Bir Haçlı Prensinin Türk Esaretinden Kurtuluşu: Orderic Vitalis’in Eserindeki ‘Melaz-Bohemund Hikâyesi’ Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 50, 177 - 188, 31.08.2020

Ali Mıynat

Öz

Ortaçağ Batı tarihçiliğinde bazen kurgusal metinlerle, tarihsel yazımın iç içe geçtiği görülür. Bu çalışmada 12. yüzyılın ilk yarısında Historia Ecclesiastica adlı bir kitap kaleme alan Anglo-Norman tarihçi Orderic Vitalis’in bu türden bir kaydına değinilecektir. Orderic’in eserinde yer alan bu anlatı, Danişmendli Türkmen emiri Gümüştegin Ahmed Gazi’nin 1100 yılında esir ettiği Bohemond’un esaretten kurtuluş süreciyle ilgilidir. Bu hikâye, yazarın Danişmendli emirinin kızı olarak tanıttığı Melaz’ın, Haçlı asilzadesi Bohemond ve mahiyetindekilere kurtuluşları için yardımı, sonrasında Hıristiyan olması ve gelecekteki Haçlı Antakya kontu Roger ile evliliğini anlatmaktadır. Devrin diğer tarihî kroniklerinde bahsedilmeyen bu kurgusal olayın içerisinde tarihsel açıdan birçok yanlışlık söz konusudur. Buna karşın Orderic’in böyle bir kurgusal anlatıyı eserine eklemesine iten sebepler tartışmaya değerdir. Bu makale öncelikle, Orderic’in sayfalar tutan hikâyesini genel hatlarıyla verecek, ardından tarihsel açıdan değerlendirmesini yapıp, kurgu ile gerçekliği ayırmayı ve çözümlemesini yapmayı deneyecektir. Nihayetinde ise yazarın kullandığı ve etkilendiği kaynaklara yoğunlaşacaktır. Bu bağlamda, 1111 yılından önce yazıldığı bilinen ve Hıristiyan azizi St Leonard’ın mucizeleriyle ilgili kaleme alınmış bir eser olan Miracula Sancti Leonardi’de yer alan bir kaydın Orderic’in hikâyesine benzerliği, 12. yüzyıldan itibaren Fransız edebiyatında ortaya çıkan bir çeşit destansı şiir olan chanson de geste’lerden taşıdığı izler örneklerle açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Orderic Vitalis, Bohemond, Melaz, Gümüştegin, Danişmendliler

Kaynakça

• Albert of Aachen. (2007). Historia Ierosolimitana, History of the Journey to Jerusalem. S. B. Edgington (Ed. ve İngilizce Çev.). Oxford: Oxford University Press. Anna Kommena. (1996). Alexiad - Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Alexias Komnenos Dönemi’nin Tarihi, Malazgirt’in Sonrası. Bilge Umar (Çev.). İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Arbellot, F. (1863). Vie de Saint Léonard, Solitaire en Limousin, Ses Miracles et Son Culte. Paris: Jacques Lecoffre et C. Azimî. (2006). Azîmî Tarihi, Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler. Ali Sevim (Nşr. ve Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Boyacıoğlu, F. (2012). Fransızların Roland Destanı’nda Dinsel Bağnazlık ve Tarihi Olayların Çarpıtılması. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27, s. 67-82. Fleischmann, S. (1983). On the Representation of History and Fiction in the Middle Ages. History and Theory, 22/3, s. 278-310. Goodman, J. (1997). Marriage and Conversion in Late Medieval Romance. James Muldoon (Ed.), Varieties of Religious Conversion in the Middle Ages içinde (115-128). Gainesville: University Press of Florida. Green, D. H. (2002). The Beginnings of Medieval Romance: Fact and Fiction, 1150–1220. Cambridge: Cambridge University Press. Gregory Abû’l Farac. (1999). Abû’l-Farac Tarihi, II, Ömer Rıza Doğrul (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Hodgson, N. R. (2007). Women, Crusading and the Holy Land in Historical Narrative. Woodbridge: The Roydell Press. Hingst, A. (2009). The Written Word: Past and Place in the Work of Orderic Vitalis. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press. İbn Kalânisî (2015). Şam Tarihine Zeyl, Onur Özatağ (Çev.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. Kesik, M. (2017). Danişmendliler (1085-1178), Orta Anadolunun Fatihleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat. Kesik, M. (2005). Sultan I. Kılıç Arslan’dan Sonra Türkiye Selçuklu Devleti Tahtına Kim Geçti?. XIV. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler Kitabı I içinde (s. 305-312). Ankara: Türk tarih Kurumu Yayınları. Kesik, M. (2011). Dânişmend Gümüştegin Ahmed Gazi’nin Hayatı ve Mücadeleleri. Hayat Ağacı, Şehir Kültürü Dergisi, 16, s. 44-48. Kinoshita, S. (1995). The Politics of Courtly Love: La Prise d’Orange and the Conversion of the Saracen Queen. Romanic Review, 86, s. 265-87. Le Goff, J. (1992). History and Memory. S. Rendall ve E. Clamann (İngilizce Çev.). New York: Columbia University Press. Lupack, A. (1990). The Sultan of Babylon: Introduction, Alan Lupack (Ed). Three Middle English Charlemagne Romances içinde , Kalamazoo, Michigan: Medieval Institute Publications. Orderic Vitalis. (1853). The Ecclesiastical History of England and Normandy, III, Thomas Forester (Ed. ve İngilizce Çev.). Londra. Özaydın, A. (1993). Dânişmendliler. DİA, 8, İstanbul, s. 469-474. Parsons, S. T. (2015). The Use of Chanson de Geste Motifs in the Latin Texts of the First Crusade (c.1095-1145). (Basılmamış Doktora Tezi). Royal halloway, University of London. Londra. Ramey, L. T. (2005). Christian, Saracen and Genre in Medieval French Literature. New York ve Londra: Routledge. Roach, D. (2014). Narrative Strategy in the Historia ecclesiastica of Orderic Vitalis. (Basılmamış Doktora Tezi). University of Exeter. Exeter. Rozier, C. C. (2013). The Importance of Writing Institutional History in the Anglo-Norman Realm, c.1060-c.1142, with special reference to Eadmer's Historia Novorum, Symeon of Durham's Libellus de exordio, and the Historia Ecclesiastica of Orderic Vitalis. (Basılmamış Doktora Tezi). University of Durham. Durham. Runciman, S. (1992). Haçlı Seferleri Tarihi II. Fikret Işıltan (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Sevim, A. (2000). İlgazi, Necmeddin. DİA, 22, İstanbul, s. 89-90. Sevim, A. (2008). İbnü’l-Kalânisî’nin Zeylü Tarih-i Dımaşk Adlı Eserinde Selçuklularla İlgili Bilgiler I (H.436-500=1044/45-1106/7). Belgeler, XXIX/33, s. 1-42. Swezey, M. F. (2009). Courtship and the Making of Marriage in Early Middle English Romance. (Basılmamış Doktora tezi). University of North Carolina. Simbat. Simbat Vekayinâmesi (951-1334). Hrant D. Andreasyan (Çev.) (TTK’nda Basılmamış Nüsha). Süryani Mikhail. (1905). Chronique de Michel le Syrien, Patriarche Jacobite d'Antiche (1166-1199). III. J-P. Chabot (Ed. ve Fransızca çev.). Paris: Ernest Leroux. Süryani Mikhail. (1944). Vekayinâme. II. Hrant D. Andreasyan (Çev.), (TTK’nda Basılmamış Nüsha), Turan, O. (2002). Selçuklular Zamanında Türkiye, Siyâsi Tarih, Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328). İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Türkmen, F. (1992). Türk Halk Edebiyatının Ermeni Kültürüne Tesiri. İzmir: Akademi Yayınları. Urfalı Mateos. (1987). Vekayinâme (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1131-1162). Hrant D. Andreasyan (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Warren, F. M. (1914). The Enamoured Moslem Princess in Orderic Vital and the French Epic., Publications of the Modern Language Association of America, 28, s. 341–58. Weever, J. (1998). Sheba’s Daughters, Whitening and Demonizing the Saracen Woman in Medieval French Epic. New York ve Londra: Garland Publishing, Inc. Yarrow, S. (2010). Prince Bohemond, Princess Melaz, and the Gendering of Religious Difference in the Ecclesiastical History of Orderic Vitalis. Cordelia Beattie ve Kirsten A. Fenton (Eds.). Intersections of Gender, Religion and Ethnicity in the Middle Ages içinde (s. 140-157). Basingstoke: Palgrave Macmillan.