The Story of the Four Blocking Birds in Mathnawi

Yıl 2023, Sayı: 14, 203 - 236, 30.06.2023

Sezai Küçük , Nurgül Yüce

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1255204

Öz

Mawlana Rumi, inspired by the 260th verse of surah Baqarah, tells the story of the four birds, which block and cut off the path, at the beginning of the fifth volume of the Mathnawi. According to Mawlana, each of the four birds in this story, consisting of a goose, a peacock, a raven and a rooster, is a symbol of bad habits such as eating too much, being a head, vanity and long-reaching aim. Human can get rid of these bad habits by applying the principles of devotion (riyāza) and struggle with nafs (mucāhede) and choosing the ways of poverty (faqr) and disappearing (fanā). Thus, human can achieve the purpose of his efforts in the process of devotion (riyāza) and struggle with nafs (mucāhede); in other word she can reach the quality of a perfect human being. During the narration of the story, the subject of the story of the four birds are connected to the ancient reality by making transitions to the tale of Adam. The message was conveyed that the spiritual diseases such as passion of eating too much, ambition of being a head, passion of vanity, tūl-e amal (unending desires), lustfulness are as old as the history of humanity. Mawlana interpreted 260th verse of surah Baqarah as the spiritual resurrection of the soul. In this study, narration through storification and representation will be tackled and sūfī interpretations indicated by the metaphorical narrations in the story will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Mawlana Rumi, Mathnawi, perfect human being, faqr (poverty), mucāhede (asceticism), riyāza (struggle)

Mesnevî’de Geçen “Yol Kesici Dört Kuş”un Hikâyesi

Öz

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî Mesnevî’nin beşinci cildinin hemen başında Bakara sûresinin 260. âyetinden ilham alarak yol kesici dört kuşun hikâyesini anlatır. Mevlânâ’ya göre bu hikâyede geçen kaz, tavus, kuzgun ve horozdan ibaret dört kuşun her biri, çok yeme, baş ve lider olma, gösteriş, tûl-i emel yani bitmek tükenmek bilmeyen arzu gibi kötü huyların sembolüdür. İnsan bu kötü huylardan riyâzet ve mücâhede prensiplerini uygulayarak, fakr ve fenâ yolunu seçerek kurtulabilir. Böylece riyâzet ve mücâhede sürecindeki gayretlerinin maksadına ulaşabilir, diğer bir anlatımla insan-ı kâmil vasfına nail olabilir. Hz. Âdem kıssasına geçişler yapılarak konu kadim bir hakikate bağlanmış ve yeme hırsı, baş olma sevdası ve gösteriş tutkusu, tûl-i emel, şehvet düşkünlüğü gibi hastalıkların insanlık tarihi kadar eski olduğu mesajı verilmiştir. Mevlânâ Bakara sûresinin 260. âyetini ruhların manen dirilmesi şeklinde yorumlamıştır. Bu çalışmada yol kesici dört kuş hikâyesindeki tahkiye ve temsil yolu ile anlatım ele alınacak ve hikâyede geçen metaforik dilin işaret ettiği tasavvufî yorumlar ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ, Mesnevî, İnsan-ı kâmil, Fakr, Mücâhede, Riyâzet

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Âlûsî, Şihâbu’d-din es-Seyyid Mahmud. Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1405/1985.
• Ankaravî, İsmail Rusûhî. Mesnevî’nin Sırrı Dibâce ve İlk On Sekiz Beyit Şerhi. Haz. Semih Ceyhan ve Mustafa Topatan. İstanbul: Hayy Kitap, 2008.
• Ankaravî, İsmail Rusûhî. Minhâcü’l-Fukarâ, Haz. Sâfi Arpaguş. İstanbul: Vefa Yayınları, 2008.
• Arpaguş, Sâfi. Mevlânâ ve İslâm. İstanbul: Vefa yayınları, 2007.
• Attâr, Ferîdüddin. Tezkiretü’l-Evliyâ. Haz. Süleyman Uludağ. Bursa: İlim ve Kültür yayınları, 1984.
• Aydın, Mehmet S. “İnsân-ı Kâmil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/330-331. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. “Mevlânâ’ya Göre İnsanın Mahiyeti ve Kamil İnsan Olma”. Erdem 50 (2008), 1-14.
• Beydâvî, Muhammed. Beyzâvî Tefsiri. Çev. Abdülvehhab Öztürk. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. Beyrut, Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru Rûhi’l-Beyân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2009), “Fakr”, 204-205.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Ta’rîfât (Tasavvuf Istılahları). Çev. Abdülaziz Mecdi Tolun. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• Durak, Nejdet. “Mesnevi’de Metaforik Anlatımlarda Kullanılan Hayvan Motifleri ve Felsefi Değerlendirmesi”. Uluslararası Düşünce ve Sanatta Mevlânâ Sempozyum Bildirileri. 155-165. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, 2006.
• Erginli, Zafer. “Hayatı Sembollere Yüklemek: Bir Mesnevî Hikâyesinin Anlaşılma Biçimleri Üzerine”. Milel ve Nihal, 6/1 (2009), 221-243.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1974.
• Gül, Halim. “Mevlânâ’nın Mesnevî’de Bir Âyete Getirdiği İşârî Yorum (Bakara 260. Âyet)”. Uluslararası Mevlâna ve Mevlevîlik Sempozyumu Bildirileri-I. Ed. Abdurrahman Elmalı vd. 1/379-389. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, 2007.
• Güllüce, Hüseyin. “Mesnevî’de Temsîlî Anlatım ve Hikâye ve Temsîllerle Kurân Âyetlerinin Açıklanması”. Erdem 50 (2008), 129-160.
• Güllüce, Hüseyin. Kur’ân Tefsîri Açısından Mesnevî. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1999.
• Gürer, Dilaver. “Mesnevî’de Hz. İbrâhîm ile İlgili Kıssaların Tasavvufî Yorumu”. Uluslararası Mevlanâ ve Mevlevîlik Sempozyumu Bildirileri I. 1/309-316. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, 2007.
• Hâzin, Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-Teʾvîl fî Meʿâni’t-Tenzîl. İstanbul: Matbaatu’l-Âmire, 1317.
• Hücvîrî. Hakikat Bilgisi Keşfu’l-Mahcûb. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh yay., 1996.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail. Tefsîru Kur’âni-‘l-Azîm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1992.
• İsmailoğlu, Murat. İmam-ı Gazali’de Nefsin Mertebeleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kara, Mustafa. “Fenâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/333-335. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kara, Mustafa. “Istılâhâtü’s-Sûfiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/209-212. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Konuk, Ahmed Avni. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. Haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın. İstanbul: İFAV Yayınları, 1989.
• Konuk, Ahmed Avni. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. Haz. Mehmet Demirci vd. İstanbul: Kitabevi, 2008.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Haz. Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Letâifu’l-İşârât. Thk. İbrahim Bisyûnî. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1390/1971.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh yay., 2016.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. Tefsîru’l-Maverdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• Mecmau’t-Tefâsîr. İstanbul: el-Matbaatu’l-Âmire, 1317.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. Fîhi Mâ Fîh. Çev. Avni Konuk. İstanbul: İz yayıncılık, 2004.
• Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî. Mecâlis-i Seb’a Yedi Meclis. Çev. Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2010.
• Mevlânâ, Celâleddin-i Rûmî. Mesnevî. Çev. Veled İzbudak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2006.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebu’l-Hüseyin. Sahîhu Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nesterova, Svitlana. Mevlânâ’nın “Mesnevî” İsimli Eserinde Metaforik Anlatımın Metafizik Boyutu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Ordu, Âdem. İhya-u Ulûmi’d-Din’de Riyazet ve Mücahede. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Özel, Ahmet. “Cihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/527-531. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özköse, Kadir. “Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’nin Mesnevisi’nde Konuları Ele Alış Biçimi ve Üslubu”. I.Uluslararası Mevlânâ Düşüncesinde Beşerî Münasebetler Sempozyumu. ed. Hüsamettin Erdem vd. 59-69. Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Râzî, Fahru’d-dîn. et-Tefsîru’l-Kebîr ev-Mefâtîhu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.
• Sipehsâlar, Feridun b. Ahmed. Mevlânâ ve Yakınları “Sipehsâlar Risâlesi”. Çev. Ahmed Avni. İstanbul, Elest Yayınları: 2007.
• Şemseddin-i Tebrizî. Makâlât. Çev. Mehmet Nuri Gençosmanoğlu. İstanbul: Ataç Yayınları, 2006.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kurân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• Tâhirü’l-Mevlevî. Mesnevî Şerhi. İstanbul: Şamil yayınevi, ts.
• Tirmizî, Hakim. Riyâzetü’n-Nefs Metafizik Mutluluk. Çev. Hacı Bayram Başer. İstanbul: Hayy kitap, 2013.
• Uludağ, Süleyman. “Fakr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/132-134. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Uludağ, Süleyman. “Ölüm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/37-38. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Uludağ, Süleyman. “Riyâzet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/143-144. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012. 188.
• Yazıcı, Hüseyin. “Hikâye”. 17/479-485. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvil fî Vücûhi’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Mârife, ts.