The Perception of Heaven and Hell in Mystic Thought: Example of Yūnus Emre and Kemāl Ümmī

Yıl 2022, Sayı: 13, 117 - 144, 31.12.2022

Adem Çatak , Ahmet Vural

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1194588

Cited By: 1

Öz

In the history of ṣūfī thought, worshiping with the desire for heaven or fear of hell is an attitude that has been criticized. Ṣūfīs resemble the one who worships with the desire of heaven to the child who does business with bribe while they compare the one who worships out of fear of hell to a slave who does business out of fear of being beaten. This attitude sometimes goes even further: Even paradise becomes meaningless for a ṣūfī if he is not with Allah. If Allah's consent is present, the ṣūfī becomes not afraid even of being in hell. This understanding has led to the accusation that the ṣūfīs underestimate heaven and hell or religious elements. However, as this study will reveal, it is not correct to say that the Ṣūfīs’ conceptions of heaven and hell are in opposition to religious teaching. On the contrary, the reason for these views, which are usually expressed in poetic expressions, is the desire of the mystics to build servitude in the center of ik̲h̲lāṣ without expecting any reward. Another thought expressed in ṣūfī texts in the understanding of heaven and hell is that the ṣūfī is willing to burn in hell in return for Allah’s saving all people from hell. Such a ṣūfī not only passes away from the desire for heaven, but also takes the torment of hell instead of someone else as a manifestation of his compassion for the people. In this study, the understanding of heaven and hell of two important ṣūfī poets Yūnus Emre and Kemāl Ümmī, who nurtured the Anatolian ṣūfī culture, will be examined, and the place of their views on heaven and hell in ṣūfī thought will be determined.

Anahtar Kelimeler

Ṣūfism (Taṣawwuf), heaven, hell, Yūnus Emre, Kemāl Ümmī.

Tasavvufî Düşüncede Cennet ve Cehennem Telakkisi: Yûnus Emre ve Kemal Ümmî Örneği

Öz

Tasavvuf düşünce tarihinde cennet arzusu veya cehennem korkusuyla ibadet etmek eleştirile gelen bir tutumdur. Sûfîler cennet arzusuyla ibadet edeni rüşvetle iş yapan çocuğa; cehennem korkusuyla ibadet edeni ise dayak yeme korkusuyla iş yapan köleye benzetirler. Bu tutum bazen daha da ileri bir seviyeye ulaşır: Allah’la birlikte olmadıktan sonra sûfî için cennet bile anlamsızlaşır. Sûfî, O’nun rızası mevcut ise cehennemde bulunmaktan bile çekinmez hale gelir. Bu anlayış, tasavvuf ehlinin cennet ve cehennemi yahut dinî ögeleri hafife aldığı şeklinde bir ithama yol açmıştır. Ancak çalışmada ortaya konacağı üzere sûfîlerin cennet ve cehennem tasavvurlarının dinî öğretiye muhalif olduğunu söylemek doğru değildir. Bilakis genellikle şiirsel ifadelerle ortaya konan bu görüşlerin sebebi mutasavvıfların, kulluğu herhangi bir karşılık beklemeksizin ihlas merkezinde inşa etme arzularıdır. Cennet ve cehennem anlayışında tasavvufî metinlerde dile getirilen diğer bir düşünce ise Allah’ın tüm insanları cehennemden kurtarması karşılığında sûfînin kendisinin cehennemde yanmaya razı olmasıdır. Böyle bir sûfî cennet arzusundan tamamen geçtiği gibi halka olan merhametinin bir tezahürü olarak başkası yerine cehennem azabını da göze alır. Bu çalışmada Anadolu tasavvufî kültürünü besleyen iki önemli sûfî şâir Yûnus Emre ve Kemal Ümmî’nin cennet ve cehennem anlayışları incelenecek, cennet ve cehenneme dair görüşlerinin tasavvufî düşüncedeki yeri tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Cennet, Cehennem, Yûnus Emre, Kemal Ümmî.

Kaynakça

• Aslan, Namık. “15. Yüzyıl Tekke Şairlerinden Kemâl Ümmî’nin Bir Destanı”. Milli Folklor 5/34 (1997).
• Azîz Mahmûd Hüdâyî. Dîvân-ı İlâhîyât. haz. Mustafa Tatçı - Musa Yıldız. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2005.
• Balbaba, Sefa. Kemal Ümmî Divanı Tenki̇tli̇ Metin-İndeks. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Hickman, Bill. “Two 15th Century Ottoman Sufi Mysteries - An Historiographical Essay Part II: The Case of Ümmî Kemâl”. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies 48 (2016), 39-66. https://doi.org/10.18589/oa.586451
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. nşr. Cemal Kurnaz - Mustafa Tatçı Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2000.
• Ceyhan, Semih. “Zühd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/530-533. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çatak, Adem. Abdurrahmân b. Yusuf el-Licâî'nin Kutbü’l-’Ârifîn fi’l-’Akâidi ve’t-Tasavvuf İsimli Eseri -Tercüme ve Tahlil-. ed. Ahmet Vural. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2022.
• Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. Yusuf, el-Licâî. Kutbü’l-’ârifîn fi’l-’akâidi ve’t-tasavvuf. thk. ed-Dibâcî Muhammed. Beyrut: Dâru Sâdır, 2001.
• İmam Gazzâlî. İhyâ u ulûmi’d-dîn. çev. Ali Arslan. 4 Cilt. İstanbul: Merve Yayınları, ts.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair: Kuşeyri Risalesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yay., 2012.
• Küçük, Hülya - Ceyhan, Semih. “Râbia el-Adeviyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 02 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/rabia-el-adeviyye
• Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Ali el-. Kûtu’l-kulûb. thk. Mahmud Radvânî. 3 Cilt. Kahire: Dâru’t-Turâs̱, 2001.
• Özköse, Kadir. “Şemseddin Sivâsî’nin Tasavvufî Tecrübesinde Rızâ-yı Bârî Düşüncesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2015).
• Sarıçiçek, Ramazan. “Menâkıb-ı Kemâl Ümmî ve Bolu”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 17 (2016), 283-348.
• Sarıçiçek, Ramazan. Kemâl Ümmî, Hayatı, Sanatı ve Dîvânı İnceleme-Metin. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 1997.
• Şen, Yasin. “Ümmî Kemâl Biyografisine ve Menkıbelerine Katkılar”, Kültür Evreni-Universe Culture 39 (2020), 133.
• Tatcı, Mustafa. Yûnus Emre Dîvânı. İstanbul: H Yayınları, 2020.
• Ünver, İsmail. “Kemâl-i Ümmî”. Bolu İli Halk Edebiyatı Sempozyumu. 21-28. Bolu: Bolu Kalkınma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, 1986.
• Vahit, Ali. "Kemâl Ümmî Hakkında". Halk Bilgisi Haberleri 3/31 (1933), 212-215.
• Yavuzer, Hayati. Bolu Erenlerinden Kemâl Ümmî. Ankara: Bolu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013.
• Yavuzer, Hayati. Kemâl Ümmî Dîvânı İnceleme Metin. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Yıldız, Muhammed Ali. Akşemseddin’de Allah, Kainat ve İnsan. Ankara: Kalem Neşriyat, 2017.
• Yıldız, Muhammed Ali. Osmanlı’nın Bilgeleri: Akşemseddin. İstanbul: İlke Yayınevi, 2017.
• Yûnus Emre. Yûnus Emre Dîvânı. ed. Mustafa Tatçı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.