A Contribution to al-Nawawī’s Biography through Dreams: The Representation and Function of Dreams in al-Nawawī’s Works

Yıl 2023, Sayı: 14, 1 - 40, 30.06.2023

Suat Koca

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1252674

Öz

As a subjective and individual phenomenon, dreams have always been regarded as a valuable source of wisdom and inspiration in the Islamic tradition, although their epistemological value has always been treated with caution. It is not surprising that there is hardly any area of Muslim individual and social life in which dreams do not play a role. From the very beginning of Islamic history, a vast and rich literature on dreams has been developed. In the historical process, the approaches to dreams developed by members of the philosophical and spiritual traditions as well as the basic Islamic sciences and the resulting religious, literary, philosophical and cultural accumulation are nowadays seen not only as a historical material specific to Islam, but also as a unique part of the ancient history of humanity as required by the social sciences paradigm and are the subject of multifaceted research with a wide perspective. In recent years, the scholarly products from this fertile field of research, which can be said to have reached a volume that can constitute an independent bibliography in itself, provide new perspectives on Islamic thought and culture through dreams and allow encounters with individual and private experiences that are rarely provided by the analysis of other sources of information. This study focuses on the dream narratives in the works of al-Nawawī, one of the prominent figures of the seventh century in the field of fiqh and hadith, and aims to contribute to the field through the place and function of dreams in Islamic thought in general and in al-Nawawī’s scholarly-literary heritage in particular. In this context, the scattered dream reports in al-Nawawī’s works are brought together, thematically classified, and analyzed for what purposes and functions they are presented. The dreams reported in al-Nawawī’s works, while shedding light on some hidden aspects of his personal and intellectual biography, also provide an opportunity to enrich the dream narratives in Islamic thought and expand our knowledge on the meaning and function of dreams.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sufism, Fiqh, Dream, Representation, al-Nawawī

Nevevî Biyografisine Rüyalar Üzerinden Bir Katkı: Nevevî’nin Eserlerinde Rüyaların Sunumu ve İşlevi

Öz

Bireysel ve sübjektif bir olgu olduğu için bilgi değeri daima ihtiyatla karşılanmış olmakla birlikte İslam geleneğinde rüyalar yaygın biçimde bilgelik ve ilhamın değerli bir kaynağı olarak kabul edilmiştir. Müslümanların bireysel ve toplumsal hayatında rüyaların rol oynamadığı hemen hiçbir alanın olmaması şaşırtıcı değildir. İslam tarihinin en başından itibaren rüyalar üzerine geniş ve zengin bir yazın alanı geliştirilmiştir. Tarihi süreçte rüyalara yönelik olarak temel İslam bilimlerinin yanı sıra felsefî ve irfanî geleneğin mensuplarınca geliştirilen yaklaşımlar ve ortaya çıkan dinî, edebî, felsefî ve kültürel nitelikli birikim, günümüzde sadece İslam’a özgü tarihî bir materyal olarak değil, sosyal bilimler paradigmasının gerektirdiği biçimde insanlığın kadim tarihinin özgün bir parçası olarak görülmekte ve geniş bir perspektifle çok yönlü araştırmalara konu olmaktadır. Son yıllarda kendi içinde bağımsız bir bibliyografya oluşturabilecek bir yeküne ulaştığı söylenebilecek bu verimli araştırma alanından elde edilen bilimsel nitelikteki ürünler, rüyalar üzerinden İslam düşüncesi ve kültürüne yeni bakış açıları kazandırmakta ve diğer bilgi kaynaklarının analizinin nadiren sağladığı bireysel ve özel deneyimlerle karşılaşmaya imkân vermektedir. Bu araştırma da hicri yedinci asrın fıkıh ve hadis sahasında temayüz etmiş simalarından Nevevî’nin eserlerindeki rüya anlatımlarına odaklanmakta, ilgili malzeme üzerinden genel anlamda İslam düşüncesinde, özelde Nevevî’nin ilmi-edebi mirasında rüyanın yeri ve işlevi üzerinden alana katkı sunmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda Nevevî’nin eserlerinde dağınık halde bulunan rüya anlatıları bir araya getirilmiş, bunlar mümkün olduğunca rüya sahiplerinin kendi ağzından alıntılar halinde sunulmuş ve nihayet tematik olarak tasnif edilip hangi amaç ve işlevlerle kullanıldığı değerlendirilmiştir. Nevevî’nin vefatından sonra görüldüğü rüyalar da onun biyografisinin inşasına katkı sunan birer edebi-tarihi malzeme olarak bu çalışmada kendine yer bulmuştur. Nevevî’nin eserlerinde aktarılan rüyaların aynasından yansıyan görüntüler, bir yandan onun kişisel ve entelektüel biyografisinin gölgede kalmış bazı yönlerine ışık tutarken, aynı zamanda İslam düşüncesindeki rüya anlatılarını zenginleştirmeye ve rüyaların anlamı ve işlevine ilişkin bilgilerimizi genişletmeye imkan sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tasavvuf, Fıkıh, Rüya, Sunum, Nevevî

Kaynakça

• Abderî, İbnü’l-Hâc. el-Medḫal. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-hadis, 1401/1981.
• Abuali, Eyad. “Dreams and Visions as Diagnosis in Medieval Sufism The Emergence of Kubrawī Oneirology”. Journal of Sufi Studies 8 (2019), 1-29.
• Ateş, Süleyman. “Kutub”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/498-499. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Aynî, Bedrüddîn. Umdetü’l-kārî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. İzzuddîn Dıllî vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2014.
• Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarabad: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1362.
• Bulkeley, Kelly. “Freud’un Özünü Düşünmek”, Psikolojik, Kültürel ve Dini Boyutlarıyla Rüyalar. ed. Kelly Bulkeley. çev. Dilek Cenkçiler. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı, 2008.
• Çeker, Orhan. “İhtilâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/569-570. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Çetin, Mahmut. Biyografi Kitabı. İstanbul: Biyografi.net Yayıncılık, 2012.
• Goldziher, Ignaz. “The Appearance of the Prophet in Dreams”. Journal of the Royal Asiatic Society [JRAS] (1912), 503-506.
• Green, Nile. “The Religious and Cultural Roles of Dreams and Visions in Islam”. Journal of the Royal Asiatic Society 13/3 (2003), 287-313.
• Grunebaum, G. E. Von. “The Cultural Function of the Dream as Illustrated by Classical Islam”. The Dream and Human Societies. ed. G. E. Von Grunebaum - R. Caillois. 3-22. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1966.
• Hökelekli, Hayati. “İstircâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/374-375. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• İbn Ebû Hâtim. Âdâbü’ş-Şâfiʿî ve menâḳıbüh. thk. Abdülganî Abdülhâlik. Beyrut: Darül-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Ebü’d-Dünyâ. et-Teheccüd ve ḳıyâmü’l-leyl. thk. Muslih b. Ceza’ b. Ferguş el-Harisî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998/1418.
• İbn Hacer. Fetḥu’l-Bârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 20 Cilt. Cize: Dâru Hicr, 2003.
• İbn Kuteybe. Maʿârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye,1992.
• İbnü’l-Attâr. “Tuḥfetü’ṭ-ṭâlibîn fî tercemeti’l-imâm Muḥyiddîn”. Nevevî, el-Îcâz fî şerhi Süneni Ebî Dâvûd es-Sicistânî. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân. Amman: Dârü’l-Eseriyye, 1428/2007.
• Kafadar, Cemal. Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken: Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• Karadaş, Cağfer. “Rüyanın Mâhiyeti, Bilgi ve Hüküm Değeri”. Diyanet İlmi Dergi 53/1 (2017), 43-62.
• Kılıçer, M. Esat.“Ashâbü’l-Vücûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/472. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Kinberg Leah. “Literal Dreams and Prophetic ‘Hadits’ in Classical Islam: A Comparison of Two Ways of Legitimation”. Der Islam 70 (1993), 279.
• Kinberg, Leah. “The Legitimization of the Madhāhib Through Dreams”. Arabica 32 (1985), 47-79.
• Kinberg, Leah. “Dreams as a Means to Evaluate Hadith”. Jerusalem Studies in Arabic and Islam. 23 (1993), 79-99.
• Kinberg, Leah. “Dreams”. 96-103. Encyclopaedia of Islām 3. Erişim. 17 Şubat 2023. http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_26091
• Kinberg, Leah. Morality in the Guise of Dreams: A Critical Edition of Kitāb al-Manām by Ibn Abī al-Dunyā. Leiden: Brill, 1994.
• Köse, Saffet. “İbnü’l-Hâc el-Abderî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/52. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Kuzudişli, Bekir. “The Use of Dreams in Rijâl Books”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 273-300.
• Mazandarani, Amir Ali – Mahmoudi, Vahid. “Representation of Dreams in Medieval Sufi Texts: A Qualitative Study”. Dreaming: American Psychological Association 33/2 (2022), 187-205.
• Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ [el-Musnedü’ṣ-ṣaḥîḥ]. thk. İzzuddîn Dıllî vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2013.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Bustânü’l-ârifîn. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2017.
• Nevevî. el-Mecmû‘: Şerhu’l-Mühezzeb. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Nevevî. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc. 18 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Nevevî. et-Tibyân fî âdâbi ḥameleti’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed el-Haccâr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1996.
• Nevevî. Ravzatü’t-tâlibîn. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• Nevevî. Tehẕîbü’l-esmâʾ ve’l-luġāt. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Niyazioğlu, Aslı. “Rüya Aynasında Erken Modern Osmanlı Biyografi Yazarları”. Doğu Batı Düşünce Dergisi: Rüyalar 76 (2016), 137-151.
• Okuyucu, Nail. “İslamî İlimlerin Dönüşüm Çağında Bir Fıkıh, Hadis ve Âdâb Âlimi Olarak İmam Nevevî”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. 29-181. Ankara: İSAM Yayınları, 2022.
• Okuyucu, Nail. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022.
• Özaydın, Abdülkerim. “Nevbet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/38-41. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Özkan, Halit. “Bir Muhaddis-Sûfinin Rüyaları: İbn Ebî Cemre ve el-Merâi’l-Hisan’ı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41/2 (2011), 33-58.
• Sakallı, Talat. Rüya ve Hadis Rivayeti. Isparta: Tokoğlu Ofset, 1994.
• Schimmel, Annemarie. Halifenin Rüyaları: İslam’da Rüya ve Rüya Tabiri. çev. Tuba Erkmen. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Sehâvî, Şemseddin. el-Menhelü’l-ʿaẕbü’r-revî fî tercemeti ḳuṭbi’l-evliyâʾ en-Nevevî. thk. Adî Muhammed el-Gubârî. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1441/2020.
• Süyûtî, Celâleddin. el-Minhâcü’s-sevî fî tercemeti’l-İmâm en-Nevevî. thk. Ahmed Şefîk Demc. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1408/1988.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. Tabaḳātü’l-fukahâʾ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’r-Râid, 1970.
• Tartı, Nevzat. “Rüya Kültürü ve Hadisçi Karizması”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/3 (2004), 9-40.
• Uludağ, Süleyman. “Rüya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/309-310. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Yazıcı, Tahsin. “Ahyâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/194-195. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Yıldırım, Enbiya. “Beyhakî ve Hadis Rivayetinde Rüyaya Verdiği Değer”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2001), 169-190.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1409/1989.
• Zehebî. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dârul-Garbiʼl-İslâmî, 1424/2003.