Osmanlı Taşra Haberleşmesinde Değişim: İşletme, Mekân ve Kullanım Bağlamında Selânik Örneği (1794-1850)

Yıl 2023, Sayı: 58, 19 - 40, 30.04.2023

Diren Çakılcı

Öz

Osmanlı Devleti’nde haberleşme teşkilatı merkezi otoritenin kontrolünde resmî ihtiyaçlar gözetilerek olgunlaşmıştı. Menzil ve ulak sistemi işbirliğinde gelişen teşkilat, her şeyden önce mali problemler sebebiyle reforma ihtiyaç duymuş, 18. yüzyıl boyunca menzil işletmeleri nizam altına alınmaya çalışılmıştı. II. Mahmud daha önce uygulanan kirahâne yöntemini 1824’te tüm ülkede yürürlüğe koymuş, ardından posta teşkilatının ilk adımlarını atmıştı. 1840’ta Posta Nezareti kurulduğu zaman, işletmelerin zarar etmesinin önüne geçilemese de tüm tebaanın bu hizmetten yararlanmasına fırsat sunulmuştu.
Haberleşme teşkilatındaki bu değişimleri başta işletme esasları olmak üzere, mekân ve kullanım bağlamında değerlendirmek reformun gerekçelerini anlamak ve sonuçlarını tartışmak için derinlik kazandıracaktır. Bu çerçevede değişimin merkezdeki görünümüne değil, taşradaki boyutuna odaklanmak önem arz etmektedir. Selânik ve çevresinin, Via Egnatia’dan Osmanlı Sol Kol’una haberleşme ve ulaşımda kavşak olma özelliği bu bölgenin Osmanlı taşrasını temsil kabiliyetini de artırmaktadır. Bu nedenle bölgede yaşanan değişimler ve bunun tarihi seyri bu çalışmanın sınırlarını oluşturmuştur. Selânik’teki haberleşme faaliyetlerinin işletme, mekân ve kullanım özelinde yakından incelenmesi şehrin sosyo-ekonomik ve kültürel tarihine katkılar sunduğu gibi, Osmanlı Devleti’ndeki haberleşme reformlarının taşradaki kısa vadeli sonuçlarını da ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Selânik, Haberleşme, Menzil, Kirahâne, Postahâne

Kaynakça

• kaynakça ekleyin