Fransız İhtilali’nin Osmanlı İmparatorluğu’na Etkileri

Yıl 2018, Sayı: 44, 62 - 79, 31.08.2018

Mehmet Ali Karaman

Öz

Kavramlar toplumlar için bazen çok
farklı anlamlar ifade ederler. İhtilal kavramı da bunlardan birisidir.
İhtilaller, kimi toplumlar için değişimin başlangıcı olurken, bazen de milletlerin
felakete sürüklenmelerinin sebebi sayılabilir. Fransa’da başlayan ve tüm
dünyayı etkisi altına alarak evrensellik kazanan ihtilal, sonraki yıllarda da
diğer milletlere ilham kaynağı olmuştur. XVIII. Yüzyıl Avrupa’sında başlayan bu
hareketin etkileri gerek yayın yoluyla gerekse sürgündekilerin taşeronluklarını
üstlendikleri çeşitli ideolojilerin pozitivist cereyanlarıyla beslenerek
Osmanlı ülkesine giriş yapmış, belki de sonun başlangıcını teşkil etmiştir.

          Bir döneme damgasını vuran Türk siyasal hayatında
söz sahibi olan Jön Türkler’in kuruluş ve organizasyon süreçleri tesadüflerden
oluşmayan ciddi bir planlamanın ürünüdür. Jön Türklerin çıkış noktası olarak
doğrudan etkilendikleri alan Avrupa’da gerçekleşen siyasi olaylar ve bu
olayların sonuçlarıdır. Hepsi üst üste konulduğunda dünya çapında bir
yapılanmanın parçası olan Jön Türk hareketi imparatorluğun sonunun
hazırlanmasında kurtuluş hedefiyle yola çıkan bir maşa olmaktan öteye
gitmemiştir. Düşüncelerinden dolayı yurtlarından sürülen Jön Türkler ilk fırsatta
memleketlerine dönecek Batıda daha da keskinleşen fikirleriyle ülkelerine
döndüklerinde yapacakları ihtilal ile kurtuluşu hedeflerken aslında
devletlerinin sonunu hazırlayacaklardır.

               Bu çalışma esas
itibari ile Fransız İhtilali ve Jön Türk İnkılâbını hem kavramsal olarak, hem
de alt yapısal bir değerlendirmeye tabi tutarak her iki hareketin sonuçlarının
değerlendirilmesi açısından yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Jön Türkler, Fransız İhtilali, Meşrutiyet, Osmanlı İmparatorluğu

Kaynakça

• BOA. HAT, 169/7176, (29 Z 1210/5 Temmuz 1796).
• BOA. HAT, 1397/56119, (29 Z 1204/9 Eylül 1790).
• BOA. HR. İD., 2029/63, (11 Ekim 1894).
• BOA. HR. İD. 2029/65 (20 Kasım 1894).
• BOA. DH. ŞFR. 263/108, (11 Ca 1317/17 Eylül 1899)
• Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, Dârüt-tibâ‘at-ül amire Matbaası, C.VI, İstanbul 1858.
• ANDERSON, M. Smıth., Doğu Sorunu 1774-1923, Çev. İdil Eser, İstanbul 2001.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi ( 1789-1914 ), TTK. Yayınları, Ankara 1997.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. yüzyıl Siyasi Tarihi 1914–1980, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1984.
• AVŞAR, Emre, Geçmişten Günümüze Masonluk Tarihi, Nokta Kitap Yayınları, İstanbul 2008.
• DUMONT, Poul, Osmanlıcılık, Ulusçu Akımlar ve Masonluk, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• GAXOTTE, Pierre, Fransız İhtilali Tarihi, Varlık Yayınları, Çev. İsmail Tiryakioğlu, İstanbul 1962.
• GÖLEN, Zafer, “Reisülküttap Raşit Efendi’ye Göre İhtilal Sonrasında Fransa’nın Politik Yaklaşımları”, Toplumsal Tarih, Kasım 2000, S.83, s.12-15.
• HOBSBAWM, Eric, Sermaye Çağı, Dost Kitabevi, Ankara 2005.
• HOBSBAWM, Eric, Devrim Çağı, Dost Kitabevi, Ankara 2008.
• IACOVELLA, Angelo, Gönye ve Hilal İttihat – Terakki ve Masonluk, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
• İLHAN, Suat, Türk Devrimi ve Türk Dünyası, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2001.
• İNUĞUR, M Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yayınları, İstanbul 2005.
• İPŞİRLİ, Mehmet “Hasan Kâfi el Akhisari ve Devlet Düzenine Ait Eseri Usûlü’l-hikem fi nizami’l-âlem”, Tarih Enstitüsü Dergisi, 10-11 1981, s.239-278.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, TTK. Yayınları, Cilt V, Ankara 1988.
• KONGAR, Emre, Devrim Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1999.
• LEMARCAHAND Guy, “1789 İhtilali Sırasında Asilzade ve Burjuva kesimin Durum”, 200. Yıl Dönümünde Fransız İhtilali ve Türkiye Sempozyumu, Selçuk Ünv., Konya 1991.
• LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK. Yayınları, Ankara 1993.
• LEWIS, Bernard, Le Retour de l’Islam, Editions Gallimard, Paris 1985, s. 67-98.
• MARDİN, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• MUMCU, Ahmet, Tarih Açısından Türk İnkılabı’nın Temelleri ve Gelişimi, İnkılap Yayınları, İstanbul 1996.
• ÖZKAYA, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyanlık, TTK. Yayınları, Ankara 1994.
• RAMSOUR, Ernest Edmondson, Jön Türkler 1908 İhtilalinin Doğuşu, Pınar Yayınları, İstanbul 2004.
• RAMSOUR, Ernest Edmondson, Genç Türkler ve İttihat Terakki, Etkin kitap, İstanbul 2009.
• SANDER, Oral, Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e, İmge Yayınları, Ankara 1998.
• SARICA, Murat, Fransız İhtilali, Gerçek Yayınları, İstanbul 1970.
• SHAW, Stanford J., Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, Kapı Yayınları, İstanbul 2008.
• SOYSAL, İsmail, Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), TTK. Yayınları, Ankara 1999.
• SOYSAL, İsmail, “Fransız Devrimi’nin Osmanlı Devleti’nde Yarattığı İlk İzlenimler”, 200. Yılında Fransız İhtilali ve Türkiye Sempozyumu Bildiriler, Selçuk Ünv. Yayınları, Konya 1991, s.19-25.
• ŞAHİN, Hasan, Doğu sorunu Çerçevesinde Osmanlı Fransız İlişkileri, Atatürk Ünv., Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.40, Erzurum 2009.
• ŞİRİN, İbrahim, Osmanlı Seyahatnamelerinde Avrupa (1839-1876), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi Ankara 2004.
• TANİLLİ, Server, Dünyayı Değiştiren 10 Yıl, Adam Yayıncılık, İstanbul 2004.
• TEPLY, K. “Nemçe İmparatorlarının İstanbul’a Yolladığı Elçi Heyetleri ve Bunların Kültür Tarihi Bakımından Önemli Tarafları”, (Çev. Sıtkı Baykal), Tarih Araştırmaları Dergisi, S. VII/12- 13, 1973, s. 244-263.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, TTK Yayınları, C.IV. Ankara 1988.
• ÜÇOK, Coşkun, Siyasal Tarih, Ankara 1967.
• VON ASTER, Ernest, Fransız İhtilalinin Siyasi ve Sosyal Fikirleri, Phoenix Yayınları, Ankara 2004.
• ZÜRCHER, Eric Jan, Milli Mücadelede İttihatçılık, Bağlam Yayınları, İstanbul 1995.