Türkiye’de şehirleşme deneyimleri: Sosyo-mekânsal görünümler

Yıl 2022, Sayı: 57, 170 - 191, 01.01.2023

Alpaslan Aliağaoğlu

Öz

Şehirlerin çoğalması veya yatay yönde gelişimi süreci olarak tanımlanabilecek olan şehirleşme konusunda farklı çalışmalar yapılmıştır. Coğrafyacılar özellikle ülke boyutunda veya dönemsel olarak şehirleşmeyi çalışmışlardır. Bu çalışma daha çok dönemlerin adlandırması üzerinde durmaktadır. Bu yapılırken şehirleşmenin sosyo-mekânsal dimamikleri dikkate allınmaktadır. Çalışmada alanyazın yöntemi kullanılmıştır. Türkiye’de daha çok üç dönem halinde ele alınan çalışmalarda, ulus devletin şehirleşmesi, emeğin şehirleşmesi ve sermayenin şehirleşmesi adlandırması yapılmaktadır. Bu çalışmada her dönemde ortaya çıkan mekânsal özellikler dolayısıyla ilave adlandırmalar da yapılmaktadır. İlk dönem Ankara’nın şehirleşmesi ve anıt meydanlı şehirleşme olarak da adlandırılabilir. Bunu emeğin şehirleşmesi dönemi takip etmektedir. Şehirlileşmenin yaşanmadığı bu dönem dolmuşlu, işportalı, gecekondulu ve apartmanlı şehirleşme dönem olmuştur. Son dönemde şehirleşmenin sosyo-mekânsal özellikleri artmaktadır. Bu dönemde çok sayıda adlandırma yapılabilmektedir. Küresel şehirleşmenin veya sermayenin şehirleştiği bu dönemi değişik şekillerde, kapalı toplumlaşma, soylulaşma, kırsal soylulaşma (büyük şehirlerden kaçış, kırsal şehirleşme), yeni yoksulluk, yeni zenginlik, bütün şehirleşme, yeni bölgeselleşme, kültürel şehirleşme ve mülteci şehirleşmesi dönemi olarak adlandırmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Şehirleşme, adlandırma, sosyo-mekânsal görünümler, Türkiye

Kaynakça

• Aliağaoğlu, A., Uğur, A. (2021). Şehir Coğrafyası (8. Baskı). Nobel.
• Alver, K. (2010). Siteril Hayatlar. HECE Yayınları.
• Akseki, H., Meşhur, M.Ç. (2013) Kentsel Yayılma Sonucu Yapılaşmaya Açılan Verimli Tarım Alanları: Konya Kenti Deneyimleri. Megaron (8)3, s. 165-174.
• Avcı, S. (1993) Türkiye’de Şehir ve Şehirli Nüfusun Dağılışı (1927-1990). Türk Coğrafya Dergisi, 28, s. 249-269.
• Avcı, S. (2003). Gelişimi ve Sorunları Açısından Türkiye’de Şehirleşme. Sırrı Erinç Sempozyumu (2003) Genişletilmiş Bildiri Özetleri, s. 218-225, İstanbul.
• Alpay,Y., Alkin, E. (2020). Olaylarla Türkiye Ekonomisi, Yirminci Yüzyıl Türkiye Ekonomik Tarihi (5. Baskı). Humanist.
• Bozkulak, S. (2005). Gecekondu’dan Varoş’a: Gülsuyu Mahallesi. İn H. Kurtuluş (s. 239-266), İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Bağlam.
• Cantek, L.F.Ş. (2003). Yaban’lar ve Yerliler, Başkent Olma Sürecinde Ankara. İletişim.
• Coşkun, O. (2013). “Doğu Anadolu Bölgesinde Kentleşme ve Kentsel Gelişim”, Doğu Coğrafya Dergisi, 18 (30), s. 229-256.
• Çavuşoğlu, E. (2014). Türkiye Kentleşmesinin Toplumsal Arkeolojisi. Ayrıntı.
• Çelik, C. (2002). Şehirleşme ve Din. Çizgi.
• Çetin, B. (2012). Antakya ve İskenderun-Dörtyol Çevresinde Suburbanizasyon (Banliyöleşme). Doğu Coğrafya Dergisi, 17 (28), s. 259-282.
• Çoban, A.N.. (2012) Cumhuriyetin İlanından Günümüze Konut Politikası. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(3), s. 75-108.
• Demirözer, A. (2022). Sosyo-Mekânsal Biçimlendirmeler Bağlamında Kırsal Soylulaştırma, Sındırgı Örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek (Lisans Tezi Devam ediyor).
• Doğanay,H. (1986) 1980 Genel Nüfus Sayımına Göre Türkiye’de Şehirli Nüfus ve Şehir Sayısındaki Artışlar (1960-1980). Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi 15, s: 1-22.
• Doğanay,H. (1997). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Milli Eğitim Yayınları: 2982, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 877, Eğitim Dizisi: 10, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
• Duman, B., Alacahan, O. (2012) Getto Tartışmasına Bir Metropolden Bakmak. JASS, Vol. 5-2, s. 55-74.
• Emiroğlu,M. (1975) Türkiye Coğrafi Bölgelerine Göre Şehir Yerleşmeleri ve Şehirli Nüfus”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: 7, s. 125-159.
• Emiroğlu,M. (1981). Türkiye’de Son Sayımlar ve Kentleşme Olayının Boyutları. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı. 10, s: 43-82, Ankara.
• Genç, F., Keyder, Ç., Keyman, E.F., Badur, A.K. (2021). Kentlerin Türkiyesi, İmkânlar, Sınırlar ve Çatışmalar. İletişim.
• Gottdiener, M., Hutchison, R. (2011). The New Urban Sociology (Fourth Edition). Westviev Press, CO, USA.
• Güneş, F. (2017). Kent Kuramları. İn F. Güneş ( s. 29-45), Kent Sosyolojisi, Anadolu Üniversitesi Yayınları. https://www.heidelbergcement.com/en/sinpas-bosphorus-city. https://multeciler.org.tr/turkiyedeki-suriyeli-sayisi/
• Işık, O., Pınarcıoğlu, M.M (2001). Nöbetleşe Yoksulluk Sultanbeyi Örneği. İletişim Yayınları.
• Işık,Ş. (2005) Türkiye’de Kentleşme ve Kentleşme Modelleri. Ege Coğrafya Dergisi,14, s. 57-71.
• Kartal, K. (1983). Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’de Kentleşme. Yurt Yayıncılık.
• Kaya, E. (2017). Kentleşme ve Kentlileşme. İşaret.
• Kaygalak, S. (2009). Kentin Mültecileri, Neoliberalizm Koşullarında Zorunlu Göç ve Kentleşme. Dipnot Yayınları.
• Keleş, R. (1998). Kentbilim Terimleri Sözlüğü. İmge Kitabevi Yayınları.
• Keleş,R. (2012). Kentleşme Politikası. İmge Kitabevi, (Güncellenmiş 12. Baskı).
• Koca, H., karadeniz, V. (2014). Erzincan Ovasında Toki Uygulamaları ve Kentleşme Üzerine Etkileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 19 (31), s. 101-128.
• Koçak Turhanoğlu, F. A. (2017). “Türkiye’nin Kentleşme Deneyimi : 1923-2000. İn Fatime Güneş (s. 215-233), Kent Sosyolojisi, Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Kömürcüoğlu, M. (2018). Türkiye'de Şehir ve Toplum, Tarih, Teori ve Temel Meseleler, Ketebe, İstanbul.
• Kurt, Ü. (2012). ‘‘Demokratik Bir Kent Kültürü İnşası’’. Murat Şentürk (Ed), Göç, Kentleşme ve Aidiyet Ekseninde Esenler’i Anlamak. s. 83-104, Esenler Belediyesi Şehir Düşünce Merkezi Şehir Yayınları, İstanbul.
• Kurtuluş, H. (2010). Kent Sosyolojisinde Değişen Kavrayışlar ve Türkiye’nin Kentleşme Deneyimi. İn Ö. Uğurlu, N.Ş. Pınarcıoğlu, A. Kanbak, M. Şirin ( s. 177-225), Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları. Örgün Yayınevi.
• Marcuse P. ve Van Kempen R. (2000). Introduction. İn Peter Marcuse ve Ronald van Kempen (pp. 2-21), Globalizing Cities A New Spatial Order, Blackwell Publishers.
• Marın, M. C. (2007) 1985 Sonrası Türkiye’deki Kentsel Sistemin Dönüşümü: Zipf Yasasının Ampirik Bir Testi. Gazi Üniversitesi Mimarlık Mühendislik Fakültesi Dergisi, Cilt 22, No. 1, s. 33-38.
• Nurdoğan, A.K., A.İ.D. Dur, Öztürk, M. (2017). Türkiye’nin Mülteci Sorunu ve Suriye Krizinin Mülteci Sorununa Etkileri. İş ve Hayat, s. 217-238. Öçal, E.U. (2016). Mülki Sınırlarda Büyükşehir Belediye Örgütlenmesi: Ordu Büyükşehir Belediye Örneği. (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özbudun, S. (2002). Küresel Bir Yoksulluk Kültürü mü? İn Y. Özdek, s. 53-69, TODAİE, Yoksulluk, Şiddet ve İnsan Hakları, İnsan Hakları Araştırma ve Derleme Merkezi Yayın No. 19.
• Özdemir, H. (2012) Türkiye’de İç Göçler Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Akademik Bakış Dergisi, 30, s. 1-18.
• Özgür,E. M. (2003) XXI. Yüzyılın Başında Türkiye Nüfusu. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), s. 44, Ankara.
• Saçlı, A. (2019). Türkiye’de Kentsel Yoksulluk Olgusu Üzerine Bir Değerlendirme. Türkiye Siyaset Bilimleri Dergisi,2 (2), s. 1-21.
• Selen,H.S. (1945). Türkiye’de Köy Yerleşmeleri ve Şehirleşme Hareketleri. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı. 7-8, s. 97-106, İstanbul.
• Sargın, S. (2007) Türkiye’de Üniversitelerin Gelişim Süreci ve Bölgesel Dağılımı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (5), s. 133-150.
• Sergün,Ü. (1993) Türkiye’de Kent Nüfusu ve Kentleşme Hareketleri. İ.Ü. Deniz Bilimleri ve
• Coğrafya Enstitüsü Bülteni, Sayı. 10, s. 39-49, İstanbul.
• Serter, G. (2018). Muhafazakar Şehrin İnşası, Neoliberalizm ve Muhafazakarlık ilişkisinde Mekanın Yeri. NotaBene Yayınları.
• Sevgi, C. (1988). Kentleşme Sürecinde İzmir ve Gecekondular. Konak Belediyesi Kültür Hizmetleri, İzmir.
• Şahin, Y. (2011). Kentleşme Politikası (2. Baskı). Murathan Yayınevi.
• Şengül, H. T. (2009). Kentsel Çelişki ve Siyaset, Kapitalist Kentleşme Süreçlerinin Eleştirisi, (2. Baskı). İmge Kitabevi.
• Şenyapılı, T. (1978). Bütünleşmemiş Kentli Nüfus Sorunu. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Şenyapılı, T. (1998). Cumhuriyet’in 75. Yılı, Gecekondunun 50. Yılı. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık (s. 301-316), Türkiye İş Bankası ve Tarih Vakfı.
• Şimşek, A. (2012). “Alanyazın Taraması. İn Ali ŞİMŞEK ( s. 52-79), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Soja, E.W. (2002). Postmetropolis Üzerine Altı Söylem. İn B. Duru ve A. Alkan (s. 285-306), 20. Yüzyıl Kenti, İmge Kitabevi.
• Tankut, G. (1987). “Jansen Planı Uygulama Sorunlarıve Cumhuriyet Demokrasisinin Kent Planına Yaklaşımı”, İn Ayşıl Tükel Yavuz, Tarih İçinde Ankara, ODTÜ Yayını.
• Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık ( s. 1-24). Türkiye İş Bankası ve Tarih Vakfı.
• Tekeli, İ. (2009). Modernizm, Modernite ve Türkiye’nin Kent Planlama Tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Tekeli, İ., Gülöksüz, Y., Okyay, T. (2020). Dolmuşlu, Gecekondulu, İşportalı Şehir (Yeni Baskı). İdealkent.
• toki.gov.tr/sosyal-konutlar (Erişim 27 Mart 2022).
• Tosun, G., Tosun, T. (1995) Türkiye'de Kentleşme ve Siyasi Yapılanma İlişkisi. Amme İdaresi Dergisi, Cilt 28, Sayı 4, s. 45-63.
• Tuğaç, Ç. (2021). Tarihsel Gelişim Süreci İçinde Anadolu'daki Yerleşmeler ve Konut Tipolojileri Üzerine Bir Değerlendirme. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 6 (1), s. 223-248.
• Tümertekin, E. (1965). Türkiye’deki Şehirlerin Fonksiyonel Sınıflandırması. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No. 48, İstanbul.
• Tümertekin,E. (1973). Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar. İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 1840, Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 72, İstanbul.
• Uğur, A. (2014). Spatial Development of Urbanization in Turkey. İçinde Recep Efe, Neslihan Sam, Rıza Sam, Eduardas Spiriajevas, Elaena Galay, Cıtıes ın the Globalızıng World and Turkey: a Theoretıcal and Empırıcal Perspectıve ( s. 353-369). St Kliment Ohriski University Press.
• Van den Berg, L., Drewett, R., Klaasen, L.H., Rossi, A., Vijverberg, C.H.T., 1982. Urban Europe. A study of growth and decline. Oxford. Yok.gov.tr /universiteler/universitelerimiz (Erişim 27. 3. 2022)
• Yücel,T. (1960) Türkiye’de Şehirleşme Hareketleri ve Şehirler. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı, 20, s. 23-35.
• Yücel,T. (1961) Türkiye’de Şehirleşme Hareketleri. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 21, s. 31-45.
• Yüceşahin,M. M., Bayar, R., Özgür,E. M. (2004) Türkiye’de Şehirleşmenin Mekânsal Dağılışı ve Değişimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, s. 23-89.
• Yüceşahin, M. M.,Özgür,E. M. (2008) Türkiye Kentlerinin Kentleşme Düzeylerinin Demografik, Ekonomik ve Sosyal Değişkenlerle Belirlenmesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 2, s. 27-51.
• Zengin, O. (2014). Büyükşehir Belediye Sisteminin Dönüşümü: Son On Yılın Değerlendirmesi. Ankara Barosu Dergisi, s. 93-116.