Batılılaşma Dönemi Süsleme Programında Ashâb-ı Kehf Sembolizmine Bir Örnek: Muğla Keyfoturağı Cami

Yıl 2021, Sayı: 52, 182 - 200, 30.04.2021

Ayşe Aydın

Öz

Kare planlı Muğla Keyfoturağı Cami, kitabesine göre 1870 yılında inşa edilmiş, 2005 yılında da onarılmıştır. Caminin harim duvarlarındaki Ashâb-ı Kehf isimlerinden alınan Kehfoturağı adı zamanla Keyfoturağı’na dönüşmüştür.
Caminin harim üst pencere aralarında yer alan duvar resimleri panolar şeklinde düzenlenmiştir. Bu panoların içinde Hz. Muhammed, torunları ve dört halife ile Ashâb-ı Kehf isimlerinin yazılı olduğu madalyonlar ve kartuşlar vardır.
Madalyonlar Barok-Rokoko üslubunda perde, volüt, akant, C ve S kıvrımlı yapraklarla süslenmiştir. Panolardan dikdörtgen formlu ikisi içinde Hurma ağaçları, kare formlu iki panoda birer yelkenli gemi, bir panoda Hurma ve Selvi ağaçlarıyla birlikte cami tasviri yer almıştır.
Yedi uyurlar olarak da bilinen, kelime anlamı “mağara arkadaşları” olan Ashâb-ı Kehf hem Hıristiyan hem de İslam dünyasında önemli bir yer edinmiştir. Anadolu kültüründe Ashâb-ı Kehf’in isimleri koruyucu tılsım olarak dini, sivil ve ticari yapılarda, el sanatlarında kullanılmıştır. Dualarda yer edinen isimlerin sıkıntı ve sorunlara çözüm, sağlık sorunlarına ise şifa olacağına inanılmıştır. Gemilerin ve denizcilerin koruyucusu sıfatıyla isimleri gemi formlu tılsımlar şeklinde korunma amaçlı gemilere de asılmıştır.
Özellikle 18.yüzyılda Türk kültür hayatında çok sayıda sözlü ve yazınsal ürüne kaynaklık etmesi, bu eserlerde yeniden dönüştürülerek üretilmesiyle Ashâb-ı Kehf daha sık okunmuş, buna paralel olarak isimlerinin farklı malzemelerden eşyalar üzerine yazılması da gelenek haline gelmiştir.
Batılılaşma döneminde (18.-19.yüzyıl) Ege bölgesinde inşa edilen camilerin tasvir programında Hz. Muhammed, torunları ve dört halifenin isminin yer aldığı yazılı madalyonların kullanımı yaygındır. Ashâb-ı Kehf’in isimlerine sahip yazılı madalyonlarda bu bölgede diğer bölgelere kıyasla daha fazladır.
Denizli, Aydın ve Manisa başta olmak üzere Ege bölgesinde gelişen halk sanatında önemli bir yer edinen Ashâb-ı Kehf’in isimlerinin cami duvarlarında madalyonlar içinde yer alması bazen mührü Süleyman ile birlikte bazen de gemi istifi şeklinde yazılışı Batılılaşma döneminde isimlerin hem koruyucu tılsım olarak kullanımını hem de süsleme programının önemli unsurları haline geldiklerini göstermektedir.
Muğla farklı yapı türlerinde bu isimlere süsleme programında en fazla yer veren yörelerden biridir. Çatak Bağyaka Köyü Cami’nde (1754) Ashâb-ı Kehf’in isimleri madalyonlar içinde yer almıştır. Önce dergâh olan sonradan cami olarak kullanılan Şahidi Cami (1870) harimindeki yedi ahşap desteğin, Kurşunlu Cami (onarım 1853) kubbesindeki sekiz sütunun mağara arkadaşlarını simgeledikleri kabul edilir. Ashâb-ı Kehf’in isimleri sivil mimaride Datça Mehmet Ali Ağa Konağı’nda (1791/1801) kartuşlar içerisinde, Milas’ta bir evin bahçe kapısının kitabesinde (1879-1880) yer almıştır.
Mevleviliğin önemli merkezlerinden Muğla’da Mesnevi’de ruh ve nefis terbiyesine vurgu yapmak için örnek verilen Ashâb-ı Kehf kıssasının kahramanlarının hem isimlerine hem de sembolizmine yer verilmiştir. Keyfoturağı Cami’nde cami tasvirli panoda ve iki panodaki Hurma ve Selvi ağaçları Hayat ağacı ile özdeşleştirilen, yaşamın, ölümsüzlüğün, sonsuzluğun ve cennetin sembolleridir. Bu ağaçların Ashâb-ı Kehf’in isimleriyle süsleme programında yer alması sonsuz yaşam sembolizmini güçlendirmiştir.
Muğla’daki sayılı duvar resimlerine sahip camilerden biri olan Keyfoturağı Cami’nde yanlış onarımların izlerini ortadan kaldırmak amacıyla bilinçli bir çalışma yapılmalıdır. Böylece Mevleviliğin ve Ashâb-ı Kehf’in Muğla için değeri gelecek nesillere doğru bir şekilde aktarılabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Muğla, Keyfoturağı Cami, Batılılaşma dönemi, Ashâb-ı Kehf, Mevlevilik

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Referans1 Acun, H. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Saat Kuleleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.