Râbıtanın Tarihî Gelişimi, Tanımı ve Fıkhî Hükmü

Yıl 2021, Sayı: 10, 83 - 129, 29.06.2021

Akif Dursun

https://doi.org/10.46231/sufiyye.958793

Cited By: 1

Öz

Başkasıyla kurulan bağ anlamına gelen râbıta tarikat ehli tarafından mürşitle bağlantı kurmak mânasında kullanılmıştır. Râbıta Nakşibendîler ile özdeşleştirilmekte ve genel olarak onlar tarafından başlatıldığı kabul edilmekteyse de yaptığımız araştırma bunun tam olarak doğruyu aksettirmediğini göstermektedir. Nakşîbendiler haricinde de çok sayıda tarikatta bilinen ve uygulanan mürşit râbıtası ilk dönemlerde şeyhe muhabbet duymak ve onu örnek almak şeklinde başlamış, daha sonra şeyhin sûretini ve ondan feyz geldiğini düşünmeye evrilmiştir. İlk zamanlarda özel bir ders olarak verilmeyip sadece belli başlı müritlere tavsiye edilirken daha sonraki dönemlerde tasavvufî hayata yeni girenlere verilen bir ders haline dönüşmüş, pek çok tarikat ehli tarafından seyr u sülûkün en esaslı yollarından biri olarak kabul edilmiştir. Bu durum zamanla abartılmış, havâtırı def etmek gerekçesi ile namaz ve zikir esnasında da şeyhin düşünülmesini isteyenler çıkmıştır. Bu da bazı âlimlerin tepkisini çekmiş ve râbıta aleyhinde söz söylemelerine, reddiye mâhiyetinde risâleler yazmalarına neden olmuştur. Buna mukâbil râbıta aleyhine yapılan konuşmalar, yazılan eserler de râbıtayı savunmak amacıyla birçok eser telif edilmesine yol açmıştır. Özellikle son iki yüzyılda yapılan bu tartışmalar halen devam etmektedir. Genellikle tasavvuf ehli ile bunlara karşı olanlar arasındaki bu tartışma birbirini ithama varacak düzeydedir. Biz bu makalemizde râbıta konusunu İslâm fıkhı açısından incelemeye gayret edeceğiz. Bunu yaparken öncelikle tasavvuf kaynaklarından istifade ile râbıtanın tarihî gelişimi, tanımı ve çeşitlerini anlatacağız. Ardından râbıtayı savunanlarla karşı çıkanların delillerini ortaya koyarak değerlendirecek, sonunda da râbıtanın çeşitlerine göre hükmünü ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Tasavvuf, Tarikat, Nakşîbendiyye, Râbıta, Şeyh, Şirk.

Historical Development of Rābıṭa, Definition and its Ḥukm According to Fıqh

Öz

The term “rābıṭa” is used for “the binding of the disciple with a ṣūfī master” by ṣūfīs. Although rābiṭa is identified with the Naqshbandī and generally accepted that it was initiated by this order, our research indicates that this does not fully reflect the truth. The rābıṭa of mursheed is known and practiced in many orders apart from the Naqshbandī order, firstly started as a love of the shaikh and taking him as an example, then evolved into thinking of the shaikh’s image and to be enlightened by him. It was recommended only to some disciples at first, but then it turned into a lesson given to the beginners and accepted as one of the fundamental ways of sayr’u-sulūk. As a result of exaggeration, some people stipulated to think of the shaikh during the prayer or dhikr to banish khavāṭır. It drew the reaction of some scholars and prompted them to write against rābıṭa. The speeches and writings against rābıṭa led scholars to do some works to defend it. These debates between ṣūfī and the opponents, which continue for two centuries, reach a level of dismissing each other. This article examines the term rābıṭa in terms of Islamic fiqh. Regarding this, we will explain the definition, development, and types of rābıṭa from taṣawwuf sources. Finding out the evidence of those who defend and oppose rābıṭa, we make an evaluation and finally establish its legal ruling according to the types of rābıṭa.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Taṣawwuf, Ṭarīqah, Naqshbandī, Rābıṭa, Shaikh, Shirk.

Kaynakça

• Abdülkâdir Geylânî, Muhyiddîn Ebû Muhammed. Fütûḥu’l-ġayb. Kahire, 1973.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavud vd. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Akseki, Ahmet Hamdi. “Resim ve Sûret Meselesi”. haz. Halit Ünal. Avrupa İslâm Üniversitesi İslâm Araştırmaları = Islamic University of Europa Journal of Islamic Research 4/1 (2011), 21-27.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd. el-Feyżü’l-vârid ʿalâ ravżi Mers̱iyyeti Mevlânâ Ḫâlid. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2010.
• Abderî, Muhammed İbnü’l-Hâc. el-Medhal. 4 Cilt. Dâru’t-Turâs: y.y., ts.
• Arslan, Sevim. “Muhabbet Râbıtası”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (30 Aralık 2015), 49-70.
• Arvâsî, Abdülhakim. Râbıta-i Şerife. İstanbul, 1976.
• Ateş, Süleyman. İslâm Tasavvufu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1992.
• Aydın, Ahmet. Şah Veliyyullah ed-Dihlevî ve Dihlevîlik. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Aydın, Ferit. Tarikatta Rabıta ve Nakşibendilik. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2000.
• Batur, Muhammet Raşit. “Rabıta”. Günümüz Kelam Problemleri. ed. Recep Ardoğan. 115-124. İstanbul: Klm Yayınları, 2018.
• Bayındır, Abdülaziz. Kur’ân Işığında Tarikatçılığa Bakış. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2015.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Edebü’l-müfred. thk. Samir b. Emin. Riyad: Dâru’l-Meârif, 1998.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
• Cevdet Paşa, Ahmed. Tezâkir. haz. Cavid Baysun. 4 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerḥu’l-Mevâḳıf. haz. Mahmud Ömer ed-Dimyâtî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1998.
• Çeker, Orhan. Tasavvufî Meselelere Fıkhî Bakış. İstanbul: Rıhlekitap, 2012.
• Dağıstânî, Ömer Ziyâeddin. Tasavvuf ve Tarikatlarla İlgili Fetvalar. çev. İrfan Gündüz - Yakup Çiçek. İstanbul: Seha Neşriyat, 1986.
• Dağistânî, Hasan Hilmi el-Kahî. es-Sifrü’l-esnâ fi’r-râbıtati’l-ḥüsnâ. thk. Abdülcelil ‘Atâ. Dımeşk: Dâru’n-Nu’man, 1418/1998.
• Devserî, Hüseyin. er-Raḥmetü'l-ḫâbiṭa fi taḥḳîḳ’ir-râbiṭa (Mektûbat’ın birinci cildinin sonunda). İstanbul: y.y., ts.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah,. el-Ḳavlü’l-cemîl fî beyâni sevâʾi’s-sebîl. Medine: Camiatü’l-İslâmiyye, Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 428, 1a-51b.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. el-Ḳavlü’l-cemîl & Şifâu’l-alîl. Lahor: Mektebetü Rahmâniyye, ts.
• Dursun, Akif. Tasavvuf Fıkıh İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshak. Sünenu Ebû Dâvud. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıḳhü’l-ebsat. İmârât: Mektebetü’l-Furkan, 1419/1999.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Kalem Yayıncılık, 1981.
• Er, Mehmet Emin. “RIHLE: Tasavvuf Soruşturması”. Muhammed Emin Er. 10 Aralık 2020. http://muhammedeminer.tekcatiegitim.org/2020/04/29/rihle-tasavvuf-sorusturmasi/
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marifet Yayınları, 1984.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf Necâtî vd. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mısriyye, 1955.
• Fevzi Efendi, Edirne Müftüsü Mehmed. Aynü’l-hakîka fî râbıtati’t-tarîka. b.y.: y.y., ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâu ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Gökbulut, Süleyman. “Cüneyd’in Sekiz Şartı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/36 (2012), 201-231.
• Gündüz, İrfan. “Tasavvufî Bir Terim Olarak Râbıta”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 19 (2007), 23-53.
• Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed. el-Berîḳatü’l-Maḥmûdiyye fî şerḥi’ṭ-Ṭarîḳati’l-Muḥammediyye ve’ş-şerîʿati’n-nebeviyye fi’s-sîreti’l-Aḥmediyye. 4 Cilt. b.y.: Matbaatü’l-Halebî, 1348.
• Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed. er-Risâletü’n-Naḳşibendiyye. Balıkesir, Balıkesir İl Halk Kütüphanesi, 10 Hk 369/6, 113b-117a.
• Hâfî, Ebû Bekr Zeynüddîn Muhammed. el-Veṣâya’l-Ḳudsiyye. Katar: Dâru’l-Kütübü’l-Katariyye, 5/1/1065, 88a-123a.
• Hâlid el-Bağdâdî. er-Risâletü’l-Hâlidiyye fî’r-râbitati’n-Nakşîbendiyye (es-Sifrü’l-Esnâ kitabının son tarafında). thk. Abdülcelil ‘Atâ. Dımeşk: Dâru’n-Nu’man, 1418/1998.
• Hâlid el-Bağdâdî. Halidiyye Risalesi. çev. A. Suat Demirtaş. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2010.
• Hâlid el-Bağdâdî. Risâle fî’r-Râbıta. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 MK. Yz. A 6129/9, 53.
• Halilî, Muhammed b. Şerefiddîn. el-Fetâvi’l-Ḥalîlî ʿale’l-meẕhebi’ş-Şâfiîʿ. 2 Cilt. Tab’atü Masriyye Kadîme, ts.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Nefeḥâtü’l-ḳurb ve’l-ittiṣâl bi-is̱bâti’t-taṣarruf li-evliyâʾillâhi ve’l-kerâmeti baʿde’l-intiḳāl. Kahire: Dâru Cevâmii’l-Kelim, ts.
• Hânî, Muhammed b. Abdullah. Âdâb. çev. Ali Hüsrevoğlu. İstanbul: Erkam Yayınları, 1985.
• Hânî, Muhammed b. Abdullah. el-Behcetü’s-seniyye fî âdâbi’ṭ-ṭarîḳati’l-ʿaliyyeti’l-Ḫâlidiyyeti’n-Naḳşibendiyye. İstanbul: Hakikat Kitabevi, 2016.
• Haydârî, Fasîhuddîn İbrâhîm b. Sıbgatillâh. el-Mecdü’t-tâlid fî menâḳıbi’ş-şeyḫ Ḫâlid. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1292–1875.
• Heyet. İlmihal: İslâm ve toplum. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2003.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed İbn Hacer. ed-Dürrü’l-mendûd fi’ṣ-ṣalât ve’s-selâm ʿalâ ṣâḥibi’l-maḳāmi’l-maḥmûd. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1426.
• Hüseyin Avnî. “Râbıtanın Şeri Delilleri”. Darusselam. 5 Kasım 2020. https://darusselam.com/reddiyeler/rabtann-eri-delilleri.html#_ftn61
• Irâkī, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm. el-Muġnî ʿan ḥamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî taḫrîci mâ fi’l-İḥyâʾi mine’l-aḫbâr. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsime, 1408/1987.
• Isfahânî, Ebû Nuaym. Hilyetü’l-evliya ve tabakātü’l-asfiyâʾ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1988.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed - Ali Muhammed. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Atâullah el-İskenderî. Miftâḥu’l-felâḥ ve miṣbâḥu’l-ervâḥ. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, ts.
• İbn Ferhun, Ebu’l-Vefâ. Burhânüddîn İbrâhîm. İrşâdü’s-sâlik ilâ efʿâli’l-menâsik. thk. Muhammed b. el-Hâdî. 2 Cilt. Riyad: y.y., 2002.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Adil Ahmed. Ali Muhammed. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbü’l-mecrûḥîn mine’l-muḥaddis̱în ve’ḍ-ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmud İbrâhim Zâyid. 3 Cilt. Haleb: y.y., 1396.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Kitâbu’r-Rûḥ. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdülbakî. 2 Cilt. Dâru İhyâi Kütübü’l-Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1414.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed. Mecmûu’l-Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed. Medine: Mecmeu’l-Melik, 1416-1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Mevżûʿât. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1386/1966.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. ‘Abdilvâhid es-Sivâsî. Fethu’l-Kadîr ‘ale’l-Hidâye. 10 Cilt. Daru’l-Fikr: y.y., ts.
• İbnü’s-Sıddîk, Ebü’l-Feyz. Alî b. Ebî Ṭâlib imâmü’l-ʿârifîn. Kahire: Matbaatü’s-Seâde, 1389/1969.
• İmam Rabbânî. Mektubât-ı Rabbânî. çev. Talha Hakan Alp vd. 3 Cilt. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2004.
• İzmi̇rli̇, Betül. “Kuşadalı İbrâhim Halvetî’nin Râbıta Hakkındaki Görüşleri”. AKADEMİAR Akademik İslâm Araştırmaları Dergisi 7 (Aralık 2019), 89-116.
• Kaplan, Hayri. “Şa‘rânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/347-350. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Köle, Bekir. Zeynüddin Hâfî Hayatı Eserleri Tasavvuf Anlayışı ve el-Vasâya’l-Kudsiyye Adlı Eserinin Tahkîki. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Kürdî, Muhammed Emîn. Tenvîru’l-kulûb. Haleb: Dâru’l-Kalem, 1411/1991.
• Merâkeşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Mûsa. Misbâḥu’z-ẓalâm fî’l-müsteġîs̱îne bi-ḫayri’l-enâm fi’l-yaḳaẓati ve’l-menâm. haz. Muhammed Ali Şükrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• Mezîdî, Ahmed Ferid. Cemʿu’l-meḳâl fî isbâti kerâmâti’l-evliyâ. Kahire: Dâru Âsari’l-İslâmiyye, Srilanka, 2006.
• Mirfet bt. Kâmil b. Abdillah. “er-Râbiṭatü’n-Naḳşibendiyye”. Havliyye Külliyeti’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye el-ʿArabiyye li’l-Benât İskenderiye 34/5 (Aralık 2018), 1091-1130.
• Mustafa Fevzi. Kitab-ı isbâtü’l-mesâlik fi râbıtati’s-sâlik. İstanbul: y.y.,1324/1906.
• Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Nablusî, Abdülganî b. İsmâîl. Miftâḥu’l-maʿiyye fî ṭarîḳi’n-Naḳşibendiyye. thk. Cevdet Muhammed. Kahire: ed-Dâru’l-Cevdiyye, 1429/2008.
• Necmeddîn-i Kübrâ, Ebü’l-Cennâb. Fevâʾiḥu’l-cemâl ve fevâtiḥu’l-celâl. thk. Yusuf Zeydan. Kahire: Dâru Suâd es-Sabâh, 1993.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Hâkim. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafa Abdülkādir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Okudan, Rıfat. “İnsanî Bir İnsiyak Olarak Râbıta”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 4/10 (2003), 201-218.
• Öngören, Reşat. “Zeynüddin el-Hâfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/375-377. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Pakiş, Yahya el-Abbas el-Hâşimî. Râbıta Risâlesi. çev. Süleyman Taş. İstanbul: Buhara Vakfı, 1997.
• Ramazanoğlu, Mahmud Sâmi. Musâhebe. İstanbul: Erkam Yayınları, 1983.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed Kutbüddin. Şerḥu Meṭâliʿi’l-envâr (Şerif Cürcânî talikatı ile). nşr. Zevi’l-Kurbâ. 2 Cilt. Kum: y.y., 1394.
• Râzî. Fahreddin. Mefâtîḥu’l-ġayb: et-Tefsîrü’l-kebî). 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
• Reşîd Rızâ. Fetâvâ. ed. Salahuddin el-Menced. 6 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• Ruaynî, Şemsüddin Ebû Abdillah Hattab. Mevâhibü’l-celîl li-şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• Safiyyüddin, Mevlâna Ali b. Hüseyin. Reşahat Ayn-el Hayat: Can Damlaları. sad. Necip Fazıl Kısakürek. İstanbul: Eser Kitabevi, 1978.
• Sefîrî, Şemsüddîn Muhammed b. Ömer. el-Mecâlisü’l-va‘ziyye fî şerhi ehâdîsi hayri’l-beriyye min Sahîhi’l-İmâmi’l-Buhârî. thk. Ahmed Fethi Abdurrahman. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2004.
• Selvi, Dilaver. Tasavvuf Metodu Olarak Rabıta. İstanbul: Semerkand Yayıncılık, 2016.
• Seyyid Hoca, Hâfız. Şerhü Risâle ibtâli’r-râbıta. Manisa İl Halk Kütüphanesi, Akhisar Zeynelzade, 45 Ak Ze 1518/1, 1b-8a.
• Sıddîk Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed Bahâdır el-Kannevcî. et-Tâcü’l-mükellel min cevâhiri meʾâs̱iri’ṭ-ṭırazi’l-âḫiri ve’l-evvel. Katar: Vezâretü’l-Evkâf, 2007.
• Sipahi, Yıldıray. “İstihsân Açısından Resim ve Heykel”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 31 (2018), 509-540.
• Sübkî, Ebu’l-Hasen Takıyyüddîn. Şifâʾü’s-seḳām fî ziyâreti ḫayri’l-enâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2008.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer. Avârifu’l-Meârif. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer. Avarifü’l-Meârif: Gerçek Tasavvuf. çev. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2010.
• Süyûtî, Ebî Bekr b. Muhammed. Câmiʿu’l-eḥâdîs̱. 13 Cilt. Mısır: y.y., 1423/2002.
• Süyûtî, Ebî Bekr b. Muhammed.. el-Ḥâvî li’l-fetâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2004.
• Şa‘rânî, Ebü’l-Mevâhib Abdülvehhâb. el-Envârü’l-ḳudsiyye fî beyâni ḳavâʿidi’ṣ-ṣûfiyye. thk. Taha Abdulbâki Surûr - Muhammed Abduşşâfî’. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Meârif, 1988.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdi Abdulmecid es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 1405.
• Taberî, Ebû Ca‘fer. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed. Ḥâşiye ʿalâ Merâḳı’l-felâḥ. Beyrut, 1997.
• Taşpınar, Kadir. Tasavvufta Mürşid Rabıtası. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Tirmizî, Ebû Abdillâh Muhammed Hakîm. Nevâdirü’l-uṣûl fî maʿrifeti aḫbâri’r-Resûl. thk. Abdurrahman Umeyre. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. el-Câmi‘u’l-Kebîr: Sünen-i Tirmizî. 5 Cilt. Mısır: Mustafa Bâbi’l-Halebî, 1975.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. eş-Şemâilü’l-Muhammediyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, ts.
• Tosun, Necdet. “Râbıta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/378-379. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Tosun, Necdet. Bahaeddin Nakşbend: Hayatı, Görüşleri, Tarikatı. İstanbul: İnsan Yayınları, 6. Basım, 2015.
• Wilson, M. Brett. “Binding with a Perfect Sufi Master: Naqshbandī Defenses of rābiṭa from the Late Ottoman Empire to the Turkish Republic”. Die Welt des Islams 60/1 (12 Mart 2020), 56-78. https://doi.org/10.1163/15700607-00600A02
• Yağcı, Hızır. “Sefîrî ve Buhârî Şerhi”. Diyanet İlmi Dergi: Diyanet İşleri Reisliği Yıllığı 54/3 (2018), 39-57.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Âlûsî, Nu‘mân b. Mahmûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/549-550. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Yüce, Abdulhakim. “Mevlanâ Halid Bağdadî’ye Göre Şeyh-Mürid İlişkisi ve Rabıta”. Uluslararası Mevlana Halid-i Bağdadi Sempozyumu Bildirileri. ed. Erdal Baykan - Mehmet Keskin. 643-658. Ankara: Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi - Van İl Müftülüğü, 2012.
• Zâhid Kevserî. İrġāmü’l-merîd fî şerḥi’n-naẓmi’l-ʿatîd li-tevessüli’l-mürîd. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, ts.
• Zâhid Kevserî. Makâlât. Kahire: y.y., 1372.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim. Meâni’l-Kur’ân ve iʿrâbuhû. Beyrut: y.y., 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.