Life, Scholarly Personality and the Zuhd Understanding of Büveytî, the Second Founder of the Shafiʽi School

Yıl 2022, Sayı: 12, 105 - 130, 30.06.2022

Eyyup Akdağ

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1092130

Öz

Büveytî is considered the second founder of the Shafiʽi madhhab after Imam Shafi'i himself. He was one of the most distinguished student of Imam Shafi'i with scholarly and spiritual joy. Imam Shafi'i himself appointed Büveytî as the head of the circle and announced to all his students that he would be his successor. For this reason, Büveytî is accepted as the second founding name in the madhhab after Imam Shafi’i. Imam Shafi’i also wanted the students who would not accept the leadership of Büveytî, whom he appointed to his office, to leave the circle as soon as possible. Imam Shafi'i paid attention to the vastness of Buwayti's knowledge, as well as his sensitivity about zuhd, wara‘, dhikr, and his devoted and righteous personality. After the death of Imam Shafi'i, Büveytî became the only authority within the school and Shafi'i scholars were educated by him. Shafi'i ulama who studied alongside Buwayti expanded the madhhab to a vast area, especially Buhârâ, in a short time. Büveytî was questioned in the "Mihna" events and died in prison after being subjected to severe punishment and torture for a long time because he did not accept the createdness of the Qur'an. Sufis have always had a warm interest in the Shafiʽi madhhab, considering the historical process The approaches of this madhhab on usûl and furû' were influential in the warm interest of the Sufis in Shafiism, as well as the zuhd understanding, mystical attitudes and behaviors of the important figures of the sect. In this sense, Büveytî, who is the second founding name of the sect, is an important person who came to the fore with his understanding of asceticism and his warm attitude towards the Sufis.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Büveytî, Shafiʽi, Mihna, Khalaq al-Qurʾan, Zuhd.

Şâfiî Mezhebinin İkinci Kurucu İsmi Büveytî’nin Hayatı, İlmî Şahsiyeti ve Zühd Anlayışı

Öz

Büveytî, İmâm Şâfiî’nin ilmî ve manevî neşvesine sahip, en seçkin talebelerinden birisidir. İmâm Şâfiî’nin bizzat kendisi vefatına yakın bir zamanda, Büveytî’yi halkanın başına geçirmiş ve yerine halef bıraktığını tüm talebelerine ilan etmiştir. Bu manada Büveytî, İmâm Şâfiî’den sonra mezhepte ikinci kurucu isim olarak kabul edilir. İmâm Şâfiî, makamına tayin ettiği Büveytî’nin riyâsetini kabul etmeyecek talebelerin de bir an önce halkayı terk etmelerini istemiştir. İmâm Şâfiî, bu tercihinde Büveytî’nin ilminin büyüklüğünü dikkate aldığı gibi zühd, vera‘, zikir konularındaki hassasiyetini ve ibadete düşkün, sâlih kişiliğini de dikkate almıştır. İmâm Şâfiî’nin vefatından sonra Büveytî, mezhepte tek söz sahibi olmuş ve Şâfiî uleması onun eliyle yetişmiştir. Büveytî’nin tedrisinde yetişen Şâfiî uleması kısa bir zaman içinde mezhebi başta Buhârâ olmak üzere geniş bir coğrafyaya taşımışlardır. Büveytî, ömrünün son döneminde “Mihne” olaylarında sorgulanmış ve Kur’ân’ın mahlûk olduğu görüşünü kabul etmediği için ağır işkencelere maruz kalmış ve bu sebepten dolayı da vefat etmiştir. Sûfîler, tarihî süreç dikkate alındığında Şâfiî mezhebine her zaman sıcak ilgi duymuşlardır. Sûfîlerin, Şâfiliğe sıcak ilgilerinde bu mezhebin usûl ve furû‘ konusundaki yaklaşımları etkili olduğu gibi mezhebin önemli isimlerinin zühd anlayışları, tasavvufî tutum ve davranışları da etkili olmuştur. Bu manada mezhepte ikinci kurucu isim olan Büveytî, zühd anlayışı ve sûfîlere karşı sıcak tavrı ile öne çıkmış önemli bir şahsiyettir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Büveytî, Şâfiî, Mihne, Halku’l-Kur’ân, Zühd.

Kaynakça

• ‘Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali İbn Hacer. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 cilt. Hindistan: Matbaatü Dâirati’l-Maârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• Akdağ, Eyyup. "İmâm Şâfiî’nin (ö.204/820) Tasavvufî Yaklaşımları". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (Haziran 2020), 183-208.
• Akdağ, Eyyup. "Sûfîlere İsim Arayışları ve Tasavvuf Kelimesinin Menşei Meselesi". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/2 (Aralık 2019), 715-737.
• Arslan, Adem. Şâfiî Mezhebinin Oluşum Sürecinde el-Büveytî ve el-Muhtasar İsimli Eseri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Arslan, Adem. Şâfiîliğin Kurumsallaşmasında Büveytî ve el-Muhtasar’ı. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
• Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 16 cilt. Beyrût: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• Bakır, Musa Kazım. Horasan Şâfiîliği ve Râfiî. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir ‘Atâ. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. 15 cilt. Pakistan: Câmi‘atü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1412/1991.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Menâkıbü’ş-Şâfi‘î. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1390/1970.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. 8 cilt. Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Bursevî, İsmâil Hakkî b. Mustafa. Tefsîru Rûhu’l-beyân. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünenü Ebî Dâvud. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Feyzü’l-Furkan Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meali. çev. Hasan Tahsin Feyizli. İstanbul: Server İletişim, 4. Basım, 2007.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. 9 cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1432/2011.
• Habenneke, Abdurrahman b. Hasan. el-Hadâratü’l-İslâmiyye. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 1418/1998.
• Hamevî, Ebû Abdulllah Şihâbüddîn Yâkût b. Abdullah. Mu‘cemü’l-büldân. 7 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
• Herevî, Ebû İsmâil Abdullah el-Ensârî. Zemmü’l-kelâm ve ehlihî. thk. Abdurrahman Abdülazis eş-Şebel. 5 cilt. Medîne: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 1418/1998.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah el-Kurtubî. el-İntikâ fî fadâili’s-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâ Mâlik ve Şâfi’ ve Ebî Hanîfe. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Cevzî, Ebü'l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Telbîsü İblîs. Lübnân: Dârü’l-Fikir, 1421/2001.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Haydarabat: Meclisü Dâireti’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1271/1952.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefayâtü’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. nşr. İhsân Abbâs. 7 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kureşî. et-Tekmîl fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Şâdî b. Muhammed. 4 cilt. Yemen: Merkezü’n-Nu‘mân, 1432/2011.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâil b. Ömer el-Kureşî. Tabakâtü’ş-Şâfi‘ıyyîn. nşr. Ahmed Ömer Hâşim - Muhammed Zînehem Muhammed Azeb. Kâhire: Mektebetü’s-sikâfeti’d-dîniyye, 1413/1993.
• İbn Münevver, Muhammed. Tevhidin Sırları. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâleddîn Ebü’l-Ferec. Sıfatü’s-safve. thk. Ahmed b. Ali. 2 cilt. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 1421/2000.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Ebî’l-Kerem el-Cezerî. el-Lübâb fî tehzîbi’l-ensâb. Beyrût: Dâru Sâdır, 1400/1980.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed. el-‘Akdü’l-mezheb fî tabakâti hamaleti’l-mezheb. thk. Eymen Nasr el-Ezherî - Seyyid Mehenî. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417/1997.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrâhim Ramazân. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 1417/1997.
• İbnü’s-Salâh, Ebû ‘Amr Osmân b. Abdurrahman. Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfi‘ıyye. thk. Muhyiddîn Ali Necîb. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1992.
• İbnü’ş-Şeyh, Muvaffakuddin Ebû Muhammed b. Abdurrahman. Mürşidü’z-züvvâr ilâ kubûri’l-ebrâr. 2 cilt. Kâhire: ed-Dâru’l-Mısrıyye, 1415.
• İsfehânî, Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1394/1974.
• Kâdı ‘Iyâz, Ebü’l-Fazl ‘Iyâz b. Mûsa el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik. 8 cilt. thk. İbn Tâvît et-Tancî - Abdülkâdir es-Sahravî. Mağrib: Matbaatü Fudâle, 1983.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 6 cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk. et-Ta‘arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. nşr. Ahmed Şemseddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Lâlikâî, Ebü'l-Kâsım Hibetüllâh b. Hasen. Şerhu usûli i'tikâdi Ehli's-sünne ve'l-cemâ'a. thk. Ahmed b. Said b. Hamdân el-Gâmidî. 9 cilt. Su‘ûdiyye: Dâru Tayyibe, 1423/2003.
• Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Alî b. ‘Atıyye. Kûtü'l-kulûb fî mu‘âmeleti'l-Mahbûb. thk. ‘Âsım İbrâhim el-Kiyâlî. 2 cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lügât. 4 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Özel, Ahmet. “Büveytî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/500. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Ebî Hâtim. Âdâbü'ş-Şâfi‘î ve menâkıbuhû. thk. Abdülğanî Abdülhâlık. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2003.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefayât. thk. Ahmed el-Arnavût - Türkî Mustafa. 29 cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1420/2000.
• Selâyeme, Eymen b. Nâsır b. Nâyif. Muhtasaru’l-Büveytî li’l-İmam İmâm Ebû Yakûb Yûsuf b. Yahyâ el-Büveytî. Medîne: el-Câmi‘atü’l-İslâmiyye, Külliyetü’ş-Şerî‘a, Yüksek Lisans Tezi, 1421/2000.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘îd Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. nşr. Abdurrahmân b. Yahyâ. 13 cild. Haydarâbâd: Meclis-i Dâireti’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1382/1962.
• Sıbt, Ebu’l-Muzaffer Şemseddîn Yûsuf b. Kızoğlî b. Abdulllah İbnü’l-Cevzî. Mirâtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a’yân. nşr. Muhammed Berekât vd. 23 cilt. Dımeşk: Dârü’r-risâleti’l-‘âlemiyye, 1434/2013.
• Subkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Takyüddîn. Tabakâtü’ş-Şâfi‘ıyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Huluv. 10 cilt. Kâhire: Dâru Hecr, 1413/1992.
• Şâfi‘î, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. el-Müsned. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1400.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. el-Üm. 4 cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 1393.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. Tabakâtü’l-fukahâ. thk. İhsân Abbâs. Beyrût: Dâru’r-Râidi’l-‘Arabî, 1970.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İbn Ebû Duâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/430-431. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/26-27. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’l-nübelâ. 18 cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefayâtü’l-meşâhir ve’l-e‘lâm. nşr. Ömer Abdüsselam Tedmirî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407/1987.