MORÇATI VE ŞEFKAT-DER ÖRNEĞİNDE KADINA YÖNELİK ŞİDDETLE MÜCADELEDE SİVİL TOPLUMUN ROLÜ

Yıl 2017, Sayı: 42, 199 - 226, 29.12.2017

SONGÜL Sallan Gül , BÜŞRA Özen ÖZLEM Kahya Nizam

Öz

Türkiye’de 1980’lerde sivil toplum alanında
örgütlenen feministler, kadına yönelik şiddeti, özel alanı ve aileiçi şiddeti
tartışmaya açmışlardır. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği temelinde ortaya çıkan
kadına yönelik şiddetin suç sayılmasının yanında, koruyucu ve önleyici
çalışmalara öncülük etmişlerdir. 1990’lı yıllarda geleneksel toplumsal cinsiyet
rollerini benimseyen ve inanç temelinde kamusal alanda kadınların yer
alışlarını artırmaya çalışan İslamcı “kadıncı” ve muhafazakâr örgütler de bu sürece
dâhil olmuşlardır. Bu çalışmada sivil toplumda kadınların örgütlenme süreçleri ele
alınmakta, kadına yönelik şiddetle mücadele veren, farklı değerleri ve
örgütlenme dinamikleri olan iki sivil toplum kuruluşu karşılaştırılmaktadır. İlki,
feminist ilkeler temelinde örgütlenen Mor Çatı; kadın dayanışmasını, yatay
örgütlenmeyi ve kadınlar
adına politika üretmeyi esas almaktadır. Geleneksel
cinsiyet rollerinin yol açtığı toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri temelinde
kadına yönelik şiddeti ele almakta ve cinsiyet ayrımcılığını önlemeye yönelik
çalışmalar yürütmektedir. Kadınları güçlendirerek, şiddetle mücadelenin
olanaklılığına dikkat çekmektedir. İkincisi muhafazakâr bir sivil toplum
kuruluşu olan Şefkat-Der’dir. Kadına yönelik şiddetin kaynağını saldırgan
erkeklik rolüne ve biyolojik ebeveynliğe dayandırmaktadır. Dernek, geleneksel
kadın rollerindeki çözülmeye yönelik kaygıyı gidermeyi amaçlarken, erkek
şiddetine karşı diğer şiddet araçlarına sahip olmak dâhil, koruyucu
ataerkilliğin/korumacı cinsiyetçiliğin tüm biçimlerini savunmaktadır. Nitel
araştırma yöntemiyle yapılan bu araştırmada, derinlemesine görüşme tekniği
kullanılmış, Mart 2015-Mayıs 2015 tarihleri arasında her dernekten 7 kişi olmak
üzere 14 kişiyle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırma bulguları kategorik
içerik analizi tekniğiyle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sivil Toplum, Kadına Yönelik Şiddet, Ataerki, Mor Çatı, Şefkar-der

Kaynakça

• ACAR, F., “İslamcı İdeolojide Kadın: Türkiye’de Üç İslamcı Kadın Dergisi”, Çağdaş Türkiye’de İslam, (der. R. Tapper), Sarmal Yay., İstanbul, 1993. -------- “Women and Islam in Turkey”, Women in Modern Turkish Society, (ed.Ş. Tekeli), Zed Books, London, 1995.
• AKŞİT, E. E., Kızların Sessizliği, İletişim Yayınları, İstanbul, 2005.
• ALTINAY, A.. ARAT, Y. Türkiye’de Kadına Yönelik Şiddet, 1. Baskı, Metis Yayınları, İstanbul, 2008.
• ARAT, Y., “1980’ler Türkiye’sinde Kadın Hareketi: Liberal Kemalizmlin Radikal Uzantısı”, Toplum ve Bilim Dergisi, 4(2), 1991, s. 125-146.
• _____ , “Towards a Democratic Society: The Women’s Movement in Turkey in the 1980s”, Women’s Studies International Forum, 17(2-3), 1994, p. 241-248. ____ , Political Islam in Turkey and Women’s OrganizationTESEV, İstanbul, 1999.
• ARENDT, H., Human Condition, The University of Chicago Press, Chicago, 1958.
• ASLAN AKMAN, C., “Sivil Toplumun Yeni Aktörleri Olarak İslami Eğilimli Kadın Dernekleri”, Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2(4)., 2008.
• ____ “AB Sürecinde Cinsiyet Eşitliği Politikaları Türkiye’deki Kazanımlar, Öncelikler ve Sorunlar”, İktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Mart, Sayı 170, 2012, s. 36-44.
• BERKTAY, F., “Cumhuriyet’in 75 Yıllık Serüvenine Kadınlar Açısından Bakmak”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, (der. A. B. Hacımirzalıoğlu), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları ve Türk Tarih Vakfı, İstanbul, 1998.
• _____,Tarihin Cinsiyeti, Metis Yayınları, İstanbul, 2003.
• BERKTAY, F., Kadınlara AB Normlarında Eşitlik. Radikal, 29 Ekim 2004, 81.
• ÇAHA, Ö., Sivil Kadın Türkiye’de Kadın ve Sivil Toplum, Savaş Yayınevi, Ankara, 2010.
• ÇAYIR, K., İslamcı Bir Sivil Toplum Örgütü: Gökkuşağı İstanbul Kadın Platformu. İslamın Yeni Kamusal Yüzleri, (der. N. Göle), Metis Yayınları, İstanbul, 2000.
• ESİM, S., CİNDOĞLU, D., “Women’s Organizations in 1990s Turkey: Predicements and Prospects”, Middle Eastren Studies, 35(1), 1999, p. 178-188.
• GÖLE, N., “Secularism and Islamism in Turkey: The Making of Elites and Counter-Elites”, Middle East Journal, 51 (1), 1997, p. 46-58.
• IŞIK, S. N., “1990’larda Kadına Yönelik Aile İçi Şiddetle Mücadele Hareket İçinde Oluşmuş Bazı Gözlem ve Düşünceler”, 90’larda Türkiye’de Feminizm (41-72), A. Bora ve A. Günal (Ed.). İletişim Yayınları, İstanbul, 1997.
• İLYASOĞLU, A., “Islamist Women in Turkey: Their Identity and Self Image”, Deconstructing Images of Turkish Women, (ed. Z. Arat), Macmillan, London, 1998. HABERMAS, J., Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, (çev. T. Bora ve M. Sancar), İletişim Yayınları, İstanbul, 1997.
• _____, The Structural Transformation of the Public Sphere: An Inguiry into a Category of Bourgeois Society, Polity Press, Londra: 1989.
• KANDİYOTİ, D., “Women and the Turkish State: Political Actors or Symbolic Pawns?”, Women-Nation-State, (ed. Nira Yuval-Davis and Floya Anthias), The Macmillan Press, London, 1989.
• KANDİYOTİ, D., “Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar, Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler”, (çev. Aksu Bora, Ferhunde Özbay Fevziye Sayılan, Hüseyin Tapınç, Şirin Tekeli), Metis Yayınları, İstanbul, 1997.
• _______ “Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları: Gelecek İçin Geçmişe Bakış”, Türkiye’de Kadın Çalışmaları: Bilanço 1975-2010, Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a Armağan, (der. S. Sancar), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011.
• KSGM, Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü., 2009.
• MOR ÇATI, Evdeki Terör Kadına Yönelik Şiddet, Mor Çatı Yayınları, İstanbul, 1996.
• _______ Soru ve Yanıtlarla Erkek Şiddetine Karşı Kadın Dayanışması, Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı, İstanbul, 2008.
• ________ Adaletin Cinsiyeti, Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı, İstanbul, 2014.
• MOR ÇATI KADIN SIĞINAĞI VAKFI, http://www.morcati.org.tr/neleryapiyoruz03.php, (E. T.: 05.05.2009).
• PUSCH, B., “Kamusallığa Doğru: Türkiye’de İslamcı ve Sünni-Muhafazakar Kadın Sivil Toplum Kuruluşlarının Yükselişi”, Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik, (ed. S. Yerasimos), İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
• SALLAN GÜL, S., Türkiye'de Kadın Sığınmaevleri Erkek Şiddetinden Uzak Yaşama Açılan Kapılar Mı?, 2. Baskı, Bağlam Yayınları, İstanbul, 2013.
• SALLAN GÜL, S., AKSU COŞKUN, Z., “1980’lerin Sivil Toplum Anlayışı ve Gönüllü Kadın Kuruluşları Üzerine Bir Çalışma”, 20.Yüzyılın Sonunda Kadınlar ve Gelecek, (der. Oya Çitçi), TODAİE, Ankara, 1998.
• SALLAN GÜL, S., GÜL, H., “The Question of Women in Islamic Revivalism in Turkey: A Review of the Islamic Press”, Current Sociology. 48(2), 2000, p. 1-26.
• SALLAN GÜL, S., ALİCAN ŞEN, A., “Türkiye'de Kadın Hakları ve Sosyal Hizmet Uygulamalarında Yeni Liberal Dönüşüm”, Sosyal Hizmetler ve Öteki, (der. Pınar Akkuş, Özgür Başpınar Aktükün), Bağlam Yayınları, İstanbul, 2014.
• SALLAN GÜL, S., ALTINDAL,Y., “Türkiye Siyasetinin Eril Anatomisi: 1 Kasım 2015 Seçimlerinin Kazananları ve Kaybedenleri”, Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2015,Sayı 19-20.
• SANCAR, S., “Siyasal Süreçlere Katılımda Kadın-Erkek Eşitliği”, Kadın-Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş: Eğitim, Çalışma Yaşamı ve Siyaset, TÜSİAD, Yayın No. TÜSİAD-T/2000-12/290, İstanbul, 2000.
• _______ “Türkiye’de Kadın Hareketinin Politiği: Tarihsel Bağlam, Politik Gündem ve Özgünlükler”, Türkiye’de Kadın Çalışmaları: Bilanço 1975-2010, Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a Armağan, (der. Serpil Sancar), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011.
• T.C. BAŞBAKANLIK AİLE ARAŞTIRMA KURUMU, Aile İçi Şiddetin Sebep ve Sonuçları, Ankara, 1995.
• TEKELİ Ş., “80’ler Türkiye’sinde Kadınlar”, 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar (7-37), (der. Ş. Tekeli), İletişim Yayınları, İstanbul, 1993.
• _______ “Birinci ve İkinci Dalga Feminist Hareketlerin Karşılaştırılmalı İncelenmesi”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, (der. A. B. Hacımirzalıoğlu), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları ve Türk Tarih Vakfı, İstanbul, 1998.