Sûfî Portrelerde İnsanın Kemâl Süreci Nasıl Başlar? Kuşeyri Örneği

Yıl 2021, Sayı: 10, 49 - 82, 29.06.2021

Aynur Singin

https://doi.org/10.46231/sufiyye.958784

Cited By: 1

Öz

Bu makale tasavvuf literatüründe insanın kemâl sürecinin başlangıcının nasıl resmedildiğini konu edinmektedir. Bu meyanda çalışmamız tasavvufun ‘İnsan nasıl yetkinleşmeye başlar?’ problemine yaklaşımını sûfîlerin tasavvufa yöneliş hikâyelerinden hareketle çözümlemeyi amaçlamaktadır. Makalenin çerçevesi ise Kuşeyrî’nin er-Risâletü’l-Kuşeyriyye adlı eserinin incelenmesiyle sınırlıdır. Çalışmamızın neticesinde ilk olarak insanın yetkinlik sürecinin başlangıcının insanın özne olduğu bir bulmaya değil aksine Allah’ın etkin ve fâil olduğu bir hatırlamaya dayandığı sonucuna ulaşmaktayız. İnsanın başlangıcında sistematik bir tedrîs ve tâlim sürecinin zorunlu olmadığı, bunun yerine duyular, ihlâs üzere amel ve kerâmet gibi unsurların ön plana çıktığını iddia etmekteyiz. Çalışmada ulaştığımız bir diğer netice insanın kemâl sürecinin mihverini oluşturan sürekli değişimin seyri ve akıbeti konusunda sebep-sonuç ilişkisine dayalı bir determinizm yerine indeterminist bir yaklaşımın benimsendiğidir. Bir başka husus sâlikin tasavvufa yönelişini ve sülûk sürecinin başlangıcını ifade etmek için tercih ettiği şu terimlerdir: Tevbe, zühd, terk, Allah’a yönelme ve yeniden Müslüman olma. Son olarak yetkinleşme sürecine giren sâlikin dönüşümünde ön plana çıkan ortak kavramların zühd, sefer/seyahat, mücâvirlik ve sohbet olduğuna işaret etmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Kuşeyrî, Risâle, Sûfî Hâl Tercümeleri, Tevbe, Zühd.

How does the Moral Competence Process of Human Being Start in Ṣūfī Portraits ‘An Example of al- Qushayrī’

Öz

This article deals with how the beginning of the perfection process of man is depicted in ṣūfī literature. In this context, our study aims to analyze the approach of ṣūfīsm to the problem of “How does a person begin to become competent through the stories of Ṣūfīs?” The framework of the article is limited to the study of al- Risāla al- Qushayrīyya by al- Qushayrī. We first conclude that the beginning of the human competence process is not based on a finding that human is the subject, but on the contrary, on a remembrance that Allah is the agent. We claim that for human beings, a systematic education and training process are not necessary at the beginning, but instead, elements such as senses, good deeds, and miracles come to the fore. Another conclusion of the study is that an indeterministic approach has been adapted instead of determinism based on the cause-effect relationship regarding the course and fate of the continuous change that constitutes the axis of the perfection process of human beings. Another issue is that the terms preferred by the saliq to express his orientation to Sūfism, as well as, the beginning of his pathway including tawba, asceticism, abandonment, turning to Allah, and becoming a Muslim again. Finally, we point out that the common concepts that come to the fore in the transformation of the traveler, who has entered the process of becoming competent, are asceticism, spiritual journey and companionship.

Anahtar Kelimeler

Taṣawwuf, al-Qushayrī, Risāla, Ṣūfī State Translations, Tawba, Asceticism.

Kaynakça

• Akkuş, Süleyman. “Abdülkerim b. Hevâzin el-Kuşeyrî’nin Bir Risâlesi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/89 (2000), 112.
• Bağdâdî, Cüneyd. Resâilü’l-Cüneyd. thk. Ali Hasan Abdülkadir. Kâhire: Darü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1988.
• Başer, Hacı Bayram. “Yükümlü Varlıktan Varlığın Gayesi Olan İnsana: Tasavvufta İnsan Tanımlarının Dönüşümü Üzerine”. İnsan Nedir?: İslâm Düşüncesinde İnsan Tasavvurları. ed. Ömer Türker - Halil İbrahim Üçer. İstanbul: İlem Yayınları, 2019.
• Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakîkat: Tasavvufun Teşekkül Süreci. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Câmî, Abdurrahman. Nefahâtü’l-Üns: Evliyâ Menkıbeleri. çev. Lâmiî Çelebî. haz. Süleyman Uludağ - Mustafa Kara. İstanbul: Marifet Yayınları, 2001.
• Cengiz, Muammer. “Tasavvuf Tarihinde Elest Misâkına Dair Yorumlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/50 (Haziran 2017), 906-907.
• Ceyhan, Semih. “Semâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/455-457. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Demirli, Ekrem. “Kuşeyrî’den İbnü’l Arabî’ye İşârî Yorumculuk Hakkında Bir Değerlendirme: İşârî Yorumdan Tahkîke Doğru Kur’ân-ı Kerim Yolculuğunun Gelişimi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2013), 121-141.
• Demirli, Ekrem. “Sarih Akıl ile Sahih Fıtrat Arasında Selim Duyular: İnsanın Hakikat Arayışında Duyuların Yeri”. Erişim 12 Ocak 2021. https://www.sabahulkesi.com/
• Gül, Halime. İbrahim b. Edhem ve Tasavvuf Tarihindeki Yeri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi 2008.
• Hücvirî, Ali b. Osman. Keşfü’l-Mahcûb: Hakîkat Bilgisi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1996.
• Kelâbâzî. Muhammed b. İbrâhim. et-Taarruf: Doğuş Devrinde Tasavvuf. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh yayınları, 2016.
• Khalil, Atif. “A Note on Interior Conversion in Early Sufism and Ibrahım b. Adham’s Entry into the Way”. Journal of Sufi Studies. 5/2 (Nowember 2016), 189-198.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. haz. Halil el-Mansûr. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1422/2001.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâle: Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. Lüma fi’l-İtikad. çev. Ercan Alkan. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 12/28 (2011), 193-198.
• Meçin, Mahmut. “Felsefe ve Tasavvufta Sefer Metaforu: Aklî ve Manevî Yolculuk”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi 54 (2020), 329-353.
• Meier, Frietz. “Kuşeyrî’nin Tertibü’s-Sülûku”. çev. Eyüp Kaya. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. 4/10 (2003), 363-375.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. Âdâbû’n-Nüfûs, thk. Abdülkadir Ahmed Ata. Beyrut: Dârü’l-Cil, 1987.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. el-Akl ve Fehmu’l-Kurân. thk. Hüseyin Kuvvetli. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1971.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. el-Akl ve Fehmü’l Kur’ân: Akıl ve Kur’ân’ı Anlamak. thk. Dr. Hüseyin el-Kuvvetli. çev. Veysel Akdoğan. İstanbul: İşaret Yayınları, 2018.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. er-Riâye li-hukûkillah. thk. Abdulhalim Mahmud. Kahire: Dârü’l-Maarif, 1990.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. Şerefü'l-Akl ve Mahiyyetuhu. thk. Mustafa Abdülkadir Ata. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986/1406.
• Özturan, Hümeyra. Ahlâk Felsefesinin Temel Problemleri. İstanbul: İlem Yayınları, 2019.
• Reis, Bedriye. “Kuşeyrî’nin Letâifü’l-İşârâtı Bağlamında Kalbin İdraki”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi 8 (2019), 537-558.
• Serrâc, Ebû Nasr Abdullah. el-Lüma’: İslâm Tasavvufu. çev. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2019.
• Şık, İsmail. "Bir Mutasavvıf Olarak Kuşeyrî'nin Kelâmî Görüşleri". İslâmi İlimler Dergisi 4/1-2 (2009), 257-274.
• Şık, İsmail. “Kuşeyrî’nin “Luma’ fi’l-İtikâd” Adlı Akâid Risalesinin Çeviri ve Değerlendirilmesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8/2 (Temmuz-Aralık 2008), 205-214.
• Tan, M. Nedim. “Tasavvuf Istılahlarının Teşekkül Dönemi Açısından Şakîk-i Belhî’nin Âdâbü’l-İbâdât’ı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2013), 155-190.
• Türk, Hamide. Marûf el-Kerhî: Hayatı, Tasavvufî Görüşleri ve Menâkıbu Marûf el-Kerhî İsimli Eser. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Yaman, Hikmet. “İsmi Olmayan Bir Hakikatten Hakikati Olmayan Bir İsme Varan Yolculuk: Oryantalist Çalışmalarda Tasavvufun Menşeine Dair Tartışmalar Üzerine Bir Değerlendirme”. Akademik İslâm Araştırmaları Dergisi 1 (2016), 15-48.
• Yılmaz, Ömer. İbrahim Kurani Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.