Şam Valisi Vezir Topal Yusuf Paşa’nın Muhallefatı(1716)

Yıl 2022, Sayı: 56, 130 - 150, 02.09.2022

Bekir Gökpınar

Öz

Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde devlet malını zimmetine geçirenler ve isyan edenlerin malları cezai müeyyide olarak müsadere edilirken bu durum XVI.yüzyıldan itibaren azl edilen veya vefat eden tüm bürokratlara şamil genel bir uygulama halini almıştır. Az ya da çok devlette görev yapan kimselerin malları vefat veya azlinden sonra müsadere edilerek satılırak hazineye gelir kaydedilirdi.
Şam Valisi Topal Vezir Yusuf Paşa Osmanlı sarayında idari ve askeri kadroların insan kaynağı statüsünde olan enderunda eğitim görmüş, buradaki en yüksek kademe olan has odaya kadar çıkmış ve sonra çakırbaşılığa yükselmiştir. Buradan taşra görevine çıkarak mutasarrıf olmuş ve Anadolu’daki eşkıyanın temizlenmesi için müfettişlik görevi kendisine tevcih edilmiştir. XVII.yüzyıl son yıllarında Rakka’dan başlayarak vefat ettiği 1716 yılına kadar bir çok eyaletin valiliğini yapmış ve hatta bazılarına ikinci defa tayin edilmiştir.
Bütün Osmanlı bürokratlarında olduğu gibi Topal Yusuf Paşa’nın vefat ile birlikte rutin olarak mallarının müsaderesi için İstanbul’dan ferman gönderilmiştir. Paşa’nın Şam’da bulunan emval ve eşyasının mevcudu görevliler tarafından sayım yapılarak tespit edilmiştir. Bunların bir kısmının İstanbul’da bir kısmının Şam’da açık arttırma usulü ile satışı yapılmıştır. Muhallefatının bir kısmı hac yolu ihtiyaçları için Şam valisi İbrahim Paşa’ya teslim edilirken diğerleri hazineye gönderilmiştir.
Çalışmamızda bir Osmanlı bürokratı olan Topal Yusuf Paşa’nın emval ve eşyalarının müsadere ve satış süreci ele alınacaktır. Bununla birlikte bir bürokratın mallarının çeşitliliği de değerlendirilmiş olacaktır. Ayrıca bu değerlendirme hem paşayı tanıma hem de dönemin iktisadî, sosyal ve kültürel özelliklerini de analiz etme açısından önem arz etmektedir. Bütün bunlar Osmanlı Arşivindeki defter ve belgelerden ve döneme ait kroniklerden istifade edilerek hazırlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Topal Yusuf Paşa, muhallefat, müsadere, Şam, Emirü’l-Hac

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı
• BOA, Ali Emiri Tasnifi. II.Mustafa(AE.SMST.II), nr. 1033, 4207.
• BOA, Cevdet Dahiliye Tasnifi (C. DH.), nr. 1066, 4305, 14093.
• BOA, Cevdet Maliye Tasnifi (C.ML), hüküm numara, 15108.
• BOA, Başmuhasebe Kalemi Muhallefat Defterleri(D.BŞM.MHF.d), nr. 12393, s. 2-3.
• BOA, Başmuhasebe Kalemi Muhallefat Defterleri(D.BŞM.MHF.d.), nr. 12396, s. 2-5.
• BOA, Başmuhasebe Kalemi Muhallefat Defterleri(D.BŞM.MHF.d.), nr. 12399, s. 8-9.
• BOA, İbnül Emin Tasnifi, Dahiliye(İE.DH.), numara, 1165, 1689.
• BOA, İbnül Emin Tasnifi Tevcihat(İE.TCT.), nr. 860, 1122, 1764, 2170.
• BOA, Mühimme Defteri(MD.108), hk. 21, 22, 66, 99, 102, 110, 115, 130, 142, 229, 250, 400, 422, 981, 982, 1257, 1259.
• BOA, Mühimme Defteri(MD.110), hk. 130, 133, 166, 214, 222, 538, 993, 1383, 1591, 2122, 2348, 2380, 2503.
• BOA, Mühimme Defteri(MD.111), hüküm. 80, 163, 471, 572,619.
• BOA, Mühimme Defteri (MD.112), hüküm. /252, 261, 266, 369.
• BOA, Mühimme Defteri(MD.), hüküm numara. 114/22, 129.
• BOA, Mühimme Defteri(MD.115) hüküm numara, 167, 175, 180, 232.
• BOA, Mühimme Defteri(MD.116), hüküm numara, 3, 29.
• BOA, Mühimme Defteri(MD.119) hüküm numara, 18, 295, 299.
• BOA, Mühimme Defteri (MD.119), hüküm numara, 295, 296, 299.
• BOA, Mühimme Defteri(MD.120), hk. 78, 110, 143, 149, 172.
• BOA, Mühimme Defteri(MD.) hüküm numara, 122/78.
• Araştırma-İnceleme-Kaynak Eserler-Yayınlanmış Eserler
• Anonim Osmanlı Tarihi(1099-1116/1688-1704). Abdülkadir Özcan(Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Armağan, A.L.(2000). XVIII.Yüzyılda Hac Yolu Güzergahı ve Menziller. Osmanlı Araştırmaları, 20, 73-118.
• Atasoy, N.(2020). Kaftan. TDV İslam Ansiklopedisi içinde(Ek-1, s.709-710). Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ayverdi, İ.(2010), Büyük Misalli Sözlük, İstanbul:Kubbealtı Yayınları.
• Babir, K.K.(2012). Bir Osmanlılık Emaresi: Osmanlı Görevlilerinin Mülklerinin Müsadere Edilmesi. Baki Tezcan-Karl K.
• Barbir(Ed.). Osmanlı Dünyasında Kimlik ve Kimlik Oluşumu: Norman Itzkowitz Armağanı içinde (s.163-174). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Barkan, Ö. L.(1966). Edirne Askerî Kassamına Ait Tereke Defterleri(1545-1659), Belgeler, Türk Tarih Belgeleri III/5-6, . 1-479.
• Bozkurt, F.(2011). Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddî Kültürde Değişim(1785-1875 İstanbul Örneği). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Çelikdemir, M.(2001). Osmanlı Döneminde Aşiretlerin Rakka’ya İskanı(1690-1840), (Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, (1995). Zübde-i Vekayiat, Tahlil ve Metin(1066-1116/1656-1704). Abdülkadir Özcan(Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Demirtaş, Funda. (2013). 1701 Basra Seferi, Osmanlı Ordusunun Yürüyüşle Sağladığı İtaat. İstem, 21, 81-102.
• Dingeç, E.(2011). 18.Yüzyılın İkinci Yarısında Saray Atlarının Binit Takımları. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 1-20.
• Doğan, F.(2013). 18. ve 19.Yüzyıllarda Şam-Medine Hac Yolu ve Güvenliği:Cerde Başbuğluğu. Tarih Okulu, 15, 127157.
• Doğan, M.(2002). Osmanlı İmparatorluğunda Makam Vergisi:Caize. Türk Kültürü İncelemeleri, 7, 35-74.
• Elçin, Ş.(1964). Türklerde Atın Armağan Olması. Türk Kültürü Araştırmaları, 1, 142-147.
• Eralp, T.N.(1993).Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silahlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ergenç, Ö.(2012). Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Erken, Adil. (2017). XVIII.Yüzyıl Osmanlı Şam Valilerinin Emirü’l-Hacc Olarak Hizmetleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gökpınar, B.(2019). Tuna Ötesine Son Sefer, Varadin 1716, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Halaçoğlu, Y.(1991). At, İslamî devir. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C.4, s. 28-31). İstanbul:Türkiye Diyanet Vakfı.
• Halaçoğlu, Y.(1991). XVIII.Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskan Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İpşirli, M.(1992). Beylerbeyi. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (c.6, s.69-74), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• İpşirli, M.(1995). Enderun. TDV İslam Ansiklopedisi içinde(C.11, s. 185-186), İstanbul:Türkiye Diyanet Vakfı.
• Karaca, F.(2002). Kürk. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 26, s.568-570), Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı.
• Keskinkılıç, E.(2019). Kürk Sözlüğü. Emine Gürsoy Naskali(Ed.). Kürk Kitabı içinde(s.221-240). İstanbul: Kitabevi.
• Kılıç, O.(2000). XVIII.Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin Eyalet ve Sancak Teşkilatlanması. Yeni Türkiye, 6/31, 442-459.
• Koçu, R.E.(1967). Türk Giyim, Kuşam Süslenme Sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Kunt, İ.M.(1978). Sancaktan Eyalete, 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmani. C. 5, Nuri Akbayar(Haz.), İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Onuk, T.(1998). Osmanlı Çadır Sanatı(XVIII.-XIX.yüzyıl), Ankara: Kütür Bakanlığı.
• Orhonlu, C.(1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskanı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Öksüz, Mustafa.(2009). Şemdanizade Fındıklılı Süleyman Efendi’nin mür’i’t-tevarih adlı eserinin (180B-345A) tahlil ve tenkitli metni. (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Önder, S.Y.(2009). Tevârih-i Âl-i Selçuk’ta Hediyeleşme ve Hediye Sözleri. Motif Akademi Halk Bilimi, 1-2, 309-321.
• Örenç, A.F.(2020). Mutasarrıf. TDV İslam Ansiklopedisi içinde( C.31, s. 377-379), Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özcan, Tahsin. (2005). Muhallefat. TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt: 30, s. 406-407). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özdemir, F.(2021). 17.Yüzyılda Osmanlı Devletinde Istabl-ı Amire(Has Ahûr Teşkilatı), (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özen, M.E.(1981). Türkçe’de Kumaş Adları. İ.Ü. Edebiyat Fak. Tarih Dergisi, 33, 291-340.
• Öztürk, S. (1995). Askerî Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri(Sosyo-Ekonomik Tahlil), İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Özyalvaç, Ş.P.(2019). Arşiv Belgelerinde Peşkir ve Peşkir Türleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 63, 518-527.
• Pakalın, M.Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pamuk, Ş.(1999). Osmanlı İmparatorluğunda Para’nın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Râşid Mehmed Efendi. (2013). Târih-i Râşid ve Zeyli(1071-1134/1660-1722). C.I-II, Abdülkadir Özcan vd.(Haz.), İstanbul: Klasik Yayınları.
• Reindl-Kiel, H.(2013). Osmanlı Yöneticileri, Lüks Tüketimi ve Hediyeleşme. Seyfi Kenan(Haz.). İSAM Konuşmaları:Osmanlı Düşüncesi-ahlâk-hukuk-felsefe-kelâmı içinde (s.137-151). İstanbul:İSAM Yayınları.
• Sahillioğlu, H.(1995). Osmanlı Devlet Muhasebe Sisteminde Birimler. Osmanlı-Türk Diplomatiği Semineri(30-31 Mayıs 1994), Bildiriler içinde(s. 113-135). İstanbul:Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Saka, E.(2021). Sultanın Silahları(1520-1566). (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi/ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Salman, F.(1999). Türk Kumaş Sanatı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa.(2018). Nusretnâme, İnceleme-Metin(1106-1133/1695-1721). Mehmet Topal(Haz.). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Sönmez, E.(2011). 1129/1717 Tarihi Deftere Göre Raht Hazinesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul niversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tekin, T.(2019). Osmanlılarda Kürk Kullanımı, Emine Gürsoy Naskali(Ed.). Kürk Kitabı içinde (s.5-21). İstanbul:Kitabevi.
• Telci, C.(2007). Osmanlı Devleti’nde 18.Yüzyılda Muhallefat ve Müsâdere Süreci, Tarih İncelemeleri, 22/2, 145-166.
• Türkal, M.K.(2012). Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, zeyl-i fezleke, (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695) (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi/ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Uzun, M.T.(2019). H.1128-1129 125 Numaralı Mühimme Defteri(Tasnif-Metin), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Uzunçarşılı, İ.H.(1988). Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ.H.(1988). Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ.H.(1988). Osmanlı Tarihi, C. IV/I, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ünal, M.A.(2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Ünal, Mehmet Ali. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsadere, Türk Dünyası Araştırmaları, 49, 97-102.
• Yılmazçelik, İbrahim, (2000). Osmanlı Hakimiyeti Süresince Diyarbakır Eyaleti Valileri (1516-1838). Bildiriler, Alaaddin Aköz vd.(Haz.). 567-596.
• Yüksel, H. (1992). Vakıf-Müsadere İlişkisi(Şam Valisi Vezir Süleyman Paşa Olayı). Osmanlı Araştırmaları, 12, 399-424.