid II, Selim I, and Süleyman the Magnificent. He occasionally appeared before the sultan to express his legal opinions and called the ruler to justice and fairness. These dialogues and the decisions that followed made significant contributions to the development of Ottoman law. This study will examine the contributions of Yavuz Sultan Selim Han to Ottoman sultanic law.

Anahtar Kelimeler

Kanunname, Sultan, Şeyhülislam, Legality, Control

Yavuz Sultan Selim'in Osmanlı Hukukuna Katkıları

Öz

Osmanlı Devleti şer’i hukuk ile örfi hukukun bir arada bulunduğu kendine özgü bir hukuki yapıya sahiptir. İslam hukukunun müsaade ettiği alanlarda padişahlar kanunnameler çıkararak düzenlemeler yapmışlardır. Yavuz Sultan Selim döneminde de çeşitli kanunnameler yapılmıştır. Bunlardan biri de Kanunname-i Sultan Selim Han’dır. Bu kanunnamede kendisinden önce hazırlanan kanunnamelerde olduğu gibi ceza hukukuna ilişkin hükümlere rastlamak mümkündür. Ancak bu kanunnamenin diğerlerinden farklı yönleri bulunmaktadır. Bu kanunnamede kanunilik ilkesine vurgu yapılmış, ayrıca şer’i hukuk hükümleri uygulanmadığı takdirde kanunnamede düzenlenen cezanın uygulanacağı açıkça dile getirilmiştir.
Yavuz Sultan Selim döneminin şeyhülislamı Zenbilli Ali Efendi’dir. Bu dönem açısından dikkate değer bir diğer konu da Şeyhülislam ve Padişah arasında hukuki konulardaki mülahazalar ve bunun hukuka yansımalarıdır. Zenbilli Ali Efendi İkinci Beyazıt, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde görev yapmış tecrübeli ve alim bir zattır. Zaman zaman padişahın kararları ile ilgili huzura çıkarak görüşlerini dile getirmiş ve padişahı hakkaniyete ve adalete davet etmiştir. Bu görüşmeler ve sonrasında verilen kararlar da Osmanlı hukukuna önemli katkılar sunmuştur. Bu çalışmada Yavuz Sultan Selim Han’ın Osmanlı hukukuna katkıları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kanunname, Sultan, Şeyhülislam, Kanunilik, Denetim

Etik Beyan

Bu Makale 4-6 Kasım 2021 tarihinde İstanbul’da Türk Tarih Kurumu Tarafından düzenlenen Yavuz Sultan Selim ve Dönemi Sempozyumu’nda tebliğ olarak sunulmuştur.

Kaynakça

• AKBULUT, Berrin, Türk Ceza Hukuku Temel Bilgiler, Ankara 2020.
• AKDAĞ, Mustafa, “Osmanlı Müesseseleri Hakkında Notlar”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.13, S.1-2, Ankara 1955.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, İstanbul 1990, C. I-II-III.
• AKMAN, Mehmet, "Osmanlı Ceza Hukuku Çalışmaları Üzerine Bir İcmal", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, S.5, (Mayıs 2005): s.489-512.
• ARTUK, Mehmet Emin, “Kanunilik İlkesi ve Tarihçesi”, Ceza Hukukunda Kanunilik İlkesi, (Editör: Yener ÜNVER) Ankara 2014.
• AVCI, Mustafa, Osmanlı Ceza Hukuku Özel Hükümler, Ankara 2018.
• AVCI, Mustafa, “Para Cezalarının Dünü-Bugünü”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 1-2, Konya 1998, s.401-402
• AVCI, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi, Ankara 2024.
• AYDIN, M. Akif, Osmanlı Hukuku Devlet-i Aliyye’nin Temeli, İstanbul 2020.
• BAYINDIR, Abdülaziz, İslam Muhakeme Usulü (Osmanlı Devri Uygulaması), İstanbul 1986.
• BEKRİ, Nedim, Suçta ve Cezada Kanunilik İlkesi ve İlkenin Türk Hukukundaki Uygulaması, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2010.
• BİLGİN, Feridun, “Katolik İspanyol İktidarında Endülüs Müslümanları’nın Kimlik Mücadelesi: Moriskolar Örneği”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Yıl 2014, C., 11, S.:1, 51 - 69,
• CAN, Osman, “Belirlilik İlkesine Anayasal Bakış”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C:IX, S:1-2, Erzincan, 2005.
• CİN, Halil – AKYILMAZ, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Konya 2011.
• Derviş Ahmed Aşıki, Aşıkpaşazade Tarihi, (Haz. Ayşenur Kala), İstanbul 2013.
• EMECEN, Feridun, “Süleyman I” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.38.
• ERDOĞAN, Mehmet, İslam Hukukunda Ahkamın Değişmesi, İstanbul 2016.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara 1995.
• HAMMER, Baron Joseph Von, Osmanlı Devleti Tarihi, İstanbul 1983, C.4.
• HEYD, Uriel, “Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şeriat”, (Çev: Selehattin EROĞLU) Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.26, S.1, 1984 Ankara, s. 633-652.
• Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t-tevarih, (Yalınlaştıran: İsmet Parmaksızoğlu), İstanbul, 1979, C.5.
• İNALCIK, Halil, “Kanunname” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2001, C. 24.
• İNALCIK, Halil, “Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfî- Sultanî Hukuk ve Fâtih’in Kanûnları” Adalet Kitabı, Edit: Bülent Arı - Selim Aslantaş, Ankara 2007, s. 81-104.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Tâcü’t-tevârîh”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2010, C. 39.
• KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Zenbilli Ali Efendi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2013, C. 44.
• MİDİLLİ, Muharrem, "Klasik Osmanlı Hukukunda Şer'-Örf Ayrımına Dair Modern Tartışmalar", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 12, S. 23 (Mayıs 2017): s. 33-48.
• MİDİLLİ, Muharrem, “Osmanlı Taşrasında Ehl-i Örfe Karşı Kadılar Yahut Kânûn-i Kadîmin Ehl-i Şer‘ Bekçileri (1453-1586)” Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt-Sayı 59, Aralık 2020.
• MÜNECCİMBAŞI, Dede Derviş Ahmet, Sahâifü’l-Ahbar,(Çev: Çeviren: Ahmed Nedim) İstanbul, 1869.
• ORTAYLI İlber, “KADI” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2001, C. 24.
• OSMANAĞAOĞLU, Cihan, "Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Zina Suçu ve Cezası", Journal of Istanbul University Law Faculty, C. 66, S.1, Ekim 2010, s. 109-177.
• ŞENTOP, Mustafa, Osmanlı Yargı Sistemi ve Kazaskerlik, İstanbul 2005.
• Taşköprüzade Ahmed Efendi, Eş-Şakâ’iku’n-Nu‘Mâniyye Fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, (Hazırlayan Prof. Dr. Muhammet Hekimoğlu), İstanbul 2019.
• Tursun Bey, Tarih-i Ebü’l-Feth, (Haz. Mertol Tulum), İstanbul 1977.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı, Ankara 1988.
• ÜLKER, İbrahim, Osmanlı Noterlik Hukuku, Ankara 2018.
• YÜCEL, Yaşar – PULAHA, Selami, 1. Selim Kanunnamesi(Tirana ve Leningrad Nüshaları)(1512-1520), Ankara 1995.