Mystic Narrative And Perception Through Contemporary Novels: The Example of Hacı Bayrām-ı Velī

Yıl 2021, Sayı: 11, 99 - 130, 30.12.2021

Mahmud Esad Erkaya

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1008766

Öz

Biographical novels about Sufī elders have gained wide currency nowadays. In the novels that bring the exemplary personalities of the Sufīs to the present by blending fiction and reality, life stories within the framework of historical data turn into a format that is thought to attract more attention of the reader with their unique narratives of authors. These works, in which the reader has the opportunity to develop their Sufī knowledge and culture on one hand and to learn the biography of the Sufī on the other hand, are the best examples of the integration of Sufīsm with life. The novels written on Sufīs who have left unique traces in Turkish Sufī thought play an important role in transferring the Sufī culture from generation to generation. In this study, biographical novels written about Hacı Bayrām-ı Velī are discussed in terms of Sufīsm and Sufī history. In this context, topics such as the compatibility of the novels with the historical narratives, to what extent they represent the mystic they are dealing with, the place of extraordinary elements in novels, the harmony of the fictions in the works with the dignity of the relevant mystic, the function of novels in conveying the Sufī culture to the reader, processing of the concepts of mysticism, the reflections of the writers’ religious and mystical knowledge and perceptions on the novels and the nature of the works that are the source of the novels were emphasized. Although from time to time there are situations where fictions override historical narratives or ideologies are reflected in the works, the fact that the basis of the novels is based on historical data has enabled them to have an important function in explaining the historical personality and philosophy of Hacı Bayrām.

Anahtar Kelimeler

Sufīsm, Sufī, Biography Novels, Hacı Bayrām-ı Velī, Bayramiyyah

Çağdaş Romanlar Üzerinden Tasavvuf Anlatısı ve Algısı: Hacı Bayrâm-ı Velî Örneği

Öz

Tasavvuf büyüklerini konu edinen biyografik romanlar günümüzde epey yaygınlık kazanmış durumdadır. Mutasavvıfların örnek şahsiyetlerini kurgu ile gerçeği harmanlayarak günümüze aktaran romanlarda, tarihi veriler çerçevesindeki hayat hikâyeleri, yazarların kendilerine has anlatımlarıyla okuyucunun daha çok ilgisini çekeceği düşünülen bir formata dönüşmektedir. Okuyucunun bir taraftan biyografik bilgileri edinirken diğer taraftan da tasavvuf bilgisi ve kültürünü geliştirme imkânı bulduğu bu eserler tasavvufun hayatla bütünleşmesinin en güzel örneklerini konu edinmektedir. Türk tasavvuf düşüncesinde özgün izler bırakmış mutasavvıflar üzerine yazılan romanlar, tasavvuf kültürünün nesilden nesle aktarılması hususunda önemli bir işlev üstlenmektedir. Çalışmada Hacı Bayrâm-ı Velî hakkında yazılan biyografik romanlar tasavvuf ilmi ve tarihi açısından ele alınmıştır. Bu bağlamda romanlarda anlatılanların tarihî rivâyetler ile uygunluğu, konu edindikleri mutasavvıfı ne ölçüde temsil ettikleri, olağanüstü unsurların romanlardaki yeri, kurguların ilgili mutasavvıfın saygınlığı ile uyumu, tasavvuf kültürünü ve kavramlarını okuyucuya tanıtmadaki fonksiyonları, yazarların dinî ve tasavvufî birikim ve algılarının romanlara olan yansımaları ve romanlara kaynaklık eden eserlerin mahiyeti üzerinde durulmuştur. Her ne kadar zaman zaman kurguların tarihi rivâyetlerin önüne geçtiği yahut ideolojilerin eserlere yansıdığı durumlar olsa da romanların temelinin tarihi verilere dayanması, Hacı Bayram’ın tarihi kişiliği ve felsefesini anlatma noktasında önemli bir işleve sahip olmalarını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Mutasavvıf, Biyografi Romanları, Hacı Bayrâm-ı Velî, Bayramîlik.

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. Arşiv Belgeleri Işığında Şeyh Hamid-i Veli Somuncu Baba ve Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi. İstanbul : es-Seyyid Osman Hulusi Efendi Vakfı, 1992.
• Askerî, Abdurrahman. “Mir’âtü’l-ışk”. XV-XVI. Asır Bayramî Melâmîliği’nin Kaynaklarından Abdurrahman el-Askerî’nin Mir’âtü’l-ışk’ı. thk. İsmail E. Erünsal. 1-241. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Atalar, Münir. “Hacı Bayrâm-ı Velî’nin Altı Beyitlik Ankara Şiirine Metin Şerhi Örneği (Bursalı İsmail Hakkı Celveti)”. Uluslararası Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu II/ (2016), 399-409.
• Aynî, Mehmed Ali. Hacı Bayram Velî. thk. H. Rahmi Yananlı. İstanbul: Büyüyen Ay, 2015.
• Bayramoğlu, Fuat. Hacı Bayram-ı Veli I Yaşamı - Soyu - Vakfı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1989.
• Bursalı Mehmed Tahir. Hacı Bayram-ı Veli. thk. Metin Çelik. İstanbul: Özgü Yay., 2012.
• Cebecioğlu, Ethem. Hacı Bayram Velî. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1991.
• Ceviz, Nurettin. “Hacı Bayram-ı Veli Hazretlerinin ‘Çalabım Bir Şâr Yaratmış’ Adlı İlâhî Taksîmi’ne Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin Yaptığı Şerh”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu, 319-324. Çelebioğlu, Amil. Muhammediye. b.y.: Tercüman, ts.
• Demir, Ethem. “Modern Arap Edebiyatında Tasavvufî Roman = Sufi Novel in Modern Arabic Literature”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi [Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] V/1 (2019), 39-60.
• Erdoğan, Mustafa - Sağlam, Hacer. “‘Çalabım Bir Şar Yaratmış’ ya da Hacı Bayrâm-ı Velî’nin Bir Şiirine Yazılan Şerhler Üzerine = ‘God Has Created a City’ or on the commentaries Written for a Hacı Bayram-ı Veli’s Poem”. Uluslararası Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu II/ (2016), 411-433.
• Erkaya, Mahmud Esad. “Hacı Bayrâm-ı Velî’nin Türk-İslâm Düşünce ve Kültürüne Etkileri”. Uluslararası Genç Bilim ve Sanat İnsanları Sempozyumu. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yay., 2020.
• Hançer, Safiye Selma. Hacı Bayrâm-ı Velî Avucumdaki Hasat. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2013.
• Işınsu, Emine. Hacı Bayram. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2005.
• Kalyon, Abuzer. Anadolu’yu Aydınlatan Işık Hacı Bayrâm-ı Velî. Ankara: Akçağ, 2012.
• Kaplan, Hayri. “Zeynü’l-A’yâd: Şeyh Sahafi’nin Hacı Bayrâm-ı Velî’ye Ait ‘Çalabım Bir Şâr Yaratmış’ Şiirine Yazdığı Şerh”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi XIV/32 (2013), 43-73.
• Karadayı, Ragıp. Yar İle Bayram Ulu Şâr Hacı Bayram Veli. İstanbul: Babıali Kültür Yay., 2018.
• Karakeçili, Mehmet Nur. Emine Işınsu’nun Romanlarında Yapı ve İzlek. Ardahan: Ardahan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Kodaz, Atike Okur. Razi (Abdüllatif) Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tertibi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Lâmiî Çelebi. Nefehâtü’l-üns min hazarâti’l-kuds (Tercüme ve Şerhi). İstanbul: Marifet Yay., 1289.
• Özdil, Orhan. “Somuncu Baba’nın Mezarı Üzerine Bazı Tespitler”. Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmaları Dergisi VI/11 (2014), 241-257.
• Özköse, Kadir. “Hacı Bayram Velî ve Yaşadığı Döneme Tesiri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 5/12 (2004), 53-72.
• Sağlam, Raziye. Hacı Bayram-ı Veli Bayram Sabahı. Malatya: Nasihat Yay., 2017.
• Sağlık, Şaban. “Menkıbeden Romana: Roman Kahramanı Olarak Hacı Bayram-ı Veli”. Hacı Bayram-ı Veli. ed. İbrahim Ethem Arıoğlu. 431-483. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018.
• Sarı Abdullah Efendi. Semerâtü’l-fu’âd fi’l-mebde‘ ve’l-ma‘âd. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1288.
• Ulu, Mahmut. Hacı Bayrâm-ı Velî Aşkın Nefesi. İstanbul: Nefes Yay., 2017.
• Vassaf, Osmânzâde Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. çev. Mehmet Akkuş. thk. Ali Yılmaz. I-V Cilt. İstanbul: Kitabevi Yay., 2015.
• Yazıcızâde, Muhammed b. Salih. Kitâbü’l-Muhammediyye. İstanbul: el-Hac Osman Efendi Taş Destegahı, 1286.
• Yurt, Ali İhsan. Akşemseddin Hayatı – Eserleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1994.